әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин шәртләри

әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин шәртләри

1.Мә᾽руф вә мүнкәр нә демәкдир?

Ислам дининдә әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр мәсәләси анҹаг мүамилә, ибадәт, аилә мүһити вә давраныша һәср олунмур.

Һәмин сәбәбә әсасән, бурада мә᾽руф сөзү үмуми мә᾽нада ишләнмишдир. Чиркин вә пис ишләрин хилафына олан һәр һансы бир јахшы әмәлә “мә᾽руф” дејирик. әмр бе мә᾽руф јахшылыға дә᾽вәт етмәк, нәһј әз мүнкәр исә писликләрдән чәкиндирмәк мә᾽насындадыр. Лакин бу әмрдән мәгсәд нәдир?

Ҝөрәсән әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр тәкҹә сөз мәрһәләсиндәдир, јә᾽ни бу иши тәкҹә дил илә иҹра етмәлијик? әлбәттә белә дејилдир. Пејғәмбәр, әмирәл-мө᾽минин, бүтүн имамлар вә дин алимләринә “әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр јалныз сөзлә мәһдудлашыр?” дејә мүраҹиәт едилсә, онлар “хејр, бу мәсәлә тәкҹә сөз вә диллә дејил, әмәлдә дә олмалыдыр, мүсәлман бүтүн варлығы илә әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәлидир” бујурарлар.

әмирәл-мө᾽минин (ә) Гур᾽анын, јер үзүнүн бә᾽зи даирәләрини өлү вә мејит адландырмасынын мә᾽насыны, јә᾽ни дириләрин ичиндә өлү кимдир?” дејә сорушанларын ҹавабында бујурду:

“Ҹамаат мүхтәлиф синифләрә бөлүнүрләр: Бә᾽зиләри пис ишләрлә растлашдыгда үрәкдән мүтәәссир олуб дилә ҝәләр, тәнгид едәр вә јол ҝөстәрәрләр.

Онлар бу мәрһәлә илә гане олмајараг һәр јолла олурса-олсун, истәр меһрибанлыгла, истәрсә дә кобудлугла вә дөјмәклә әмәли шәкилдә әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр едәрләр. Бунлар һәгигәтән диридирләр. Бә᾽зиләри исә ишләри мүшаһидә едән кими һарај-һәшир гопарыр, өјүд-нәсиһәт верир вә өзләринә дә Аллаһ тәрәфиндән бағышланмаг истәјирләр.

Лакин бу адамлар әмәл мәрһәләсинә ҝәлдикдә ҝери чәкилирләр.

Белә адамларда һәјат вә јашајыш үчүн зәрури олан үч хүсусијјәтдән икиси вардыр.

Үчүнҹү синифә мәнсуб олан инсанлар да пис ишләри ҝөрәркән үрәкләри јанар вә лакин онлар јалныз нараһат оларлар. Мәсәлән, Новруз бајрамы Мәһәррәм ајына тәсадүф едәркән, халгын имам Һүсејн (ә)-ын һөрмәтини сахламадығыны ҝөрәндә нараһат олуб өз-өзләринә дејирләр:

“әјләнҹә вахты чохдур, бу ҝүнләр Имам (ә)-ын әзадарлығынын сон ҝүнләридир. Биз имам Һүсејн (ә) мәктәбиндән фајдаланмышыг, фајдаланаҹағыг да, бу өлкә имам Һүсејн (ә)-ын өлкәсидир. Бизим халг әһли-бејт ардыҹылларыдыр, Һүсејн ибни әли бу өлкәнин шүарыдыр. Матәм ҝүнләри гејри-шәр᾽и әјләнҹә јерләринә ҝетмәк Һүсејн ибни әли (ә)-а гаршы һөрмәтсизликдир,” дејәрләр. Амма јолдашларына: “Гардаш, Имам (ә)-ын һөрмәтини сахла, биз индијә кими Имам (ә)-ын һөрмәтини сахламышыг вә Һүсејн (ә) да бизи горујуб сахламышдыр вә...” демәјә һазыр олмазлар.

Игбал Лаһури демишкән: “Мүсәлманлар һеч вахт исламы сахламамышлар, әксинә олараг һәмишә ислам мүсәлманлары сахламышдыр.”

өлкәни бөјүк бир тәһлүкә бүрүјән заман мүсәлманлар әли ибни әби Талиб вә Нәһҹүл-бәлағәнин сорағына ҝәләр вә Һүсејн ибни әли (ә)-ы јада саларлар. Гур᾽ан бизим барәмиздә бујурур:

“Мүшрикләр ҝәмијә миндикләри заман (дәрјада батаҹагларындан горхуб) диндә ихлас саһиби олан мө᾽минләр кими јалныз Аллаһа дуа едәрләр. Аллаһ онлары сағ-саламат гуруја чыхаран кими, јенә дә она шәрик гошарлар.”

әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин биринҹи мәрһәләси ушагларыныза јахшы адлар сечмәјиниздир. Гејри-ислами адларын ҹәмијјәтдә јајылмасынын гаршысыны алын, чүнки бу ишин өзү дә бир нөв нәһј әз мүнкәрдир. Ушагларынызын, мәктәбәләринизин, хәстәханаларынызын вә ширкәтләринизин адыны ислами етмәјә чалышын. әрәб дили бир тајфа дили дејил, әслиндә үмумислам дилидир. Гур᾽ан олмасајды дүнјада белә бир дил тапылмазды. әрәб дилинә гаршы мүбаризә апаранлар, Гур᾽аны арадан апармаг истәјирләр. Јашамаг истәјән һәр һансы бир милләт өз дилини горумалыдыр. Дили өлмүш бир ҹәмијјәтин, санки өзү дә өлмүшдүр. Демәк лазымдыр ки, әрәб дили илә мүбаризә едәнләр, исламла мүбаризә едирләр. Аллаһа анд олсун ки, биз әрәб дили гаршысында ағыр мәс᾽улијјәт дашыјырыг, биз бу ислам дилини горујуб сахламалыјыг. Ислам дүшмәнләри сизин вә ушагларынызын бу дили өјрәнмәсинә манеә төрәдир. Бу дили мүкәммәл сурәтдә өјрәнин, ону өјрәнмәклә нәинки зәрәр ҝөрмәјәҹәксиниз, әксинә олараг хејри-мәнфәәт дә тапаҹагсыныз.

әрәб дили дүнјанын дири дилләриндән биридир. Инҝилис дили јүксәк тәблиғ олунараг аиләләрә нүфуз етмишдир. Бунун сәбәби нәдир?

Үрәкләри бизим һалымыза јанырмы? Јохса өз адәт-ән᾽әнә вә дүшүнҹәләрини бизә гәбул етдирмәк истәјирләр? Онлар бу ишләрлә бизим руһумузу әзмәк истәјирләр!!!

Биз мүсәлманлар нә гәдәр гафил олмушуг, јенә дә гәфләт јухусундајыг. Санки бүтүн дүнја мүсәлманлары әсрләр бојунҹа гәфләт јухусуна ҝетмишләр вә ајылмаг истәмирләр.

Нә гәдәр тәәссүфлү вә ҹансыхыҹы бир һалдыр ки, мүхтәлиф өлкәләрдән олан ики мүсәлман Мәккә вә Мәдинәдә ҝөрүшәркән бир-бирләринин дилини баша дүшмәдикләри үчүн инҝилисҹә данышмаг мәҹбуријјәтиндә галырлар. Бу дүшмәнин үч-дөрд јүзиллик һијләсидир!!! Ҝөрәсән артыг ајылараг бу фитнәкарлыглара гаршы мүбаризә апармаг заманы ҝәлиб чатмамышдырмы? әлбәттә сон заманларда мүсәлманлар арасында ҝөзә чарпан дирчәлиш вә интибаһ чох севиндириҹи һалдыр.

(“Еј мүсәлманлар!) Сиз инсанлар үчүн заһирә чыхарылмыш ән јахшы үммәтсиниз. (Онлара) јахшы ишләри ҝөрмәји әмр едир, пис әмәлләри гадаған едир вә Аллаһа инанырсыныз.

Бу бөјүк вәзифәнин ики әсас шәрти вә ики өнәмли тәмәли вардыр. Онларын бири аҝаһлыг вә бәсирәтдир, чүнки биз мә᾽руфун нә олдуғуну билмәлијик. Инсан әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәк үчүн сосиолоҝија вә психолоҝија кими елмләрә јијәләнмәли вә еләҹә дә лазыми мәһарәтә малик олмалыдыр...

Һәр бир мүсәлман мүнкәр вә мә᾽руфу бир-бириндән ајырд етмәли, онун нә олдуғуну билмәли вә мүнкәрин һарадан вүҹуда ҝәлдијини баша дүшмәлидир.

Буна ҝөрә дә дин рәһбәрләринин фикринҹә, ҹаһил вә надан адамларын әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр етмәкләри әсла јахшы дејилдир?

Ҝөрәсән бунун сәбәби нәдир?

