әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин дәрәҹәләри

әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин дәрәҹәләри

1-Писликдән чәкиндирән вә јахшылыға дә᾽вәт едән шәхс, үрәкдән вә бүтүн варлығы илә ҝүнаһлара нифрәт бәсләмәлидир. әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин ән биринҹи мәсәләси һиҹр вә е᾽раздыр (ҝүнаһдан чәкинмәк вә үз дөндәрмәк). Сиз бирисинин пис вә јарамаз ишләрлә мәшғул олдуғуну ҝөрдүкдә, онун өзү илә дејил, ишләри илә мүбаризә етмәлисиниз. Мәсәлән, аиләви ҝет-ҝәлиниз олан вә һәдијјә вериб-алдығыныз сәмими достунуз ашкар бир ҝүнаһ етдијини ҝөрән заман, она габагкы сәмимијјәтлә јох, әксинә олараг чох е᾽тинасыз вә сојугганлыгла јанашсаныз, бу өзү бир нөв тәнбеһ олар.

Јери ҝәлмишкән гејд етмәк лазымдыр ки, инсан әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр һаггында мәнтиглә аддым атмалыдыр, даһа доғрусу онун әмәли мәнтигә ујғун олмалыдыр. әлбәттә, бу әкс-әмәл о вахт тә᾽сир ҝөстәрә биләр ки, әлагәнизи кәсдијиниз шәхс руһи әзаб-әзијјәт чәкиб өз ишиндән пешиман олсун. әҝәр сизин тәҹрүбәсиз ҝәнҹ өвладыныз вә ја достунуз чиркин бир әмәлә гуршанса, сизин әлагәнизин кәсилмәси онлары ҝүнаһа даһа да рәғбәтләндирәр. Јә᾽ни онлар там сәрбәстликлә өз ҝүнаһларыны давам етдирәрләр. Мәсәлән, ҝет-ҝәл етдијиниз бир аиләнин фәсад вә ҝүнаһа гуршандығыны ҝөрдүкдә, өз абрыныздан горхуб әлагәнизи кәсирсиниз, чүнки инсан өзүндән асылы олмајараг башгаларынын тә᾽сиринә мә᾽руз галыр. Бә᾽зән, ҝүнаһа гуршанмыш бир достумузла әлагәмизи давам етдирмәк ону ҝүнаһа рәғбәтләндирәр вә ондан узаглашмағымыз исә ону тәнбеһ едәр, белә бир вәзијјәтдә әлагәмизи кәсмәјимиз мүтләг ваҹибдир.

Икинҹи мәрһәлә:

Алимләрин нәзәринҹә, диллә өјүд-нәсиһәт верәрәк халгы јахшы ишләрә доғру истигамәтләндирмәк нәһј әз мүнкәрин икинҹи мәрһәләсидир. Бир чох инсанлар вардыр ки, ҹаһилликләри үзүндән дүшмәнин тәблиғатына ујуб һагг јолундан азмышлар. Бу кими шәхсләр, фәсадын ејб вә зәрәрләрини онлар үчүн ачыглајыб изаһ едә билән меһрибан бир мүәллим, тәрбијәчи вә јолҝөстәриҹијә мөһтаҹдырлар. Бунунла белә әҝәр биз ҝүнаһкар бир шәхси моизә вә мәнтиглә доғру јола јөнәлдә билсәк, онунла әлагә сахламағымыз ваҹибдир.

Үчүнҹү мәрһәлә:

Бу мәрһәлә әмәл мәрһәләсидир. Бә᾽зән ҝүнаһкар шәхс елә бир мәрһәләдә олур ки, нә үз дөндәриб узаглашмаг тә᾽сир ҝөстәрир, нә дә өјүд-нәсиһәт вә мәнтиг. Белә бир вәзијјәтдә, әмәлән ҝүнаһкар шәхсин гаршысыны алмалыјыг. Ҝөрәсән әмәлдән мәгсәд нәдир?

