Дәріс 8.Этникалық конфликтілер: пайда болу себептері және реттеу тәсілдері

1. 
   Этникалық конфликтілерді анықтау және жіктеу.
   
2. 
   Этникалық конфликтілер: пайда болуы.
   
3. 
   Этникалық конфликтілер: өтуі.
   
4. 
   Этникалық конфликтілерді реттеу.
   

• 
  Саяси конфликтілер, бұнда күрделі билік, басымдық, әсер ету, авторитет;
  
• 
  Әлеуметтік-экономикалық (тар мағынадағы әлеуметтік) - «еңбек пен капитал» арасында, мысалы кәсіподақтар мен жұмыс берушілер арасында;
  
• 
  Этникалық – этникалық қоғамдастықтардың мүделері мен құқықтары туралы.
  

Әлеуметтанушылар, саясаттанушылар мен этнологтар конфликтіні басқа феномендерден бөліп шығуға ұмтылып, оны көп жағдайда сәйкес келмеген әрекеттердің соқтығысқан топ арасындағы реалды күрес ретінде ғана қарастырады. Конфликтіні бұлайша түсінсек, ол қарама-қарсылықтардың шыңына келудің шекті нүктесі болып табылады.

Бірақ конфликт динамикасын есепке алатын психолог көзімен топ аралық қарама қарсылықтардың өзі конфликтінің бір кезеңі болып табылады – оны көбінесе объективті конфликтілі жағдай деп атайды. Нақты айтқанда, Жерде барлық орындарда этникалық қоғамдастықтар арасында қарама-қарсылықтар кездеседі – кең мағынада этноаралық тұрақсыздық. Өкінішке орай, онсыз бірде-бір полиэтникалық қоғам өмір сүрмейді.

Егер де объективті конфликтілі жағдай санадан өткізілсе, тіпті күрделі жағдайлар конфликтінің неғұрлым шеткі кезеңі ретіндегі конфликт өзара әрекеттесуге әкеп соғуы мүмкін.

Әлеуметтанушы және саясаттанушы көзімен, этникалық конфликтінің бұндай анықтамасы нақты емес болып табылады. Бірақ әлеуметтік бәсекені қосқан кезде оны түсіндіру неғұрлым кешенді болып табылады, себебі тікелей қақтығыстарға әкелуі мүмкін когнитивті және мотивациялық процестерге талдау жасалынады.

2. Этникалық конфликтілер: пайда болуы.

Этноаралық қатынастар психологиясында үш негізгі мәселелер зерттеледі: конфликтілер қалай пайда болды, өтеді және оларды қалай реттеуге болады. Оларды әртүрлі ғылымдар зерттейтіндіктен, оның себептерін іздеумен әлеуметтанушылар да, саясаттанушылар да, психологтар да айналысады. Әлеуметтік тұрғыдан конфликтінің пайда болу себептерін түсіндіргенде қоғам мен тұрғындардың этникалық жататындығымен әлеуметтік стратегияның өзара байланысына талдау жасалынады. Саяси тұрғыдан - ең тараған трактовка интеллектуалды және саяси элиталардың этникалық сезімдедерінің, этноаралық тұрақсыздық пен оның ашық конфликт деңгейіне дейінгі эскалациясында. Психологияда этникалық конфликтілердің себептері жалпы теория шегінде қарастырылады. Барлық психологиялық концепциялар топаралық конфликтілердің әлеуметтік себептерін әлеуметтік бәсеке себебіне және әрекеттер мен немесе түсініктердіе көрініс табатын дұшпандық сезімінде табады. Ағылшын тілінде соған байланысты себептердің екі түріне байланысты түрлі сөздер бар: «reason» (конфликтілі әрекеттердің не үшін болатынына байланысты) және «cause» (қастандыққа және топаралық бәсекеге әкелетін құбылыс). Топаралық конфликтілердің барлығында reаsons бар және де бұл, психологтардың ойынша, белгілі бір ресурс үшін қызығушылықтар конфликтісі болып табылады, сондықтан бұны басқа ғалымдар өкілдері зерттейді.

