әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин нөвләри

әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин нөвләри

Сиз гејри-мүстәгим јолла әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәк истәсәниз, илк мәрһәләдә салеһ, тәгвалы, пәһризкар вә өз елминизә әмәл едән мүсәлман олмалысыныз. әмәлин тә᾽сир даирәси башга амилләрдән олдугҹа ҝенишдир. Сөз әмәл гәдәр тә᾽сир ҝөстәрә билмәз. Халгын философлара дејил, Пејғәмбәр вә өвлијалара итаәт етмәси бизим иддиамызы ајдын шәкилдә сүбут едир.

Чүнки философлар ҹәмијјәтдә анҹаг бир мәктәб вә идеолоҝија ашылајырлар. Отағын бир ҝушәсиндә отурараг китаб јазыб ҹәмијјәтә тәһвил верирләр. Амма пејғәмбәрләр вә өвлијалар идеолоҝијаја әһәмијјәт вермәклә јанашы, там гәтијјәтлә өз дедикләринә әмәл едирләр. Даһа доғрусу, инсан әввәл әмәл едиб сонра данышарса, сөзүнүн тә᾽сири нечә дәфә артар.

әли ибни әби Талиб әлејһиссәлам бујурур:

Мән һеч вахт сизи өзүм әмәл етмәдијим бир шејә дә᾽вәт етмәмишәм вә һабелә кимсәни өзүм тәрк етмәдијим бир әмәлдән чәкиндирмәмишәм. өзүм тәрк едән кими сизи дә чәкиндирәрәм.

Халгы дилинизлә дејил, әмәлинизлә динә дә᾽вәт един. Инсан әмәл едәрсә, ҹәмијјәтдә олдугҹа артыг тә᾽сир бағышлаја биләр.

Мүасир вә мәшһур философ Жанпалын бу мөвзу илә әлагәдар јени бир сөзү вардыр. Бу сөзүн јенилији олмаса да, јени бир ифадә илә бәјан едилмишдир, о, дејир:

“Мән ҹәмијјәти өзүм ҝөрдүјүм ишә дә᾽вәт едәрәм,” О, дүз дејир, сиз өз әмәлиниздә ҹәмијјәти пислијә, јахуд јахшылыға дә᾽вәт едәрсиниз. Шүбһәсиз ки, сизин әмәлиниз өз иҹтимаијјәтиниздә бир нөв сәдагәт јарадаҹагдыр, бу инкар едилмәз бир һәгигәтдир. әслиндә биз ҹәмијјәти өз ҝөрдүјүмүз ишә дә᾽вәт едирик. Инсан, халгы өзү чәкинмәдији бир әмәлдән узаглашдырмаг истәсә, онун фәалијјәти нәтиҹәсиз галар. Мән сизә десәм, сиз мәним әмәлимә дејил, сөзүмә бахын! Бу иш мүмкүн оласы дејил. Биринҹи дәрәҹәдә әмәл вә сонра исә сөз өз тә᾽сирини ҝөстәрир.

Һәр бир ислаһатчы шәхс биринҹи дәрәҹәдә өзү салеһ олмалыдыр. өзү сырави әскәрләрлә бәрабәр ирәлиләјән сәркәрдә илә, архада дајаныб јалныз әмр едән сәркәрдәнин фәрги чохдур. Пејғәмбәр вә өвлија һәмишә: “Биз ҝетдик сиз дә ардымызҹа ҝәлин!”-дејә әмр едәрмишләр.

Рәсули-әкрәм (с) өз бујурдугларына әмәл етмәсәјди ислам ордусу бу гәдәр мүвәффәгијјәт әлдә едә билмәзди. Халга: «Ҝеҹә намазы гылын!»-дејә әмр етсә дә, өзү һамыдан чох ибадәт едәрди. Инфаг вә фәдакарлыгда да белә иди. О, өзү биринҹи фәдакар иди. Јә᾽ни әввәл өзү башлајар, сонра башгаларына әмр едәрди. О, «Ҹиһадун фи сәбилиллаһ» дејә әмр етдикдә, өзү вә гоһум-әгрәбасы ҹәбһәнин өн сырасында дајанырдылар. Тәбиидир ки, Пејғәмбәрин бу иши башгаларыны да рәғбәтләндирирди. Онлар, Пејғәмбәрин өз истәклиләрини өлүмә јолладығыны вә өзүнүн һамыдан әввәл силаһланыб дүшмәнин үзәринә һүҹум етдијини вә бу јолда зијан ҝөрүб дишинин сынмасыны мүшаһидә етдикдә, артыг онун һәгигәт олдуғуна инанырдылар.

Пејғәмбәрин (с) Һәмзеји Сејјидүш-шүһәда вә әли әлејһиссәламдан истәкли адамы вар идими? О, Бәдр давасында һамыдан әввәл бу ики нәфәри мејдана ҝөндәрди. Һәзрәт әли (ә) Пејғәмбәрин әмиоғлусу вә күрәкәни иди, о, Пејғәмбәрин оғлу кими иди. Чүнки, әли (ә) Пејғәмбәрин евиндә бөјүјүб, боја-баша чатмышды.

әввәлҹә истәкли әмиси Һәмзә вә әмиоғлусу әбиүбәјдә ибни Һариси мүһарибә мејданына ҝөндәрди.