Бә᾽зи вахтлар тәнбеһ етмәјимизин лазым олдуғуна бахмајараг, әмәлдән мәгсәд һәдәләмәк, дөјмәк вә јараламаг дејилдир.

Ислам һәдди-һүдуд динидир, ислам нәзәринҹә бә᾽зи вахтлар ҝүнаһкар шәхсә анҹаг тәнбеһ тә᾽сир ҝөстәрә биләр. әлбәттә инсан белә зәнн етмәмәлидир ки, бүтүн јердә дүшмәнчилик вә кобудлуг лазымдыр.

Һәзрәт әли (ә) Пејғәмбәрин давранышы барәдә бујурур:

“О, мүалиҹә едән бир һәким иди. Һәким, дава-дәрманла вә лазым олдугда исә ҹәрраһлыг вә дағ басмагла јаралары сағалдар.”

Шаир демишкән:

әмр бе мә᾽руф ја моизә вә өјүд-нәсиһәт вермәклә вә јахуд да әмәллә иҹра олунмалыдыр.

әмәл мәрһәләсиндә тәкҹә сөзлә кифајәтләнмәк олмаз. Бизим иҹтимаијјәтин бөјүк ејибләриндән бири дә, сөзә һәддән артыг әһәмијјәт вермәмәјимиздир. Сөз өз јериндә јүксәк әһәмијјәтә маликдир, һәгигәти данышыб, јазыб вә изаһ етмәјинҹә һеч бир иш ҝөрмәк олмаз. Бә᾽зиләри исә һәр бир шеји анҹаг сөзлә һәјата кечирмәк истәјирләр. Бизҹә бу сәһвдир. Сөз лазыми шәрт олса да кифајәтедиҹи дејил, әмәл дә ҝәрәкдир.

әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр ики һиссәјә бөлүнмүшдүр: Мүстәгим вә гејри-мүстәгим. Бә᾽зи вахтлар сиз әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәк үчүн мүстәгим сурәтдә мүдахилә едирсиниз, даһа доғрусу ајаға галхыб “филан иши јеринә јетирмәјинизи хаһиш едирәм” дејирсиниз. Амма бә᾽зән дә гејри-мүстәгим јолла ону баша салырсыныз. Мәсәлән, бир шәхсин филан әмәлини тә᾽рифләмәклә она бу ишин јахшы олдуғуну билдирмәк истәјирсиниз. Бу үслубун тә᾽сир даирәси олдугҹа ҝенишдир.

Бу мәсәләни ајдынлашдырмаг үчүн бир рәвајәт нәгл едирик:

Имам Һәсән вә имам Һүсејн әлејһимәссәлам ушаг икән гоҹа бир кишинин сәһв дәстәмаз алдығыны ҝөрүрләр.

Ислам адәт-ән᾽әнәси вә психолоҝијасындан аҝаһ олан бу ики имам, она дәстәмазынын дүз олмадығыны билдирмәк истәјирләр. Диҝәр дәрәфдән гоҹанын көнлүнә тохунмаг истәмирдиләр. Чүнки о киши аҹыгланыб “хејр! Мәним дәстәмазым дүздүр”-дејә биләрди.

Онлар габаға ҝедиб дедиләр: “Биз һәр икимиз сәнин һүзурунда дәстәмаз алырыг. Сән диггәтлә бах вә кимин дәстәмазынын јахшы олдуғуну де!” Гоҹа киши: “Јахшы, дәстәмаз алын, мән сизин аранызда мүнсифлик едәрәм.”

Имам Һәсән (ә) вә имам Һүсејн (ә) һәр икиси дүзҝүн вә камил бир дәстәмаз алдыгдан сонра о, өз дәстәмазынын батил олдуғуну баша дүшдү.

Гоҹа дөнүб бу ики имама деди: “Сизин һәр икинизин дәстәмазы дүздүр, мәним өз дәстәмазым батил имиш.”

әҝәр онлар гәзәблә: “Гоҹа кишисән, һеч утаныб хәҹаләт чәкмирсән! Һәлә дәстәмаз алмағы баҹармырсан?”-десәјдиләр, онда о кишидә намаза гаршы даими бир нифрәт һисси ојана биләрди.

