Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану-математика факультеті
Ағзалардың ортаменқарымқатынастары
жүктеу/скачать 1.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| 10 Ағзалардың ортаменқарымқатынастары
Экология негіздері. Қазіргі кездегі кез келген аймақтарда таралған тірі ағзалар ұзақ уақыттарды қамтитын геологиялық дәуірлерде бірте-бірте қалыптасқан және олар өздері тіршілік ететін орта жағдайларына бейімделген. Тірі ағзалар өзара және айналадағы табиғи орта жағдайларымен үнемі қарым-қатынаста, әрі өзара тығыз байланыста болады. Оны ғылым тілінде экологиялық немесе табиғи тепе- теңдік құбылысы деп атайды. Экология деген сөзді ғылымға алғаш рет енгізген көрнекті неміс ғалымы Эрнест Геккель (1866). “Экология” сөзі гректің “ оіkos ” сөзі- нен алынған, қоныс, мекен еткен жер", “тұратын үй” деген мағына- ларды білдіреді. Геккельдің пікірі бойынша экология ғылымы тірі ағзалардын бір-бірімен өзара қарым-қатынасын және олардың айналадағы табиғи орта жағдайларымен байланысын зерттейді. Тірі ағзалар белгілі бір табиғи орта жағдайларында ғана тіршілік етуге бейімделген және олардың арасында тығыз үйлесімділік, бір- біріне тәуелділік қалыптасқан. Соңдықтан да тірі ағзаларды өздері тіршілік ететін орта жағдайларынан бөліп қарауға мүлде болмайды. Экология ғылымының негізгі міндеттеріне ағзалар мен айналадағы орта арасында болатын өзара қарым-қатынастарды, тығыз байланыс- тарды зерттеу жатады. Сонымен қатар, оған тірі ағзалардың өз ішінде болатын байланыстарды да және айналадағы орта жағдайларының сол ағзалардың құрылысына, тіршілік әрекетіне, таралуына және мінез-қылығына тигізетін әсерін анықтау да қамтылады. Мысалы, Қазақстан жерінің 70%-ке жуығын шөлді және шөлейтті аймақтар алып жатыр. Ондағы өсетін өсімдіктер мен тіршілік ететін жануарлар арасында және оларды қоршаған айналадағы орта жағдайларының арасында да өзара тығыз байланыстылықты көруге болады. Бұл аймақта өсетін сексеуіл, жүзгін, қоянсүйек, қияқ, құмаршық, изен, бүрген, т.б. өсімдіктер шөлді жердің табиғатына мейлінше бейімдел- ген. Олардың жапырақтарының пішіні тікенекті - ине тәрізді немесе жапырағы ұсақ, ал тамырлары өте тереңге таралған. Ал бұл аймақ- тарда кездесетін көптеген жорғалаушылар, құстар және сүтқоректілер шөлді жерге бейімделгені өздеріңе жануартану пәнінен белгілі. Әрбір бірлестіктегі жеке түрлерге жататын даралардың өзара және олардың басқа түрлер популяцияларымен қарым-қатынасын, дамуы мен алмасуына айналадағы орта жағдайларының тигізетін әсерін зерттеу де - экологиялық міндеттердің бірі. 162 Әрбір бірлестік үнемі өзгеріп отыратын және өзін-өзі реттейтін жүйе болғандықтан, ондағы тіршілік үшін күрес, табиғи сұрыпталу бағыттары да үнемі өзгеріп отырады, мұны анықтау да экология міндеттеріне кіреді. Тірі ағзалардың өздері тіршілік ететін орта жағдайларына геологиялық дәуірлерде бірте-бірте бейімделгендігін эволюциялық тұрғыдан анықтау да - экологиялық міндеттерге тиесі мәселе. Қазіргі таңда халық шаруашылығының кез келген салаларын дамыту үшін экологиялық білімнің қажеттілігі арта түсуде. Әсіресе ауыл шаруашылығын дамытуда, өнеркәсіпті өркендетуге және табиғат байлықтарын пайдалану мен табиғатты көркейту шараларының бәріде де экология ғылымының көрсетер көмегі орасан зор. Сондықтан да экология халық шаруашылығының барлық салаларын дамытуда әрі ғылыми, әрі іс жүзіңде негіз болып саналады. жүктеу/скачать 1.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|