Һүсејн ибни әли әлејһиссәламын әмәли чох иди, јохса хүтбәси? әмәлләринин мигдары хүтбәләри илә мүгајисәдә гат-гат чох иди. әмәл олан јердә сөзә еһтијаҹ дујулмур. О, өз хүтбәсиндә фәрјад едәрәк бујурду:

«өз ганыны бизим јолумузда ахыдыб, шәһадәт зирвәсинә јүксәлмәк истәјәнләр бизимлә ҝәлә биләрләр, башга мәгсәдләри оланлар гајытсынлар. Ҹанындан кечмәјәнләр бизимлә ҝәлмәсинләр. Бизим гафиләмиз ҹандан кечәнләрин гафиләсидир.» Ҝөрүрсүнүз ки, имам Һүсејн (ә)-ын ән истәклиләри ҹандан кечәнләрин гафиләсиндә иди. Һүсејн (ә) өз әзизләрини Мәдинәдә гојуб ҝәлсәјди, кимсә е᾽тираз едәрдими? әлбәттә јох! Имам әҝәр өз әзизләрини Кәрбәла сәһнәсинә ҝәтирмәсәјди, онун гијамы бу гәдәр мә᾽нәви дәјәрә малик ола билмәзди. Һүсејн әлејһиссәлам Аллаһ јолунда өз ганына бојаныб шәһид олду. О, өз вар-јохуну тамамилә бу јолда фәда етди. Имам Һүсејн (ә)-ын әзизләри бураја зорла дејил, әгидә вә иман үзрә ҝәлмишдиләр. Имам бу сәфәрдә зәррәҹә олса үрәјиндә горху һисси оланлары ҝәтирмәмишди. Һәмин сәбәбә әсасән Имам әлејһиссәлам онунла ҝәләнләри јол узуну ики-үч дәфә сынады вә имтаһандан чыхмајанлары гајтарды.

Имам Мәккә шәһәриндән һәрәкәт едәркән:

“Ҹанындан кечмәјә һазыр олмајанлар гајытсынлар”-дејә әмр етди. Амма бә᾽зиләри елә тәсәввүр едирдиләр ки, бәлкә дә имам Куфәјә мәнфәәт далынҹа ҝедир, онлар: “Биз, гафиләдән ҝери галмамалыјыг” дејә, јола дүшдүләр. Чөл әрәбләринин бир һиссәси имам Һүсејн әлејһиссәлама гошулдулар. Имам (ә) јол узуну белә бир хүтбә охуду: “Еј ҹамаат! Бизим мүвәффәг олуб јүксәк мәгам вә вәзифәләр әлдә едәҹәјимизә үмид едәнләр сәһв едирләр.” Бу хүтбәдән сонра чохлары гајытдылар. Имам тез-тез она гошулан ҹамааты сынајырды, Ашура ҝеҹәси исә сонунҹу сынаг һәјата кечирилди. О ҝеҹә имамын бүтүн сәһабәләри сынагдан чыхды.

Насихүт-тәварихин мүәллифи сәһв едәрәк јазыр ки, Ашура ҝеҹәси имам Һүсејн әлејһиссәлам хүтбә охујуб өз мәгсәдини билдирдикдә, бир дәстә о Һәзрәти тәрк едиб гачдылар. Тарих китабларынын һеч бириси бу мәтләби тәсдиг етмир. Ашура ҝеҹәси имамын сәһабәләриндән һеч бириси о Һәзрәти тәрк етмәди. О ҝеҹәјә кими имамла галанлар бүтүн имтаһанлардан чыхмышдылар.

әҝәр Ашура ҝеҹәси имамын сәһабәләриндән бир нәфәр дә олса белә дүшмәнә гошулуб өзүнү тәһлүкәдән гуртарсајды, бу Имамын мәктәбинә бөјүк бир нөгсан һесаб едиләрди. әксинә олараг о ҝеҹә дүшмән ордусундан ајрылараг имама гошулан да олду. әҝәр Һүсејн ибни әли әлејһиссәлам нә кими тәһлүкәләрлә гаршылашаҹагларыны билдирмәсәјди, ола биләрди ки, Кәрбәла һадисәсиндән сонра ҹамаатын јарысы гајыдыб имамын әлејһинә тәблиғат апарајдылар. Чүнки һеч вахт ҹәбһәдән гачанлар-“мән горхуб гајытдым”-демәз.

әксинә һәр кәс өз хејринә олан јаланчы бир мәнтиг ујдуруб өзүнә бәраәт газандырарды.

Һүсејн ибни әли әлејһиссәлам орду башчылығына намизәд олан Һүрр ибни Јәзид Ријаһини өзүнә доғру ҹәлб етди. Гејд етмәк лазымдыр ки, Һүрр ади бир шәхс дејилди. Һамы билир ки, дүшмән ордусунда өмәр Сә᾽ддән сонра икинҹи бөјүк шәхсијјәт Һүрри иди. О, зирәк вә шүҹаәтли бир киши иди. Һүсејн ибни әли (ә) ону, өзүнә биринҹи гылынҹ чәкән шәхс олмасына бахмајараг, әмәли әмр бе мә᾽руфла ҹәзб едиб төвбә едәнләрин ҹәрҝәсинә дахил етди. Бу киши, өз рәшадәт вә фәдакарлығы илә мәшһур иди. О, мин нәфәр атлы илә имамын гаршысыны кәсмәјә тапшырыг алмышды.

Имам әлејһиссәлам ону көврәлтди, үрәјинә һәгигәт ишығы салды. О, илк нөвбәдә дүнјапәрәст бир адам иди, амма тәбиәтиндә олан паклыг ону имам Һүсејнә доғру јөнәлтди.

Амма, диҝәр тәрәфдән дә о, һәр бир инсанын вүҹудунда олан фитрәтә ҝөрә, өз-өзүнә “өлсәм, бир даһа арвад-ушағымы ҝөрмәјәҹәјәм, мал-дөвләтими итирәҹәјәм, мән өлдүкдән сонра бәлкә дә дүшмән вар-јохуму мүсадирә едиб ушагларыма һеч нә вермәјәҹәк вә...”-дејирди.

Белә бир вәзијјәтдә инсан ики јолун ајрыҹында чашыб галар. Бир нәфәр Һүррүн титрәдијини ҝөрдүкдә, она мүраҹиәтлә: “Нә үчүн титрәјирсән”-деди. О, елә тәсәввүр едирди ки, Һүрр горхусундан титрәјир. Һүрр: Сән мәним нә кими виҹдан әзабы чәкдијими билмирсән. Мән өзүмү Беһиштлә Ҹәһәннәм арасында сәрҝәрдан ҝөрүрәм, нәгд ҹәһәннәми, јохса нисјә беһишти сечмәк үчүн тәрәддүддәјәм-деди.

Һүрр дәрин изтираб кечирирди, о, гәти гәрара ҝәлә билмәмишди. Дүшмән билмәсин дејә, өзүнү јавашҹа кәнара чәкиб атыны гамчылајараг имам Һүсејн әлејһиссәламын хејмәләринә доғру ҝетди. О, имам Һүсејн әлејһиссәламын сәһабәләри онун һәмлә едәҹәјини тәсәввүр етмәсинләр дејә, тәслим олмаг вә аман истәмәк нишанәсилә галханыны тәрсинә тутду.

Онунла илк растлашан имам Һүсејн әлејһиссәлам иди. Имам хејмәнин гапысында дајанмышды. Һүрр: “әссәламу әләјкә ја әба әбдуллаһ” –дејә салам верди. Сонра Имама мүраҹиәтлә:- “Мән ҝүнаһкарам, мән бәдбәхтәм, мән сизин јолунузу бағлајан ҝүнаһкарам...”-деди.

О, әлини Аллаһ дәрҝаһына узадыб деди: “Илаһи! Мән сәнин өвлијаларыны горхутмушам, мәни бағышла!”

Һүрр Имама мүраҹиәт едәрәк: “Мәним ҝүнаһларымы ганымдан башга һеч бир шеј јуја билмәз. Хаһиш едирәм бујурасыныз ки, мәним төвбәм гәбул олар јохса јох?”

Һәзрәт бујурду: “әлбәттә ки, гәбул олар!”

Һүрр севинәрәк деди: “Төвбәм гәбул олдуғуна ҝөрә Аллаһа шүкр едирәм, инди исә мејдана ҝедиб өз ганымы сизин јолунузда ахытмаг үчүн изн истәјирәм.”

Имам бујурду: “Еј Һүрр! Сән бизим гонағымызсан, атдан ениб хејмәјә ҝәл ки, сәнә гуллуг едәк!” Амма Һүрр атдан енмәди, иҹазә алыб мејдана ҝетди вә әбәди сәадәтә говушду.

Бурада ҝөрүрүк ки, әмәли әмр бе мә᾽руф тәблиғ вә гијамын дәјәрини јүз дәфә артырыр.

әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр Имамын гијамыны дәјәрләндирдији кими, имам Һүсејнин гијамы да әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәри дәјәрләндирир. Ҝөрәсән бу нә демәкдир? Мәҝәр Һүсејн ибни әли әлејһиссәлам бир ислами ганунун дәјәрли, јахуд дәјәрсиз олмасында тә᾽сир ҝөстәрә биләрми?! Јох, һеч дә белә дејилдир, биз демәк истәмирик ки, исламда әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр гануну мүәјјән бир дәјәрә малик иди, имам Һүсејн (ә) ҝәлиб бу әслин дәјәрини даһа да чохалтды.

Бу иш имам вә пејғәмбәрин јох, анҹаг Аллаһын ишидир. Бу үсуллары инсанлар үчүн ҝөндәрән Аллаһ, онларын дәрәҹә вә дәјәрини дә тә᾽јин етмишдир. Һәтта, пејғәмбәр дә бу кими үсуллары дәјишдирмәјә гадир дејилдир.

Дини елмләрдә мәгами исбат вә мәгами сүбут адлы ики мүхтәлиф термин вардыр.

Изаһ: Мәсәлән, бир шәһәрдә нечә нәфәр үрәк һәкими олса, онларын ејни сәвијјәли вә јахуд мүхтәлиф дәрәҹәли мүтәххәссис олмалары мүмкүндүр. Халг бунлары бир-бириндән неҹә ајырд етмәлидир? Онлары олдуғу кими танымаг мүмкүндүрмү? Бә᾽зән ҹамаат бу һәкимләри бир-бириндән ајырд едә биләрләр вә бә᾽зән дә мүмкүндүр ки, биринҹи дәрәҹәли һәкими икинҹи дәрәҹәли кими танысынлар. Демәк бурада мәгами-исбатла мәгами-сүбут бир-бириндән фәрглидир.

Биз тәсәввүр етдијимиз «шеј»-ин маһијјәти онун һәгиги маһијјәти илә фәргләнир. Һәгигәт будур ки, имам Һүсејн (ә) әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин дәјәрини исламда јох, ислам дүнјасында артырды. Чүнки «шәј᾽ун фи нәфсеһ» мәгамында бир шејин дәјәрини чохалдыб-азалтмаг Һүсејн ибни әли (ә), Пејғәмбәри-әкрәм (с) вә әли ибни әбу Талибин ихтијарында дејил. Аллаһ өзү һәр бир әсасы мүәјјән гәдәр дәјәрләндирмишдир. Ҝөрәсән ислами ҹәмијјәт, ислами дәјәрләри мәгами сүбут вә мәгами «шеј᾽ун фи нәфсеһ»дә тә᾽јин олунан кими таныјырмы? Хејр! Чох вахт бу мәсәләнин там әкси олур, јә᾽ни ҹәмијјәтдә биринҹи дәрәҹәдә әһәмијјәтә малик олан үсула әсла диггәт јетирилмир вә әвәзиндә мә᾽насыз бир шеј һәддиндән артыг дәјәрләндирилир. әли (ә) бујурду: «Мәнҹә ислам, халг арасында тәрс үзү ҝејилмиш бир күрк вәзијјәтинә дүшәҹәкдир.»

Күркүн тәрс үзү ҝејилдији кими, исламы да әксинә тәблиғ едәҹәкләр. Инсан күркүн тәрс үзүнү ҝејсә нәинки гызышмаз, үстәлик ҝүлүнҹ бир ҝөркәмә дә дүшәр.

Мүсәлманларын нәзәринҹә әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин дәјәри мүхтәлифдир. Бу мәсәләни мүсәлман алимләринин нәзәринҹә изаһ едирик. Бу алимләр әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр ганунунун маһијјәти барәсиндә елми мүбаһисәләр апармыш вә онун гијмәтини мүәјјәнләшдирмишләр. Лакин гејри-мүстәгим мүбаһисәләрдән дә әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин дәјәрини анламаг олар. Рәсули-әкрәм бујурду:

“әҝәр инсан исламда бир-бири илә зидд олан ики мүһүм ишлә растлашарса, онларын даһа әһәмијјәтлисинә әмәл едиб, башгасыны тәрк етмәлидир.”

Мәсәлән: әҝәр сиз гәсб олунмуш јердә бирисинин суја дүшүб боғулмасыны ҝөрдүкдә нә етмәлисиниз? Иҹазәсиз башгасынын торпағына дахил олмагла суда боғуланы хилас етмәк олармы? Биринҹи иш һарам, икинҹиси исә ваҹибдир. Нә етмәли? Гәсб олунан јерә дахил олуб боғулан шәхси хилас етмәли вә ја өз јеримиздә дајаныб гәсби јерә ајаг гојмамалы вә бир инсанын суда гәрг олмасына лагејд һалда бахмалыјыгмы? Бурада һәр ики мөвзуја һөрмәтлә јанашмалыјыг: Ибни әсир бир һәдисин һаггында белә дејир:

әҝәр бир мәсәлә халгын хејринә вә бир нәфәрин зәрәринә олса, халгын хејрини бир нәфәрин зәрәриндән үстүн тутмалыјыг.

Ибни әсирин дедији сөз, бөјүк мәсләһәтин кичик мәсләһәтә үстүн ҝәлмәсинин бир нүмунәсидир вә бу һәдиси анҹаг бир мөвзуја һәср етмәк олмаз.

1-өзҝәнин малынын һөрмәтини сахламалыјыг;

2-Нәфс вә ҹанын һөрмәти һәмишә малын һөрмәтиндән үстүндүр, демәк малы ҹана фәда етмәлијик, белә бир вәзијјәтдә гәсби јерә дахил олмағымыз нәинки ҝүнаһ сајылмыр, үстәлик Аллаһын әмрини јеринә јетирдијимизә ҝөрә саваб да һесаб едилир.

әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр барәсиндә јаранан суал будур ки, бу ики вәзифәнин һәдд-һүдуду һара кимидир? әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәк истәјән шәхс һара кими ирәлиләмәлидир? Һеч бир тәһлүкә гаршысында олмадығымыз һалда тәнбәллик етмәјәрәк илаһи вәзифәни јеринә јетирмәлијик. Инсан әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр едәрсә малына зәрәр дәјәҹәјини, һәјатыны итирәҹәјини, өз аиләсинин өлүб вә ја әсир олаҹағыны јәгин билсә нә етмәлидир? Белә бир вәзијјәтдә: “Ҹанымыз, малымыз, абрымыз, һејсијјәтимиз тәһлүкәдәдир”-дејә бу илаһи вәзифәдән бојун гачыра биләрикми? Ислам, мө᾽минин абыр вә ҹанына сон дәрәҹә әһәмијјәт верир, сиз бәдәнинизи һеч бир сәбәб олмадан азаҹыг ҹызмаға белә һаглы дејилсиниз, галмышды ки, ҹанынызы тәһлүкәјә саласыныз. Шүбһә јохдур ки, инсан өз ҹаныны тәһлүкәјә салмамалыдыр.