Ҹаһил әмр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәр едәрсә вәзијјәти саһманлашдырмаг јеринә, ҝәрҝинләшдирәр. Тәәссүфләр олсун ки, бу саһәдә чохлу сәһләнкарлыглара јол верилмишдир. Һәр һалда бу вәизфә бизим бојнумуздан ҝөтүрүлмүр. Биз “ҹаһил олдуғумуза ҝөрә бу саһәдә һеч бир мәс᾽улијјәт дашымырыг” дејә, иддиа едә билмәрик. Гур᾽ан бу барәдә белә бујурмушдур:

“Лакин Аллаһ олаҹаг иши (мө᾽минләрин гәләбәсини, кафирләрин мәғлубијјәтини) јеринә јетирмәк үчүн белә етди ки, һәлак олан ашкар бир мө᾽ҹүзә илә (дәлиллә) һәлак олсун, сағ галан да ашкар бир мө᾽ҹүзә илә сағ галсын.”

Мә᾽сум имамлардан бә᾽зи адамларын ҹаһиллији барәдә суал олундугда, онлар: “Гијамәт ҝүнү әмәлсиз бир алими ҝәтириб, нә үчүн өз дедикләринә әмәл етмәдин?”-дејә, сорушарлар, онун һеч бир ҹавабы олмаз. “О, артыг өз чиркин әмәлләринин ҹәзасыны чәкмәлидир” бујурарлар.

Башга бирисини дә ҝәтириб, она: “Нә үчүн әмәл етмәдин?”-дејә суал верәрләр.

О “мән билмирдим, баша дүшмүрдүм,”-дејәр.

Она дејәрләр: “Билмирдим, баша дүшмүрдүм дә ҹавабдыр? Нә үчүн ҝедиб өјрәнмирдин? Аллаһ-тәала бу ағыл вә дүшүнҹәни нә үчүн јаратмышдыр? Она ҝөрә јаратмышдыр ки, һәр бир шеји диггәтлә өјрәниб баша дүшәсән.”

әмирәл-мө᾽минин әли (ә) бујурмушдур:

Бизим халг ҹаһил бир халг олду, ҝәрәк онлара бәла ҝөндәриләјди, бәла ҝөндәрилмәздән әввәл онлар онун нә олдуғуну билмир вә өнҝөрәнлик етмирләр. Ҝөрәсән онлар нә үчүн беләдирләр?

Онлар тәкҹә өз вәзијјәтләрини дејил, һәтта бир сосиолог кими өз јашадыглары әсрдән нечә ил габаг баш вермиш һадисәләри дә баша дүшмәлидирләр.

“Биз артыг Ибраһимә дә доғру јолу нәсиб етмишдик. Биз онун буна лајиг олдуғуну билирдик.”

Имам Һүсејн (ә)-ын һәрәкатынын гијмәтини артыран сәбәбләрин бири дә онун зијалы, бәсирәтли вә зәкалы олмағы иди. О ҝүн имам Һүсејн (ә) пәрдә архасында ҝөрдүкләрини башгалары ҝүзҝүдә дә белә ҝөрә билмирдиләр.

Биз инди отуруб о ҝүнләрин вәзијјәтини арашдырырыг, амма о заманын ҹамааты имам Һүсејн (ә)-ы дүшүнә билмирдиләр, анҹаг Һүсејн ибни әли (ә) һәр бир шеји баша дүшүрдү. О заманын үмуми әлагәләр васитәләри бу ҝүнкү кими инкишаф етмәмишди. Шамда баш вермиш бир һадисәнин хәбәри узун мүддәтдән сонра Мәдинә вә ја Куфә ҹамаатына чатырды. Бә᾽зән дә әһали баш верән һадисәләрдән үмуми шәкилдә һеч бир мә᾽лумат әлдә едә билмирдиләр. Мәсәлән, Мәдинә һадисәсини буна мисал ҝәтирмәк олар. Имам беј᾽әтдән имтина едәрәк гијама галхды, Мәдинәдән Мәккәјә ҝәлди вә бир сыра һадисләрдән сонра шәһид олду. Бу мүһүм һадисәдән сонра әһали ҝөзләрини овушдурараг дедиләр: “Гәрибәдир, Һүсејн әлејһиссәлам да шәһид олду? Ҝөрәсән о, нијә шәһид олду? Хилафәт мәркәзи олан Шама ҝедиб мәсәләнин нә олдуғуну јахындан өјрәнмәлијик.”

Сонрадан нечә нәфәрлик бир һеј᾽әт Шама ҝедиб хәлифә илә ҝөрүшдү, мәсәләни бүтүн тәфәррүаты илә өјрәниб гајытды. Бу һеј᾽әт үзвләриндән мәсәләнин нә олдуғуну сорушдугда дедиләр: “Сорушмајын! Биз Шамда оларкән ҝөјдән даш јағыб һәлак олаҹағымыздан горхурдуг!! Биз елә шәхсин јанындан ҝәлирик ки, ашкарда чахыр ичир вә итбазлыг едир. О, фисг-фүҹур әһли вә мејмунбаздыр, һәтта өз мәһрәмләрилә зина едир.

Имам Һүсејн (ә) “белә ҝетсә, исламла худафизләшмәли олаҹағыг” дејиб ајаға галхдыгдан вә бу јолда шәһид олдугдан сонра онлар јухудан ајылыб Шама ҝедирләр. Орадан гајытдыгдан сонра “Һүсејн (ә)-ын сөзү һагг имиш, о, узагҝөрәнлик едибмиш”-дејә е᾽тираф етдиләр.

Имам Һүсејн (ә) бу мөвзуларын һамысыны әввәлдән билирди вә елә буна ҝөрә дә бујурду: “Бунлар мәни өлдүрәҹәкләр. Амма бу ҝүн сизә дејирәм, мәним шәһадәтимдән сонра онларын һөкумәти давам етмәјәҹәкдир.”

Али-әбу Сүфјан һөкмранлығы артыг деврилди вә бу иш чох тез һәјата кечирилди. Али-Үмәјјә дә һакимијјәтдә давам едә билмәди, Бәни-Аббас ортаја чыхыб хилафәти онларын әлиндән алды вә 500-ил һөкумәт етди.

Кәрбәла һадисәсиндән сонра артыг Бәни-Үмәјјә һөкумәтинин тәмәлләри сарсылмышды.

О һөкумәтин өз ичиндән өзүнә дүшмән тапылмышды. Осман ибни Зијад өз рәһмсиз вә дашүрәкли гардашы Ибни Зијадын јанына ҝәлиб деди:

“Тәки Зијадын бүтүн өвладлары јохсул вә бәдбәхт олајдылар, амма бизим сүлаләнин васитәсилә белә ҹинајәт төрәнмәјәјди.”

Језидин фаһишә вә әхлагсыз анасы Мәрҹанә, оғлунун белә бир ҹинајәт төрәтдијини ешитдикдә деди:

“Оғлум! Сән бу иши ҝөрдүјүн үчүн артыг беһишт әтрини һисс едә билмәјәҹәк вә ондан һеч бир хејир ҝөрә билмәјәҹәксән.

Ганичән вә ҹинајәткар Мәрвани-Һәкәмин гардашы Јәһја ибни Һәкәм, Језидин мәҹлисиндә бир мүхалиф кими ајаға галхыб фәрјад едәрәк: “Сүбһанәллаһ!” Сүмәјјә (Зијадын анасы) өвлады мөһтәрәм олмалыдыр, амма сән Пејғәмбәр балаларыны белә бир вәзијјәтдә мәҹлисә ҝәтирмисән.”

Језидин һәјат јолдашы Һиндин әһвалаты бу е᾽тиразларын ајдын нүмунәләриндәндир, о да бир мүхалиф кими Језиди тәнгид атәшинә тутду. Језид чарәсиз галыб имамын шәһадәтиндәки ролуну инкар едәрәк деди: “Мән белә бир ишә разылыг вермәмишдим, Абдуллаһ ибни Зијад өзбашыналыг едиб бу ҹинајәти төрәтмишдир.”

Имам Һүсејн әлејһиссәламын шәһадәтиндән Језид чох бәдбәхтлик вә зәлаләтлә һөкмранлыг едиб ҹәһәннәмә васил олду. Ондан сонра онун өзүнә вәлиәһд тә᾽јин етдији оғлу Мүавијә ибни Језид хәлифә олду. О, бир нечә ҝүн сонра мәнбәрә чыхыб деди:

“Ај ҹамаат! Мәним бабам Мүавијә әли (ә)-а вә атам Језид исә Һүсејн ибни әли (ә)-а гаршы мүбаризә апарды. Бу мүһарибәләрдә мәним атамла бабам дејил, һәзрәт әли (ә)-ла имам Һүсејн (ә) һагг идиләр. Мән атама гаршы нифрәт бәсләјирәм, өзүмү исә хилафәтә лајиг ҝөрмүрәм.

Чүнки атам-бабам етдикләри ҝүнаһлары бир даһа тәкрар етмәк истәмирәм. Елә буна ҝөрә дә хилафәтдән имтина етмәји мәсләһәт ҝөрүрәм.”

Бу е᾽тирафларын һамысы, имам Һүсејн әлејһиссәламын гијамы нәтиҹәсиндә иди.