Хәтибләрин бири дејир:

Мәшһәддә динсиз бир шәхс вар иди. Мән онунла ҝет-ҝәл едиб чох данышыгдан сонра, јумшалыб һәгиги бир мө᾽мин олду, тамамилә дәјишди, јүксәк вә һәссас вәзифә дашыдығына бахмајараг һәмишә намазыны ҹамаатла гылмаға башлады. Ҝүнорта вә шам намазыны Ҝөвһәршад мәсҹидиндә, мәрһум Нәһавәндинин архасында гылырды. Мүнасиб бир фүрсәт әлдә етдикдә ҹамаат намазында иштирак едәркән палтарларыны сојунуб чијнинә бир әба саларды... Бир мүддәтдән сонра ону даһа ҝөрмәдик, сәфәрә ҝетдијини тәсәввүр етдик. Бир хејли сораглашдыгдан сонра достлар “о, бурададыр, өзү ҝәлмир”-дедиләр.

Нәһајәт мә᾽лум олду ки, о һәм ҹамаат намазыны, һәм дә бизи тәрк етмишдир. Бу мө᾽мин кишинин бирдәфәлик диндән үз дөндәрмәсинин сәбәбини өјрәнмәк мәгсәди илә тәдгигат апармаға башладыг.

Бу маҹәра илә марагланараг нәһајәт өјрәндик ки, һәмин шәхс ҹамаат намазында иштирак едиб дөрдүнҹү, бешинҹи сыраларда дајанырмыш. Бир ҝүн пишнамазын архасында вә биринҹи сырада дајанмыш мүртәҹе шәхсләрдән бири намаз вахты өн сырадан дуруб сыралары кечәрәк бешинҹи сыраја ҝәлиб чатыр вә бу киши илә үзбәүз отуруб дејир:

Сизә бир суал вермәк истәјирәм, сиз мүсәлмансыныз јохса...?

Бу киши:

Бу суал нәдир ки, мәндән сорушурсунуз?

Мүртәҹе киши:

Хаһиш едирәм, бујурасыныз ки, сиз мүсәлмансыныз ја јох?

О, деди:

Сән нә демәк истәјирсән, әлбәттә ки, мән мүсәлманам, әҝәр мүсәлман олмасајдым бураја ҝәлмәздим.

Мүртәҹе вә өзүнү мүгәддәслијә вуран киши:

әҝәр мүсәлмансанса, бәс нијә үзүнү гырхыб бу көкә салмысан?-дејә сорушду.

Сөз бураја јетишдикдә о киши:

Бу мәсҹид, бу ҹамаат намазы, бу дин вә мәзһәб өзүнүзүн олсун, мән ҝетдим-дејә ајаға галхыб јола дүзәлир.

Бу да үздәнираг нәһј әз мүнкәрин башга нүмунәсидир. Халгы диндән гачыртмаг вә дин дүшмәнләринин сајыны артырмаг үчүн бундан да тә᾽сирли бир сәбәб тапмаг олармы?

Бир ҝүн хариҹи бир журналда диндар бир гызын һекајәсини охујурдум:

Шаһзадәләрин бири она вурулмушду. О, чох шәһвәтпәрәст олдуғуна ҝөрә, гызы тора салмаг истәјирди. Бу диндар, исмәтли вә нәҹабәтли гыз һеч ҹүрә она тәслим олмурду.

Нәһајәт шаһзадә мә᾽јус олуб гыздан әл чәкди. Нечә ҝүндән сонра бир нәфәр гызын тәрәфиндән она хәбәр ҝәтириб деди:

“О гыз бир мүддәт сәнинлә хош ҝүзәран кечирмәјә һазырдыр вә...”

Шаһзадә тәәҹҹүбләниб бу барәдә тәдгигат апармаг гәрарына ҝәлир, ҝөрәсән нә үчүн белә бир нәҹабәтли вә иффәтли гыз бирдән-бирә әјјашлыг вә хошҝүзәранлыға мејл салмышдыр?!

Бир гәдәр марагландыгдан сонра мәсәләнин сәбәбини өјрәнир. О маҹәра бундан ибарәт иди ки, бир кешиш бу гызын јүксәк дини әһвал-руһијјәјә малик олдуғуну дујуб, онун әгидәсини даһа да артырмаг гәрарына ҝәлир. Бир ҝүн о, гызын јанына ҝедир вә она мүраҹиәтлә:

Сәнә бир һәдијјә ҝәтирмишәм,-дејир.

Онлар үзбәүз отураркән руһани кешиш төһфәни гызын гаршысында јерә гојур вә өртүјү онун үстүндән чәкир. Гыз гаршысында бир өлүнүн кәлләсини ҝөрдүкдә диксинәрәк “бу нәдир?”-дејә сорушур.

Кешиш: “Ону гәбристанлыгдан ҝәтирмишәм, сән онун барәсиндә дәриндән фикирләшсән, дүнјанын нә гәдәр вәфасыз олдуғуну дујаҹагсан...”

Кешиш бу иши илә гызын үрәјиндә динә гаршы елә бир нифрәт јаратды ки, о:

“Дүнјанын сону белә олаҹагса, бәс нә үчүн бу бешҝүнлүк јашајышы өзүмә һарам едим?”-дејә, әјјашлыг вә позғунлуға гуршаныр.

Бу да јанлыш өјүд-нәсиһәтин башга бир нүмунәси. Биз артыг бу кими төвсијә вә нәсиһәтләрин тә᾽сиринин мәнфи олдуғуна инанмалыјыг.

Бу мөвзу илә әлагәдар мәним өзүмүн бир хатирәм вардыр:

Гумда оларкән јениҹә ишә башламыш мәшһур бир ширкәтин машыны илә сәфәрә чыхдым..

Вәрамин шәһәриндә сүрүҹүнүн үрәјиндә мәнә гаршы икраһ һисси ојандығыны дујдум, әлбәттә биз әввәлдән бир-биримизи танымырдыг. Аз сонра ондан:

Машыны һарада сахлајаҹагсыныз?-дејә сорушдум?

Билмәк истәјирдим ки, машын јол үстүндәки јемәкханаларда сахлајаркән намаз гылмаға вахт олаҹаг ја јох. О, ҹавабымы елә бир тәрздә гајтарды ки, Мәшһәдә кими бир кәлмә дә олсун белә, данышмаға ҹәсарәтим чатмады. өз-өзүмә дедим, бу шәхс мүсәлман дејил, јәһудидир. Симнан шәһәриндә машын дајанды. Мән дәстәмаз аларкән ҝөрдүм ки, сүрүҹү ајагларыны јујур, мән онун дәстәмаз алыб намаз гылдығыны ҝөрдүм. Мән онун мүсәлман олдуғуну вә намаз гылдығыны јәгин етдим. Онун бизимлә рәфтары габагкы кими иди. Мәндән бир отураҹаг архада ики нәфәр Түрбәтли тәләбә әјләшмишди. Сүрүҹү онлара мәһәббәт ҝөстәрирди. Јухуламасын дејә тәләбәләрин бирини чағырыб өз јанында отуртду. Нәһајәт бу мүәмма мәним үчүн һәлл олду. О сүрүҹү бүтүн бәдбәхтлијинин сәбәбини моллаларда ҝөрүрдү. Бу кими тәсәввүрләр бир јалныш вә јерсиз әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин нәтиҹәсиндә јарана биләр.

Бу ишләр, халгы диндән узаглашдырараг, онлары бәдбәхт етмәк, динә вә руһанијјәтә гаршы дүшмән јаратмагдыр. өз-өзүмә дедим, Аллаһ атасына рәһмәт еләсин, моллаларла дүшмән олса да, исламла дүшмән дејил, намаз гылыр, оруҹ тутур, имам Рза (ә)-ын зијарәтинә ҝедир вә с...