Гур᾽ан бујурур:

“өз әлинизлә өзүнүзү тәһлүкәјә атмајын.”

Чохлу борҹунуз олса, јахуд өз ешгиниздә мүвәффәг олмасаныз да өзүнүзү дамдан јерә атмағыныз дүзҝүн дејилдир. Гур᾽ан суи-гәсд барәсиндә ачыг-ашкар бујурур:

“Гәсдән өзүнү вә ја башгасыны өлдүрән шәхсин ҹәзасы ҹәһәннәмдир, о, һәмишәлик ҹәһәннәмдә галмалыдыр.”

өз ҹанларынын ихтијар саһиби олдуғуну тәсәввүр едәнләр јанылырлар. әлиниздә олан мал тәкҹә сизин өзүнүзүн дејилдир, илк мәрһәләдә ҹәмијјәтин, сонра исә сизиндир. Сиз ондан истифадә етмәкдә азадсыныз, амма исрафдан чәкинмәлисиниз. Сиз дејә билмәзсиниз ки, өз малымдыр, көнлүм истәдијини едәрәм, исраф едиб чөлә төкәрәм. Көнлүм истәсә палтарымы ҹырар, мејвәни дә хараб едиб чөлә төкәрәм вә... хејр! Ислам һеч кәсә белә бир һаггы вермир. Мал, ҹан, абыр, һамысы мөһтәрәмдир.

Мәҝәр иҹтимаијјәтдә өзүнүзүн төһмәтләнмәјинизә вә һөрмәтдән дүшмәјинизә сбәб олан бир иш ҝөрә биләрсинизми?

әлбәттә бизим мәгсәдимиз бу мөвзуларын үзәриндә мүбаһисә апармаг дејилдир. Сөз бурасындадыр ки, ҝөрәсән инсан әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр уғрунда өз ҹан, мал вә варындан кечә биләрми?

Пејғәмбәр (с) бујурмушдур:

“Бир-бирилә зидд олан ики дәјәрли мөвзу илә растлашдыгда начар олараг кичији бөјүјә фәда етмәлијик.”

Бә᾽зи ислам алимләринин нәзәринҹә инсан өзүнә бир зәрәр јетишәҹәјиндән горхмајынҹа әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр едә биләр, амма ҹидди бир тәһлүкә еһтимал верилдикдә бу фикирдән дашынмалыдыр.

Бә᾽зиләри исә дејирләр ки, әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр бу мөвзулардан даһа мүһүмдүр. Биз һәр шејдән әввәл әмр вә нәһј етдијимиз мәсәләләр һагда дүшүнмәли онларын әһәмијјәтини өјрәнмәлијик. Мәсәлән, күчәни зибилләјән шәхси бу ишдән чәкиндирдикдә налајиг сөзләр ешидәҹәјимизи еһтимал етсәк, өз фикримиздән дашынмалыјыг.

Бә᾽зән, әмр вә нәһј етдијимиз мәсәләнин әһәмијјәти ҹан, мал, абыр вә һејсијјәтдән гат-гат чохдур. Мәсәлән, Гур᾽анын тәһлүкәјә дүшмәсини мүшаһидә етдикдә, вахты итирмәдән әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәлијик. Гур᾽ан ашкар шәкилдә бујурур: «Пејғәмбәрләрин мәгсәди бәшәр иҹтимаијјәтиндә әдаләт јаратмагдыр.»

Гур᾽ан јенә дә бујурур:

“Анд олсун ки, биз пејғәмбәрләримизи ачыг-ашкар дәлилләрлә [мө᾽ҹүзәләрлә] ҝөндәрдик. Биз онларла бирликдә [Аллаһын һөкмләрини билдирән сәмави] китаб вә әдаләт тәрәзиси [шәриәт] назил етдик ки, инсанлар [бир-бири илә] әдаләтлә рәфтар етсинләр.”

Рәсули-әкрәм бујурду:

“Зүлм вә ситәм әсасында бәрпа олунан иҹтимаијјәтләрин һеч бириси артыг јашамајаҹагдыр.”

Ислам, мүсәлманларын бирлијинә олдугҹа әһәмијјәт верир. Аллаһ-тәала Гур᾽анда бујурур:

“Һамыныз бир јердә Аллаһын ипиндән [дининдән] мөһкәм јапышын вә бир-бириниздән ајрылмајын.”

Дүшмән ҹүрбәҹүр һијлә вә планларла мүсәлманларын арасында тәфригә салмаға чалышыр. Белә вәзијјәтдә, ҹаным, абрым тәһлүкәдәдир, иҹтимаијјәт буну бәјәнмир дејәрәк, әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрдән бојун гачырмалыјыгмы?!!!

Јох, һеч дә белә дејилдир, әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин һәдди-һүдуду јохдур. Исламын һөкмләри тәһлүкә илә растлашдыгда, бүтүн варлығымыз (ҹан, мал, абыр, һејсијјәт вә с...) баһасына гутараҹағыны јәгин билсәк дә белә, там рәшадәтлә ајаға галхыб әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәлијик. Имам Һүсејн (ә) сүбут едир ки, әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәри јеринә јетирмәк үчүн өз ҹан, мал, сәрвәт вә әзизләримизи әсирҝәмәмәли вә бу јолда бүтүн мәламәтләрә дөзмәлијик. Ҝөрәсән дүнјада Һүсејн ибни әли (ә) кими әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр мәсәләсинә әһәмијјәт верән бир шәхс тапылармы?

Имам өз гијамыны башлајаркән кимсә ону тәсдиг етмәди.

Чүнки, онлар елә тәсәввүр едирдиләр ки, Имам мәгам үчүн гијам едир вә бунун нәтиҹәси јахшы олмајаҹагдыр. Имам (ә) онларын биринин ҹавабында бујурду:

«Ла јәхфа әләјјәл әмр»

Јә᾽ни, сән дедијини мән өзүм дә билирәм. Һүсејн (ә)-ын нәзәринҹә, әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр о гәдәр әһәмијјәтлидир ки, онун јолунда ҹандан кечмәк дә олар. әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр имам Һүсејн (ә)-ын гијамыны, Имамын гијамы да әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәри дәјәрләндирди.

әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин һәдди-һүдуду јохдур. Амма бә᾽зи хәсарәтләрлә растлашдыгда әмр вә нәһј етмәкдән чәкинмәлијик. Мүмкүндүр ки, инсан бир тәрәфдән ислама хидмәт етмәк мәгсәдилә әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етсин, амма ејни һалда һәмин ишин нәтиҹәсиндә хидмәтиндән нечә дәфә артыг ислама хәсарәт јетирсин. Белә оларса, инсан әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәмәлидир.

Бир чох инсанлар вар ки, нәһј әз мүнкәр етмәләри һеч нәтиҹә вермир, үстәлик нәһј етдикләри шәхсин көнлүндә ислама гаршы нифрәт һисси дә ојадырлар.

Һүсејн ибни әли (ә) өз гијамынын сәбәбләриндән биринин әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр олдуғуну бәјан етмишдир.

Мүавијәнин заманында Имамын давранышындан онун мүһүм бир гијам үчүн һазырлыг ҝөрдүјүнү сечмәк оларды. Бә᾽зи рәвајәтләрә әсасән, Имам, минада Пејғәмбәрин сәһабәләрини бир јерә топлајар, данышар, һәгигәти онлара ачыглајар вә иҹтимаијјәтин вәзијјәтини әкс етдирәрмиш. О Һәзрәт бујурду: “Бу вәзифә (әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр) сизин үзәринизә дүшмүшдүр.” Бу маҹәра “Төһәфүл-үгул” адлы китабда ҝениш сурәтдә нәгл олунмушдур.

Һүсејн (ә), Мүавијәнин өмрүнүн сон ҝүнләриндә она ҝөндәрдији бир мәктубда белә јазырды: “Еј Мүавијә ибни әби Сүфјан, Аллаһа анд олсун! Мән Аллаһ дәрҝаһында тәгсиркар олдуғумдан горхдуғума ҝөрә сәнә гаршы мүбаризә апармырам.”

Имам бу мәктубла Мүавијәјә билдирмәк истәјир ки, мәним сакит отуруб динмәмәјим, мүбаризә фикриндә олмамағым мә᾽насында дејил, әксинә мән мүбаризә үчүн мүнасиб бир фүрсәт ахтарырам.

Имам Мәккдән чыхдығы ҝүн Мәһәммәд ибни Һәнәфијјәјә јаздығы вәсијјәтнамәдә өз гијамынын сәбәбини белә бәјан етди:

“Һәгигәтән мән, шәр јаратмаг, фитнә-фәсад төрәтмәк, зүлм вә хошҝүзәранлыг үчүн дејил, ҹәддимин үммәтини ислаһ етмәк, әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәк үчүн чыхмышам.”

Имам Һүсејн јол узуну бир нечә дәфә әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр мәсәләсиндән сөһбәт ачмыш, амма бир дәфә дә олсун белә беј᾽әт, ја дә᾽вәт сөзүнү дилинә ҝәтирмәмишдир. Мараглыдыр ки, Имам јол узуну горхунҹ вә мә᾽јуседиҹи хәбәрләр ешидәркән, әһвал-руһијјәси зәифләмәмиш, үстәлик әввәлкиндән даһа кәскин хүтбәләр охумаға давам етмишдир. Имам әлејһиссәлам Мүслүмүн шәһадәт хәбәрини ешитдикдә мәшһур бир хүтбә охумаға башлады:

«Иннәд-дүнја гәд тәғәјјәрәт вә тәнәккәрәт вә әдбәрә мә᾽руфәһа вәстәмәррәт һиза᾽»

Сонра бујурду:

“Мәҝәр ҝөрмүрсүнүз ки, һагга әмәл олунмур, илаһи ганунлар исә тапдаланыр? Бир белә фәсадын јајылмасыны вә кимсәнин [ҝүнаһкарлары ҝөрдүкләри ишләрдән] чәкиндирмәмәјини ҝөрмүрсүнүз? Белә бир вәзијјәтдә мө᾽минләр, Аллаһа говушмаларыны нәзәрә алараг өз ҹанларындан кечмәлидирләр.”

Бурада ҝөрүрүк ки, имам Һүсејн (ә) бу иши анҹаг өзүнә дејил, еләҹә дә бүтүн мө᾽минләрә борҹ билмишдир. Инди исә әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр мәсәләсинин нә гәдәр әһәмијјәтли олдуғуну баша дүшүрүк. Имам јол узуну бәјан етдији башга бир хүтбәдә о дөврүн вәзијјәтини белә ачыглајыр:

«Инни ла әрәл мовтә илла сә᾽адәтән вәл һәјатә мә᾽з-залиминә илла бәрма»

“Еј ҹамаат! Мән белә бир вәзијјәтдә өлүмү сәадәт вә шәһадәтдән башга бир шеј билмирәм. Мән бу вәзијјәтдә өлүмү һагг јолунда шәһид олмаг, ситәмкар вә залымларла јашамағы алчаглыг билирәм. Мән ситәмкарларла сазиш едән дејиләм.” Имам Ираг сәрһәддинә јетишәркән Һүрр ибни Јәзиди Ријаһын ордусу илә растлашды, о, мин атлы илә Имамы гаршысыны кәсмәк вә о һәзрәти Куфәјә апармаг һаггында ҝөстәриш алмышды. Демәк олар ки, тәгрибән бүтүн үмидләр үзүлмүшдү. Имам бу һәссас мөвгедә Рәсули-әкрәмин әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрә аид һәдисләриндән бир нүмунәсини бәјан етди:

“Еј ҹамаат, һәр ким Аллаһын ганунларыны дәјишдирән, һалалы һарам вә һарамы исә һалал едән, бејтүл-малы өз көнлү истәдији кими хәрҹләјән, илаһи һүдудлары ашан вә мүсәлманларын ганыны ахыдан бир һөкумәти ҝөрүб сакит отурса, Аллаһ онлары залымларын мәскәни олан Ҹәһәннәмә апарар.”

Бу илаһи бир ганундур, һәгигәтән, Аллаһ бу иши ҝөрәҹәкдир. Сонра о Һәзрәт бујурду:

“Бу ҝүн һөкумәт едәнләр (Али-үмәјјә) дә:-беләдирләр. Онлар һалаллары һарам вә һарамлары исә һалал етдиләр, илаһи һәдләри ашыб мүсәлманларын бејтлү-малыны өз шәхси маллары кими хәрҹләдиләр. Бу вәзијјәти мүшаһидә едиб һеч бир сөз демәдән сакит отуран шәхс онлардан (залымлардан) сајылыр.”

Имам өз сөзүнә давам едәрәк: “Мән, ҹәддимин әмрләрини јеринә јетирмәк үчүн башгаларындан даһа ләјагәтлијәм.”

Биз имам Һүсејн әлејһиссәламын хүсусијјәтләри илә таныш олдуг. Һәгигәтән онун ады тарих боју јашамалыдыр. Чүнки о, анҹаг өзүнү јох, ҹәмијјәтини дүшүнүрдү. О, өзүнү бәшәри мүгәддәсликләрә, төвһидә вә әдаләтә фәда етди. Елә буна ҝөрәдир ки, халг һамылыгла ону севир. Биз, мәнәм-мәнәмликдән узаг, сәдагәтли вә инсани дујғулара малик олан бир шәхси үрәкдән севәр вә ону өзүмүздән биләрик...

Имам Ираг сәрһәддиндә Һүрр ордусу илә растлашды. Онлар имам Һүсејн әлејһиссәламы Куфәјә апарыб һәбсханада өз нәзарәтләри алтында сахламаг истәјирдиләр. Имам (ә) онлара бојун әјмәјиб бу ишдән имтина едәрәк бујурду:

“Һеч вахт ҝәлмәрәм.” Нәһајәт онлар бир сыра данышыглардан сонра белә гәрара ҝәлдиләр ки, Имам нә Куфәјә, нә дә Мәдинәјә бәлкә Кәрбәлаја ҝетсин.

Мәһәррәм ајынын икинҹи ҝүнү Имам (ә) өз сәһабәләри вә әһли-әјалы илә бирликдә Кәрбәлаја дахил олуб хејмәләри гурмаға башлады. Онларын гаршысында да дүшмән ордусу чадыр гурду. Дүшмән даимән ҝет-ҝәл етмәкдә иди. Мәһәррәм ајынын 6-а гәдәр дүшмәнин сајы отуз минә чатды. Зијадын оғлу Сә᾽д өз оғлуну орду башчылығына тә᾽јин етмәк гәрарына ҝәлмишди.

Сә᾽д һәзрәт әли (ә)-ын заманында мүхалифәтә чәкилдијинә ҝөрә шиәләрин нәзәриндә мүсбәт бир шәхсијјәт олмаса да, Пејғәмбәр дөврүндәки мүһарибәләрдә иштирак едиб өзүнә шөһрәт газана билмишди. Һәмин сәбәбә әсасән, Ибни Зијад өмәр Сә᾽ди орду башчылығына тә᾽јин етмәклә, имам Һүсејн (ә)-ын әлејһинә апардығы мүһарибәни исламын илк дөврүндәки мүһарибәләр кими гәләмә вермәк истәјирди.

