Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану-математика факультеті
жүктеу/скачать 1.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| Липидтердің құрылымы. Құрамындағы элементтердің арақа-
тынасына және құрамына байланысты липидтер алуан түрлі болып келеді. Барлық липидтерге тән жалпы қасиет-олардың полярлы еместігі. Сондықтан да липидтер полярлы емес сұйықтарда, мысалы, бензинде, эфирде, хлороформда жаксы ериді, ал суда мүлде ерімейді. Липидтердің ішіндегі ең көп және кеңінен тарағаны - майлар. Майлар өзара эфирлік байланыспен қосылатын глицерин мен май қышқылы- нан тұрады. Олардың қатарына бәрімізге белгілі жануар және өсімдік майлары, маргарин және т. б. жатады. Майлардың бір-бірінен айыр- машылығы олардың құрамына кіретін май қышқылдарының табиғи сипатыңда. Май қышқылдары қаныққан және қанықпаған болып екіге бөлінеді. Жануар майларының құрамында каныққан қышқылдар көп. Жасушаларда майдың мөлшері құрғақ зат массасының 5—10%-ті шамасында болады. Алайда, құрамының 90%-ке жуығы майдан тұра- тын жасушалар да бар. Мысалы, жануарлардың тері астындағы май қабаты, кеуде бездері, шарбысы, түйенің өркеші осындай жасуша- лардан тұрады. Май сүттің құрамында да болады.Липидтерге соны- мен қатар май тәрізді заттар: холестерин, лецитин, майда еритін А, Д дәрумендері (витамиңдер), кейбір гормондар жатады. Липидтердің биологиялық рөлі: 1. Липидтердің суда ерімейтін қасиеті олардың құрылыс мате- риалы қызметін атқаруына мүмкіндік береді. 2. Липидтер-энергия көзі. Май жасушада көміртегі оксиді мен суға дейін ыдырайды, оның әр грамм молекуласынан 38,9 кДж энер- гия бөлінеді. 3. Май-су көзі. 1 кг май тотыққанда (ыдырағанда) одан 1,1 кг- дай су түзіледі. Қыста ұзақ ұйқыға кететін, сол сияқты сусыз шөлді жерлерде тіршілік ететін жануарлар ағзасындағы тотыға отырып ыдыраған майдың суын пайдаланады. 4. Липидтер қорғаныштық қызмет атқарады. Май жылуды нашар өткізетіндіктен, тері астында қалың май қабатын түзіп, дене темпера- турасын тұрақты сақтауға мүмкіндік береді. Мысалы, киттің тері ас- тындағы май қабатының қалыңдығы 1 метрге дейін жетеді, бұл оның поляр теңіздеріндегі суық суда тіршілік етуіне мүмкіндік береді. 26 5. Липидтер — корға жиналған заттар рөлін атқарады. Жануарлар мен өсімдіктер әртүрлі мүшелерде жиналған май қорын тіршілік барысында біртіндеп жұмсайды. Биологиялық молекулалардың пайда болуы. Тірі ағзаларда әр түрлі кіші органикалық молекулалар пайда болады. Оларды мономер- лер («моно» - бір) деп атайды. Мономерлер қосылып, ірі молекулалар - полимерлерді («поли» - көп) немесе макромолекуланы («макро» - үлкен) құрайды. Ондай органикалық қосылыстар: жүн, каучук, жібек және мақта адамға бұрыннан белгілі. XX ғасырдан бастап химиктер жасанды полимер - пластмассаны ала бастады. Ағза өсімдіктекті және жануартекті азық- түліктің құрамынан энергиясы мол полимерлер қабылдайды. Олар әр түрлі ферменттердің әсерінен мономерлерге дейін ыдырайды. Ол мономерлерден сол ағзаға тән полимер молеку- лалары синтезделеді. Барлық тірі ағзалар органикалық қосылыс- тардың төрт түрінен тұрады. Олар: көмірсулар, липидтер және ақуыз бен нуклеин кышқылдары. жүктеу/скачать 1.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|