Британдық психологтар кейбір топаралық конфликтілер объективті себептерден (топтар реалды жақсылықтар үшін күреседі) туындайды дейді.

3.Этникалық конфликтілер :өтуі

Конфликтілер себебін іздеуден басқа топаралық қатынастар психологиясы тағы бір сұраққа жауап іздейді: конфликтілер қалайша өтеді, өту жолында конфликтілі жақтар қалай өзгереді? З.Фрейд пікірінше, адами агрессиялар бағытын соғыс түріне келмейтіндей етіп өзгеруі қажет. Бұнда адам арасында иденттілік арқылы эмоционалды байланыстарды орнату жатады, оны Фрейд сезім ортақтастықтарына жету деп қарастырған.

Австралиялық зерттеуші К.Лоренц агрессияға қарсы тұрушы ең қатты күштерге келесіні жатқызады:

1. Түрлі ұлттардың жеке танысуы;

2. Адамдардың бір идеалға сенуі.

Т.Адорно бойынша, авторитарлы типті тұлға отбасының әлеуметтену үрдісінде қалыптасқандықтан, қоғам ата-аналар мен балалар арасындағы қатынас типіне әсер етуі мүмкін.

Зерттеушілердің назарын ұзақ , базалық сипаттағы когнитивті сфера қызықтырады.

Этникалық конфликтердің өтуіне әсер ететін когнитивті процестерді қарастыру әлеуметтік категоризациядан басталуы керек. Конфликт барысында әлеуметтік категрияның екі маңызды салдарының мәні өседі:

1. Бір топ мүшелеріне неғұрлым ұқсас деп қарастырылады, іс жүзінде бұл олай емес. Топ ішілік ұқсастыққа екпін жасау өзінің аннонимдік сезімінде көрініс табатын деиндвидуализацияға әкеп соғады.

2. Екі топ мүшелері бір-біріне неғұрлым ұқсас емес деп қарастырылса, бірақ бұл олай емес . Көп жағдайда этникалы қоғамдастықтар арасында мәдени және тілдік шекаралар анықталмаған және оларды аңғару өте қиын. Бірнеше конфликтілі жағдайда олар нақты және анықтаушы болып табылады.

Сонымен, этникалық конфликтілер барысында топаралық дифференциация өзінің және басқа топтардың қарама-қарсы қою формасында өтеді. Басқа топ олқылықтарын теріс көрудегі бірлестік қоғамдастық үшін пайдалы қызмет атқарады, сонымен қатар конфликтіні жеңу үшін қажетті шарт болвп табылады.

Тағы да этникалық конфликтіге әсер етуші бір когнитивті момент, нақты айтқанда, әлеуметтік ақпаратты қабылдаудағы акцент-иллюзорлық корреляция.

Иллюзорлық корреляция феномені әлеуметтік стереотиптедің қалыптасу механизмдері мен тұрақтылық себептерін түсіндіреді .Осылайша этникалық стереотиптер топтық мүшелік пен жағымсыз топтар арасындағы қасиеттер мен әрекет-қылықтар арқылы корреляция ретінде интерпретациялануы мүмкін.

Этникалық конфликтілер барысындағы кінәлілерды іздеу әлеуметтік каузальды атрибуция механизмінің көмегімен іске асырылады. Әлемдік тарихында біз агрессиялық мінез-құлықтың көптеген мысалдарымен кездесеміз. Мысалы: Англиядағы шотландықтарды кесіп өлтіруді олардың құлдықтарды улауымен түсіндіріледі. Яғни, көпшілік топтың атрибуциясы көмегімен басқа топтарға қарсы істелінетін әрекеттер ақталынады. Бірақ та бұл себептерді ғана іздеу емес, бұл енді жауапкер адамдарды іздеу ,«Белгілі бір жағдайда неліктен болып қалды?» деген сұраққа жауап емес, «Кім кінәлі?» деген сұраққа жауап берудің тәсілі.

«Біз әләуметтік жағымсыз немесе қауіпті жағдайда кездескенде бұл біреудің әрекеттерінің нәтижесі ретінде қабылдау тенденциясы және олардың ішінде бір кінәлі адамды табу болып табылады. Барлық бұндай жағдайларда біз каузальды атрибуцияның ерекше формасымен – күрделі жағдайлар үшін қарапайым түсіндіруді қамтамасыз ететін қастандық атрибуцтясымен кездесеміз. Қастандық атрибуциясы негізінде сан алуандығымен ерекшеленетін қастандық концепциялары құрылады. Олар демекші примитивті, яғни қарапайым, сонымен қатар өркениетті қоғамдарда кездеседі, «ғылымиобраздықтың» деңгейімен ерекшеленеді, қоғамдық өмірдің барлық сфераларына қатысуы мүмкін.

Алайда азшылық топтары алдында қорқыныш неліктен пайда болады, неліктен оларға барлық қайғы-қасірет үшін жауапкершілік артады? Бұл сұраққа француздық әлеуметтік психолог С.Московичи жауап беруге тырысты. Оның пікірінше, бұл қандай да болмасын азшылық өзі де білмей әрбір адамға арналған ережелерді бұзатындықтан болады деген. Өзінің өмір стилімен, көзқарастарымен, әрекеттерімен ол адамдар үшін қасиетті нәрселерге қарсы шығады.

Осылайша, көпшілік кезінде өзінің әлсіздігіне қарамастан азшылық топтар мүшелері «ойына не келсе, соны істейді».

Қортындылай келе когнитивті процестер топтар арасындағы зорланушылықты арттырып. конфликтілер эскалациясына жол береді.

4. Этникалық конфликтілерді реттеу.

Әлемнің көптеген елдерінде этникалық конфликтілерді шешуге бағытталған қызмет көрсетулер бар. Мысалы, 50-жылдардан бастап АҚШ-та этникалық конфликтілерге талдау жасау қоғамдық қатынастар қызметі көлемінде ұйымдастырылған.

Әлеуметтік психологтардың жұмысына түрлі интенсивтілік және масштабтық деңгейіндегі конфликтілерді реттеудегі қолданылатын белгілі бір стратегиялардың тиімділігін анықтау мақсатымен тәртіпаралық конфликтологиялық қызметтер жатқызылуы керек. Әдетте макродеңгейдегі этникалық конфликтілерді шешудің үш негізгі стратегиясы бар:

1. Құқықтық механизмдерді келтіру;

2. Сөйлесулер;

3. Ақпараттық жол.

Бірінші стратегияға келсек, максимум-бағдарлама болып-реалдылықта жетуге қиынға соғатын-полиэтникалық мемлекеттердегі бүкіл заңды өзгерту болуы керек. Психологиялық көзқарас тұрғысынан топ арасындағы әлеуметтік баръерлерді бұзу өте маңызды болып табылады, бұл әдетте заңдардың, қоғамдық иниституттардың т.б. өзгерісіне әкеп соғады.

Конфликтологиялық қызметтегі психологтар қатысуының негізгі формасы – конфликт субъектілері мен сөйлесу кезіндегі делдалдықты ұйымдастыру.

Конфликтілерді шешудің ақпараттық жолы туралы айтқанда, жағдайды өзгертетін шарттарды мойындау арқылы топтар арасындағы өзара ақпарат алмасу ойға келеді. Психологтар қатты конфликтілер кезінде бұқаралық ақпарат құралдары арқылы берілетін ақпаратты беру тәсілдерін таңдауда қатысуы керек.

Психологиялық моментерді есепке алғанда, біріншіден, бұқаралық ақпарат құралында этноаралық конфликтілерді талқыламау керек деген тәсілдерден бас тарту қажет. Екіншіден, журналистер арасындағы конфликтілер әбден сенцациялы репортаж деңгейіне жеткенде ғана-ақ назарларын аударатының қате қөзқарас екендігін мойындау қажет. Конфликтіні хабарлау кезіндегі тәсіл сенсациялылыққа емес, ақпараттық мазмұнға бағдарлануы керек.

Бірақ журналистерді ақпаратты беру формаларына байланысты кеңес берулерден басқа психологтар конфликтіге түскен топтардың мүшелерінің психологиялық компетенттілігін көтеруге байланысты проектілерде қатысады. Әлеуметтік-психологиялық ақпарат этноаралық қатынастарға әсер ететін процестер, конфликтінің психологиялық тұрғыдан пайымдауы туралы түсінік қалыптастырады.

Мәдениеттер арасындағы және олардың өкілдерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтары туралы информация олардың арасындағы қатынастардың жақсаруына жол береді.

Этникалық конфликтілерді псхологиялық әдістермен толықтай шешу деген – утопия.

Тэшфэл мектебінің психологтары конфликтілерді шешудің негізгі стратегиясын топтар арасындағы айырмашылықтарды жоюда дейді. Бірақта өзімізге бұл мақсаттың, бріншіден мүмкіндіктері, екіншіден талаптануы жайлы сұрақ қойсақ. Екі жағдайда да да теріс жауапқа кезігетініміз мәлім. Этноаралық және мәдениетаралық гомогендік мүмкін емес.

Конфликтілерді реттеудің бірде-бір жолы идеалды болып табылмайды, себебі бірде-бір психологиялық механизм әлеуметтік мәселелерді шеше алмайды, алайда әлеуметтік жағдайды өзгертпей –ақ психологиялық тәсілдер адамзат агрессиясының қайта бағдарлануына мүмкіндік береді.

Өзін-өзі тексеруге сұрақтар:

1. 
   Топаралық конфликтілерге сипаттама беріңіз.
   
2. 
   Этникалық конфликтілердің пайда болуы мен оны реттеудің жолдарын көрсетіңіз.
   

1. 
   Жүкеш Қ. Ұлттық психологияның сипаты. Көмекші құрал. Алматы., 1993ж.
   
2. 
   Жарикбаев Қ.Б. Этнопсихология. Учебное пособие. А., 1998
   
3. 
   Гумилев Л.Н. Этносфера: история людей и история природы. М., 1993
   
4. 
   Крысько В.Г., Деркач А.А. Этнопсихология: в 2т. М., 1992
   
5. 
   Лебедев Н.Н. Введение в этническую кроскультурную психологию. М., 1999
   
6. 
   Мид М. Культура и мир детства. М., 1998
   

1. Бейімделу. Мәдениеттеу. Лайықтау.

2. Мәдениеттілігі естен тану мәдениетаралық бейімделудің кезеңдері.

3. Жаңа мәдениеттілігі ортаға бейімделу процесіне әсер етуші фактор.

4. Топтардың контактілері.

5. Мәдениетаралық бейімделуге дайындалу.

6. «Ассимилятормен мәдениеттілі» немесе мәдениаралық сезгіштікті жоғарлату техникасы .

Ең көне соғыс уақыттарында апаттар кезінде адамдар барлық талаптарын және әуестік перемені іздеумен басқ планеталарға көшіп –қонып жүрген. Әр түрлі ел өкілдерінің аралық заттық контактілері және халық арасында ашық және сенімді қатынас өз беттілігімен қалыптасады деген жалпы ұғым. Барлық мигранттар жергілікті тұрғындармен әрекестік негізінде қиындықтармен кездеседі және олар тұрғындардың мінез-қылықтарын алдын ала болжауға қабілетсіз. Мекендеу елдерінің адамдары -оғаштармен, ал әдеттері оларға жиі жұмбақ болып көрінеді. