«Балалық шаққа саяхат» повесі балаларға арналған туынды.Өйткені мұнда қарапайым ауыл тіршілігі, қараша қазақ қауымының күйбеңі, ауыл балаларының мінез-құлықтары көркем де, қарапайым түрде суреттелген. Бұл шығарма шын мәніндегі өмір жолын табуға тәрбиелік үлесімен қымбат. Сонымен бірге балалық шақтың балған мезгілдерін көз алдымызға әкелетін шығарма болғандықтан, бәрімізге өте жақын.
Бұл шығарманың басты кейіпкері – Бердібек. Қызығы мен қуанышы, қайғысы қатар өрілген балалық шағын еш өзгеріссіз қағаз бетіне түсірген. Апасының мойнына асылып жүрген кездері. Жалаң аяқ, ауылдың ыстық топырағын басып, қара кешке дейін еш нәрсе сезбей ойнаған күндері. Балалық махаббаты... Текестің суы... Бердібектің барлық сыры мен жырына куә болған осы Текестің суы еді.
Кенеттен Бердібектің басына қара бұлт үйіріледі. Оның анасы жастайынан көп қиындық көрген соң, аурушаң болады да ерте көз жұмады. Артында Тұрдыбек есімді шарана қалады. «Шешем жайлы» тарауында жазушы:
«Әкемді алсаң, ал құдай, шешемді қой Шекпен тоқып берсе де, өлмеймін ғой»-деп әзіл аралас шындықты жайып салады. Сонымен қатар ана қасиетін, ана қадірін, ана құрметін анық көрсетеді. Анасынынан айырылып қалғаны Бердібекке өте ауыр соққы болады. Әр күні сабақтан келгенде анасы бір уыс қара талқанды дайындап қоятын. Үйде жейтін түк болмаған күндері де ол анасының асқазанын «алдайтын» бір үзім нан болса да тауып беретінін білетін. Анасы қолындағы соңғы затын берсе де, баласы үшін жанын беруге дайын еді. Бірақ бұл бақыты ұзаққа бармады. Алайда, кейіпкердің көңіліне жұбаныш болған ағасы Сатылған еді. Осы шаңырақтағы көзі ашық, көкірегі ояу,сауатты, ақ қағазды жанына серік қылған да ағасы еді. Ағасы әр кез інісінің білім алу үшін жағдай жасауға тырысатын. Өміріндегі алғаш рет үстіне жаңалап киген киімдерін де алып берген ағасы болатын. Жақсы әйел алып, үйдің берекесін кіргізген де ағасы болатын. Бердібек жеңгесін өзіне ана орнына ана көріп, пана тұтатын. Дегенмен, «Қазақтың өзге жұрттан сөзі ұзын»,- дегендей, жайдарлы да жайсаң жеңгесін жұрт күндеп, бұл үйге сыйғызбады. Екінші мәрте арқа сүйер қамқоршысы кетіп қалды.
Ал автордың шынайы шеберлігіне «Тұрдыбек» атты бөлімдегі бейнелі сөздері арқау бола алады. Ол бөлімде автор оқырман ойын орамдап, жан дүниесін жалынышты сөздермен жайғастырған. Бердібектің әкесі өте жуас, қой аузынан шөп алмастың бірі болады. Үй шаруасына да селқос қарап, тал түске дейін қара суды сіміріп отыра бергенді намыс көрмейді. Анасы қайтыс болған соң әкесі Күміс есімді екінші әйел алады. Міне, аяқ астынан Бердібекте «мейірімді ана»пайда болады да қалады:«Қара бұлттай қалбиған мынау Күміс. Соғады Тұрдыбекті гүрс-гүрс». Тағы қиындық... Тағы уайым... «Ұялмас бетке талмас жақ береді»-деп бұл анасы бос ауыздың өзі болады. Өгей шешеден ең көп зардан шеккен Тұрдыбек болатын. Шешесі мүлдем балаға қарамайтын. Өгей шешенің кесірінен кішкентай бала бір күні еңбектеп жүріп отқа күйіп қалады. Одан соң жүре алмай қалады. Тағы бір күні ойнап жүріп, қолын шоққа басып алады. Оны дәрігерлер де дұрыс қарамай барлық қолын бірге байлап тастайды. Ал баланың қолы жазыла келе бірігіп кетеді. Кішкентайынан осындай қиындық көрген інісін Бердібек аяйтын. Алып кетейін десе, өзі де оқушы еді.
Автор жетімдіктің ащы дәмін татқаннан соң келер ұрпаққа мынадай ақыл-кеңес айтады: «Балалар, жас достарым! Мынау қатал дүниеде әкесі не шешесі өліп жетім қалу секілді бақытсыздық әркімнің-ақ басында кездесуі мүмкін. Олсекілді жаны жаралы балалармүмкін, араларында бар шығар. Сендер қанша араз болсаңдар да оларға жетім деген тажалдай суық сөзді айтпаңдар. Ұр. Соқ. Төбелес. Тіпті, етінен ет кесіп ал. Ал бірақ әлгіндей деп тілдеме. Тағдыр онсыз да аямаған аяусыз жазалаған бейшараның адамшылдық менмендігін жетім деген сөз біржолата жер етіп, таптап кететінін сендер ұғыңдар! Аяңдар!»
Бұл кітаптың әр тарауында автор заманының қаталдыққа толы қиын күндерін қисынымен қиыстырып суреттеген. Кейіпкер образдарын аса үлкен шеберлікпен кестелегені соншалық – оқып отырып кейіпкердің көңілді кейпіне еніп күлесің, жалынышты жүзіне еніп жылайсың.
Кітаптың әр парағын парақтап танысқан сайын автордың балалық әлеміне сапар шеккендей боласың. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, повесть өз тақырыбын, мазмұнын жеткілікті деңгейде аша білген. Ең бастысы, Сахарада сайрандаған қазақ баласының сыпайы да сотқар қылық, сынық мінезін дәл мүсіндеген.
Балалардың бал мінезін ішкі дүниесі мен жақсы сезіне білген жазушы әрбір шығармасында өзі туып өскен Нарынқол таулы өңір табиғатының жанды суреттерін оқырманға үлкен шеберлікпен жеткізе білген.
Ауыз әдебиетінің білгірі, этнограф, жазушы, қазақ балалар әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі Сапарғали Бегалин (1895-1982) Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Дегелең ауылында дүниеге келген. Ол поэзия, проза, драматургия саласында бірдей қалам тартқан балалар әдебиетінің классигі.
1915 жылы Сeмeй қaлaсындaғы орыс-қырғыз (қaзaқ) училищeсін бітіргeн. 1929-1935 жылдaры Дeгeлeң облыстық aтқaру комитeтінің төрaғaсы, Қaрқaрaлы уeздік aтқaру комитeтінің мүшeсі. Бөлім мeңгeрушісінің орынбaсaры, aудaндық хaлық судьясы болды. Қaзaқ eгіншілік хaлық комиссaриaтындa, Түркісіб бaсқaрмaсындa жaуaпты жұмыстaр aтқaрды.
1935-1956 жылдaры «Тeміржолшы» гaзeтіндe, Қaзaқ КСР ҒA-ның Тіл жәнe әдeбиeт институтындa (қaзіргі Әдeбиeт жәнe өнeр институты), Қaзaқстaн Жaзушылaр одaғындa қызмeт eтті.
Өмір сырын терең танып, өз ғұмырында мол тәжірибе жинақтаған қаламгер барлық көрген-білген, көкейге түйген қазынасын балаларға арнаған. Өміртаным сабақтары бәрінен де кішкентай оқырманға аса қажет екендігін қаламгер түйсігі жазбай таниды. Өзі де осы салада талмай еңбек етеді. Оның аңшылық, саятшылық тәрізді өнер түрлерін танытатын «Сәтжан», Көксегеннің көргендері» «Бала мерген» «Бала Шоқан» сияқты әңгіме, повестері, «Будан», «Жылқышы», «Баян жүрек» сияқты өміртанымдық поэмалары – оқырман көкейінен шыққан сүйікті шығаралар. Адамгершілік, Отаншылдық тәрбие беретін «Жас бұтақ», «Қант бұршақ», «Жеткіншектер», «Киіксор» «Ойламаған жүріс», «Сымбатты Сима», мінез-құлық, әдеп мәселелерін көтеретін «Ұрыншақ», «Жершіл шымшық», «Бес батыр» қатарлы көптеген шығармалары – жас өскіннің рухани қалыптасуына елеулі үлес қосып келе жатқан бағалы дүниелер. Қаламгердің көптеген шығармалары шет тіліне аударылған. Сапарғали Бегалиннің шығармашылығы – тек қазақ әдебиетінің ғана емес, барлық балалар әдебиетінің асыл қазынасы.