Сә᾽дин оғлу тәгрибән ганаҹаглы бир инсан иди вә һеч вәҹһлә бу мәс᾽улијјәти гәбул етмәк истәмирди. О, Ибни Зијада чох јалварыб: “Мәни бу ишдән азад ет!”-деди.

Ибни Зијад бир һөкмә әсасән Реј, Теһран, Гурган вә Ҝиланатын һөкумәтини онун өһдәсинә гојмушду. Ибни Зијад өмәр Сә᾽дин зәиф дамарындан истифадә едәрәк деди: “Мәним һөкумәтими өзүмә гајтар вә көнлүн истәдијин јерә ҝет.” Мәгам вә вәзифәјә ујан Ибни Сә᾽д: “Изн вер, бир мүддәт фикирләшим,” деди. О, ҝедиб өз гоһум-әгрәбалары вә дост-танышлары илә мәсләһәтләшди. Онлар һамысы Ибни Сә᾽ди бу ишдән чәкиндирдиләр. Лакин тамаһкарлыг Ибни Сә᾽дин ҝөзүнү тутмушду вә ону фикирләшмәјә гојмурду. Ибни Сә᾽д нә биринҹи ишдән кечә билир, нә дә икинҹи ишлә разылаша билирди. Елә буна ҝөрә дә сүлһ бәргәрар етмәклә әлини имам Һүсејн (ә)-ын ганына батырмамаға олдугҹа ҹәһд ҝөстәрирди. Тәбәринин јаздығына әсасән, Ибни Сә᾽д үч дәфә имам Һүсејн (ә)-ла мүзакирә етди. Бу мүзакирәләрдә анҹаг онлар икиси иштирак етдијинә ҝөрә, онун мәтниндән Ибни Сә᾽дин өзү вә имамлар нәгл етдијиндән савајы дүзҝүн бир хәбәр әлдә јохдур. Ибни Сә᾽д сүлһә зәмин јаратмаг үчүн баҹардыгҹа ҹәһд ҝөстәрди, бә᾽зән дә өз мәгсәдинә (сүлһә) чатмаг үчүн өзүндән јаланлар ујдуруб сөјләјирди. Убејдуллаһ ибни Зијад ибни Сә᾽дин сон мәктубуну охујуб фикрә далды вә өз-өзүнә: “Бәлкә дә бу гәзијјәни сүлһ јолу илә һәлл етмәк олду”-деди. Амма неҹә дејәрләр Убејдуллаһ ибни Зијадын башына топлашан, ашдан исти касаларын бириси (Шимр ибни Зилҹовшән) ајаға галхыб белә деди: “Еј әмир, о, сәһв едир, бу ҝүн артыг Һүсејн (ә) сәнин әлиндә ҝирифтардыр. О, бизим әлимиздән хилас олса, вәзијјәт даһа да ҝәрҝинләшәр. Чүнки бурада онун тәрәфдарлары вә атасынын шиәләри аз дејилдир. Үстәлик һарадан мә᾽лумдур ки, дүнјанын мүхтәлиф мәнтәгәләриндә јашајан шиәләр, бир јерә топлашыб ону һимајә етмәсинләр, онда сән даһа Һүсејн (ә)-ын өһдәсиндән ҝәлә билмәзсән. Убејдуллаһ јухудан һөвләнак ајылмышлар кими:

“Доғру дејирсән”-деди:

О, гәзәбли бир ифадә илә өмәр Сә᾽дә ишарә едәрәк: “Аз гала бу киши бизи гафил етмишди”-деди вә дәрһал өмәр Сә᾽дә белә бир мәктуб јазыб ҝөндәрди: “Бизә ағсаггаллыг едиб өјүд-нәсиһәт јазмағын үчүн сәни ораја ҝөндәрмәмишик, сән бир мә᾽мур олдуғуна ҝөрә инзибатчы да олмалысан, анҹаг мән әмр етдикләрими јеринә јетирмәлисән, истәмирсәнсә бу вәзифәдән кәнара чәкил, биз ону башгасынын өһдәсинә гојарыг.” Убејдуллаһ бу мәктубу өмәр Сә᾽дә чатдырмаг үчүн Шимр ибни Зилҹовшәнә верди. Бундан әлавә Шимрин өзүнә дә мәһрәманә бир кағыз јазды ки: “әҝәр өмәр Сә᾽д Һүсејн (ә)-ла мүһарибә етмәкдән чәкинәрсә, онун бојнуну вуруб башыны мәнә ҝөндәр вә бу һөкмә әсасән ордунун башчылығыны өз өһдәнә ҝөтүр.

Тасуа ҝүнү ҝүнортаүстү Шимр ибни Зилҹовшән Кәрбәлаја чатыб мәктубу өмәр Сә᾽дә верди. Тасуа Пејғәмбәрин әһли-бејти үчүн чох ағыр вә гәмли бир ҝүн иди. Имам Садиг (ә) бујурмушдур: