Ону доғуран сәБӘБЛӘр мүӘллиф: устад шәҺид мүРТӘза мүТӘҺҺӘРИ

Биринҹи амил беј᾽әт

Мүавијә заманына гәдәр хилафәт вә һөкумәт ирси бир мәсәлә дејилди. О заманадәк бу саһәдә јалныз ики нөв дүшүнҹә тәрзи мөвҹуд иди:

1-Анҹаг Аллаһын әмри вә Пејғәмбәрин васитәсилә тә᾽јин олунан шәхс хилафәтә лајигдир.

2-Халг өзү хәлифә сечмәкдә азаддыр.

Һәр һалда Мүавијә заманынадәк ҹамаат арасында бир хәлифәнин өзүнә ҹанишин тә᾽јин етмәсинә тәсадүф олунмамышды.

Имам Һәсән әлејһиссәлам сүлһ мүгавиләсиндә гејд етди ки, Мүавијә өзүндән сонра мүсәлманларын талеји илә әлагәдар һеч бир гәрар тә᾽јин етмәјә һаглы дејил.

Бүтүн бу гәрарлара бахмајараг, Мүавијә елә һәмин илк ҝүнләрдән е᾽тибарән хилафәти варислик јолу илә оғлуна вермәк гәрарына ҝәлмишди. Тарихчиләр нәзәринҹә о, хилафәти сәлтәнәт вә шаһлыг шәклинә ҝәтириб чыхармаг истәјирди.

Амма о, белә бир иш үчүн һәләлик шәраитин әлверишли олмадығыны дујуб бу барәдә чох дүшүндү вә бу ишлә бағлы јахын достлары илә мәсләһәтләшди. О, бу ишин баш тутаҹағына архајын олмадығы үчүн өз фикрини ачыг-ајдын сөјләмәјә ҹүр᾽әт етмирди. Бә᾽зи тарихчиләрин јаздыгларына әсасән, Куфәнин кечмиш валиси Мүғәјрәт ибни Шө᾽бә, Мүавијә тәрәфиндән ҹәзаланараг бу вәзифәдән кәнарлашдырылдығына ҝөрә чох нараһат иди вә јенидән Куфә һакимлијини әлдә етмәк үчүн Шама ҝәлиб белә бир план һазырлады. О, бир ҝүн Мүавијәнин оғлу Језиди ҝөрүб деди: “Билмирәм нә үчүн Мүавијә сәнин һаггында сәһләнкарлыг едир?”

Језид: “Неҹә?”-дејә сорушду.

Мүғејрә: “Нәји ҝөзләјир? Нә үчүн сәни өзүндән сонракы хәлифә кими халга тәгдим етмир?”-деди.

Језид: “Атам елә тәсәввүр едир ки, бу мүмкүн олан бир иш дејил.”

Мүғејрәб: “Бу мүмкүн олан бир ишдир.”

Језид: “Бу иш неҹә мүмкүн ола биләр?”

Мүғејрә: “Сиз кимин итаәт етмәмәсини тәсәввүр едирсиниз? Биз шамлылар Мүавијәнин бүтүн әмрләринә итаәт едирик, Мәдинәјә дә филан шәхси ҝөндәрсәниз бу вәзифәни јахшы јеринә јетирә биләр. Ираг вә Куфә исә бунларын һамысындан тәһлүкәлидир ки, ону да мән өз өһдәмә алырам.”

Језид атасынын јанына ҝәлиб Мүғејрәнин дедикләрини она сөјләди. Мүавијә оғлунун сөзләрини ешитдикдән сонра Мүғејрәни өз јанына чағыртдырды. Мүғејрә Куфәни сусдурмағы өз үзәринә ҝөтүрәрәк чох јалтыглыг етди вә гәнаәтбәхш бир мәнтиглә Мүавијәни бу ишә зәмин јаратмаға разы салды. Елә буна ҝөрә дә Мүавијә ону кечмиш вәзифәсинә гајтарды. Амма нә куфәлиләр Мүавијәнин тәклифини гәбул етдиләр вә нә дә мәдинәлиләр. Мүавијә чарәсизликдән Мәдинәјә ҝәлиб имам Һүсејн әлејһиссәлам, әбдүллаһ ибни Зүбејр, әбдүллаһ ибни өмәр вә бу кими халг арасында һөрмәт вә нүфуз саһиби олан Мәдинә башчылары илә ҝөрүшүб өзүнәмәхсус јалтаглыгла деди:

“Инди исламын мәсләһәти белә тәләб едир ки, һөкумәт заһирдә Језидин өһдәсиндә олсун, амма бүтүн ишләр сизин нәзәринизлә һәјата кечирилсин. Халг арасында ихтилаф јаранмасын дејә, һәләлик беј᾽әт етмәклә бүтүн ишләри өһдәнизә алын.” Амма онлардан һеч бири Мүавијәнин бу тәклифини гәбул етмәди. Беләликлә онун бу планы мүвәффәгијјәтсизликлә нәтиҹәләнди. Мүавијә сонралар Мәдинә мәсҹидиндә башга бир һијләјә әл атараг мәдинәлиләрин кечмишдә вә һал-һазырда онун тәклифи илә разы олдугларыны иддиа етмәк истәди. Онун бу һијләси дә нәтиҹәсиз галды. Мүавијә өлүм јатағында оларкән оғлу Језиддән чох ниҝаран иди. Она ҝөрә дә бир сыра мәсәләләри оғлуна хатырладараг беј᾽әт алмаг үчүн әбдүллаһ ибни Зүбејр вә әбдүллаһ ибни өмәрлә неҹә рәфтар етмәји вә еләҹә дә Һүсејн ибни әли әлејһиссәламла чох мүлајим давранмағын лазым олдуғуну бәјан етди. О, өз сөзләринин давамында деди: “Һүсејн Пејғәмбәр өвлады вә мүсәлманлар арасында јүксәк мөвгејә малик олан бир шәхсијјәтдир. Һүсејн ибни әли илә әдавәтлә давранмагдан горх.” Мүавијә белә бир узагҝөрәнлик етмишди ки, әҝәр Језид имам Һүсејн әлејһиссәламла дүшмән кими рәфтар едиб онун ганыны ахытса, артыг һөкумәти әлдә сахлаја билмәјәҹәк вә бунунла да әбусүфјан сүлаләси хилафәтдән узаглашдырылаҹагдыр.

Мүавијә чох һијләҝәр иди вә башга сијасәтбазлар кими өнҝөрәнлик етдији һадисәләрин чоху дүз чыхырды. О, еләҹә дә баш верәҹәк һадисәләри јахшы баша дүшүр вә тәһлил едирди. Амма әксинә олараг, Језид тәҹрүбәсиз бир ҝәнҹ иди вә әввәлдән бир шаһзадә кими наз-не᾽мәт ичиндә боја-баша чатмышды. О, әјјашлыға гуршандығы үчүн сијасәтдән баш чыхармырды. Ҝәнҹлик гүруру, мәгам вә шөһрәт дүшҝүнлүјү онун вүҹудуна һаким кәсилмишди. әбу Сүфјан сүлаләси һөкумәт вә хилафәтдән башга һеч бир мәгсәд ҝүдмүрдү. Амма онлар һеч бир васитә илә өз мәгсәдләринә наил ола билмәдиләр. Лакин имам Һүсејн әлејһиссәлам шәһадәт дәрәҹәсинә јүксәлмәклә өз мә᾽нәви һәдәфләринә чата билди. Мүавијә һиҹри тарих илә 60-ҹы илин рәҹәб ајынын 15-дә өлдү. Језид Бәни-үмәјјә тајфасындан олан Мәдинә һакиминә бир мәктуб јазараг атасынын өлүм хәбәрини она јетириб, ҹамаатдан өзүнә беј᾽әт алмасыны әмр етди. О заман Мәдинә мәркәз олдуғуна ҝөрә бүтүн ҝөзләр ораја дикилмишди. Језид һәмин сәбәбә әсасән ҝөндәрдији мәктубда там гәтијјәтлә јазырды: “Һүсејн ибни әлидән мәнә беј᾽әт ал, әкс тәгдирдә башыны кәсиб Шама ҝөндәр.”

Беләликлә имам Һүсејн әлејһиссәламын гаршылашдығы мәсәләләрин бири дә Језид ибни Мүавијнин беј᾽әт истәмәси иди.

Језидин дөврү ики мүһүм хүсусијјәтлә Мүавијәнин заманындан фәргләнирди.

1-Имам Һүсејн әлејһиссәламын Језидә беј᾽әт етмәси хилафәтин варислик әсасында олмамасыны тәсдиг едирди.

2-Језид чох әхлагсыз бир адам иди вә ачыг-ашкар ҝүнаһ етмәкдән чәкинмирди. О, сијаси ҹәһәтдән дә һеч бир сәлаһијјәтә малик дејилди.

Гејд етмәк лазымдыр ки, Мүавијә вә еләҹә дә Аббаси хәлифәләринин бир чоху да әхлагсыз вә ҝүнаһкар адамлар идиләр. Лакин онлар буну јахшы баша дүшүрдүләр ки, һакимијјәтдә галмаг үчүн заһирдә дә олса, бир чох ислам ганунларына риајәт етмәли вә онун һүдудларыны горумаға чалышмалыдырлар. Чүнки онлар, ислама гаршы биҝанә олдуглары тәгдирдә һөкмранлыг едә билмәјәҹәкләрини баша дүшүрдүләр. Мүхтәлиф сојлара аид олан африкалы, авропалы, асијалы вә хүсусилә дә иранлы вә әрәбистанлы мүсәлманларын ваһид бир һөкумәт тәркибиндә јашамаглары, јалныз онларын ислам вә Гур᾽ана е᾽тигад етмәкләри вә хәлифәни ислами бир рәһбәр кими танымаглары сајәсиндә мүмкүн олмушду. Мә᾽лумдур ки, мүсәлманлар хәлифәнин ислам ганунларына лагејидлијини, онун зиддинә әмәл етдијини дујар вә дәрһал өз мүстәгилликләрини е᾽лан едәрдиләр...

Чүнки, Иран, Шам, Сурија вә Африка әһалисинин Шам һөкумәтинә итаәт етмәләринин һеч бир лүзуму јох иди!! Ағыллы, сијасәтчи вә дүшүнҹәли хәлифәләр баша дүшүрдүләр ки, заһирдә дә олса, мүәјјән гәдәр ислам ганунларына риајәт етмәлидирләр. Лакин Језид ибни Мүавијәдә белә бир дүшүнҹә вә дәрракә дә јох иди. Ачыг-ајдын һәр ҹүр ҝүнаһа әл атан Језид ислама вә ҹамаата гаршы е᾽тинасызлыг едир, дини һүдудлары ашмагдан чәкинмир вә ашкара чахыр ичиб, сәрхош һалда мәҹлисә дахил олурду. Амма тарихдә бу кими ишләр Мүавијәнин һаггында сөјләнилмәмишдир.

Бүтүн тарихчиләр Језидин мејмунбаз олдуғуну јазмышлар. Онун әбагејс ләгәбли чох севдији бир мејмуну вар иди. Анасы бәдәви бир гадын олдуғуна ҝөрә сәһрада бөјүмүш вә бәдәвилик хүсусијјәтләринә малик олмушду. Буна ҝөрә дә о, ит вә мејмуна чох мараг ҝөстәрирди.

Мәс᾽удинин Мүрәввиҹүз-зәһәб адлы китабында јаздығына ҝөрә,

Језид бу мејмуна ипәкдән тохунмуш рәнҝарәнҝ палтарлар ҝејиндирәр, ону өлкәнин јүксәк рүтбәли сијаси вә һәрби шәхсијјәтләриндән јухарыда, өз јанында отурдарды.

Имам Һүсејн әлејһиссәлам бу барәдә бујурурду:

“Мүсәлманларын башчысы Језид кими бир шәхс олан заман исламла видалашмаг ҝәрәкдир.”

Бәли, бу кими алчаг бир шәхсин вүҹуду, исламын әлејһинә бир нөв әкс тәблиғат иди. Имам Һүсејн әлејһиссәламдан белә бир шәхс үчүн беј᾽әт истәјирләр, лакин о Һәзрәт бу ишдән имтина едәрәк “Һеч вахт беј᾽әт етмәрәм” дејир, онлар исә һеч ҹүрә бу фикирдән дашынмаг истәмирдиләр. Беј᾽әтдән имтина етмәк о демәкдир ки, Имам һөкумәт гаршысында һеч бир мәс᾽улијјәт дашымыр, ону рәсмијјәтлә танымыр, гајда-ганунлары гәбул етмир вә һөкумәтә гаршы е᾽тираз фәрјады јүксәлдирди. Елә һәмин сәбәбә әсасән онлар, Имамын беј᾽әт етмәмәсини вә халг арасында азад шәкилдә јашамасыны гәбул едә билмир вә бу иши һөкумәтә гаршы бөјүк тәһлүкә санырдылар. Белә бир шәраитдә Имам нә етмәли вә онларын беј᾽әт тәләби гаршысында һансы мөвгеји сечмәли иди?!

Имам “беј᾽әт етмирәм”-дејә, ҹаваб верди.

Онлар “беј᾽әт етмәсән сәни өлдүрәрик” дедиләр.

Имам бујурду: “Мән өлүмә һазырам, беј᾽әтә јох.”

Бәни-үмәјјә тајфасындан олан Мәдинә һакими имамы чағыртдырды. Сөз јох ки, Бәни-үмәјјәнин бүтүн үзвләри азғын вә ијрәнҹ адамлар иди, амма бу шәхс (Мәдинә һакими) башгалары илә мүәјјән гәдәр фәргли иди. Имам (ә) Абдуллаһ ибни Зүбејр илә бирликдә Мәдинәнин Рәсулуллаһ мәсҹидиндә идиләр. Бу заман һакимин мә᾽мурлары ичәри ҝириб һәр икисини һакимин јанына дә᾽вәт едәрәк деди:

Һаким сизи истәјир вә сизинлә иши вардыр. Имам онун ҹавабында бујурду:

Сиз ҝедин, биз дә сонра ҝәләрик...

Абдуллаһ ибни Зүбејр “ҝетмәјимизин нә ирады вардыр? О, ки, бизи инди истәјиб”-дејә Имама мүраҹиәт етди. Имам бујурду: “Мәнә елә ҝәлир ки, о, бизи беј᾽әт алмаг үчүн чағырыр!” Абдуллаһ ибни Зүбејр: “Бәли, елә мән дә сизин кими дүшүнүрәм.”

Имам “сәнҹә нә етмәлијик?”-дејә әбдүллаһдан сорушду:

О, фикирләшиб “сонра гәрарымы сөјләјәрәм”-деди. Абдуллаһ ҝеҹә икән кәсә јолла Мәккәјә гачды.

Имам әлејһиссәлам исә Бәни Һашим ҝәнҹәләринин бир нечәсини өз әтрафына топлајыб бујурду: “Сиз ешикдә галын, сәсим уҹалан заман ичәри дахил олун, амма астадан данышсам јериниздән тәрпәнмәјин!”

Узун илләр Мәдинә һакими олан вә алчаглыгда шөһрәт газанмыш Мәрван Һәкәм мәктубу Имама тәгдим етди.

Һәзрәт: “Нә истәјирсиниз?”

Мәрван чох јалтаглыгла деди: “Бүтүн халг Језидә беј᾽әт етмәјә һазырдыр, Мүавијнин нәзәри дә беләдир вә исламын мәсләһәти дә буну тәләб едир!! Сизин дә беј᾽әт етмәнизи хаһиш едирәм, сизин бүтүн әмрләринизә итаәт олунаҹагдыр вә бујурдуғунуз нөгсанлар да арадан галдырылаҹагдыр.”

Имам: Сиз нә үчүн мәндән беј᾽әт истәјирсиниз?

Ҹамаат үчүн беј᾽әт истәјирсиниз, јохса Аллаһ үчүн?

Сиз башгаларыны беј᾽әтә разы етмәк үчүн мәндән беј᾽әт алмаг истәјирсиниз, мәним бу хәлвәт отагда сизә беј᾽әт етмәјимин фајдасы нәдир?!-бујурду:

Һаким имамын сөзүнү тәсдиг етди.

Имам бујурду: “Галсын сонраја, мән инди ҝедирәм.”

Һаким деди: “Чох јахшы, ҝедин!”

Мәрван ибни Һәкәм деди: Нә дејирсиниз? “Бујурун ҝедин” нә демәкдир?! Онун бурадан чыхыб ҝетмәсинин мә᾽насы будур ки, “мән беј᾽әт етмирәм вә етмәјәҹәјәм дә.”

Мәрван ирәли ҝедиб “индиҹә хәлифәнин әмрини јеринә јетирмәлисән”-деди.

Бу сөз онун ағзындан чыхан кими Имам онун јахасындан јапышыб ҝөјә галдырды вә вар ҝүҹү илә јерә чырпараг бујурду: “Сәнин бу сөзләри демәјә ләјагәтин чатмыр.” Имам орадан чыхыб ҝетди вә үч ҝеҹә Мәдинәдә галды. О Һәзрәт ҝеҹәләр Рәсули-әкрәмин мәзары үстүнә ҝедиб дуа едәрди: “Илаһи! Мәни өзүн разы олдуғун јола һидајәт ет!”

Бир ҝеҹә Имам әлејһиссәлам дуа едәрәк јатыр вә Рәсули-әкрәми јухуда ҝөрүр. Бу садиг рө᾽ја она илһам вә вәһј кими бир һөкм иди. Елә буна ҝөрә дә о һәзрәт ертәси ҝүн Мәдинәдән чыхыб мәркәзи јолла Мәккәјә доғру һәрәкәт етди. Имамла сәфәрә чыханларын бә᾽зиси дејирдиләр: “Сизин мәркәзи јолла ҝетмәјиниз мәсләһәт дејил, јахшысы будур ки, намә᾽лум ҹығырларла ҝедәсиниз. Чүнки мүмкүндүр һөкумәт мә᾽мурлары јол узуну сизин һәрәкәтинизә манеә төрәтмәклә мүнагишә јаратсынлар.!

Һәзрәт, иҝидлик вә гәһрәманлыг әһвал-руһијјәси илә бујуруду: “Мән гачагчылар, оғрулар вә фәрариләр кими ҹығырларла ҝетмәк истәмирәм. Мән мәркәзи јолла ҝедәҹәјәм, һәр шеј Аллаһ истәдији кими олаҹагдыр...”

Демәк, Језидин имам Һүсејн әлејһиссәламдан беј᾽әт истәмәси бу гијамын биринҹи амили иди. Језид хүсуси бир мәктубда Мәдинә һакиминә белә јазмышды:

Һүсејндән беј᾽әт алмаг үчүн ону јахалајыб сахлајын.” Имам Һүсејн әлејһиссәлам там гәтијјәтлә онларын гаршысында дајанмыш вә һеч бир вәҹһлә Језидә беј᾽әт етмәјәҹәјини билдирмишди. Кәрбәлада өмрүнүн сон анларында да белә өмәр Сә᾽д ҝәлиб данышыг јолу илә имамы беј᾽әт етмәјә разы салмаг истәдикдә, о һәзрәт јенә дә разы олмајараг елә һәмин илк ҝүндә сөјләдији сөзләри бир даһа тәкрар етди:

“Јох! Аллаһа анд олсун, һеч вахт сизләрә әл вериб беј᾽әт етмәјәҹәјәм. Бу ҝүн белә бир вәзијјәтдә - өз өлүмүмү, әзизләримин өлүмүнү вә аиләмин әсир дүшмәсини ҝөрдүјүм һалда, јенә дә Језидә беј᾽әт етмәјә разы дејиләм.”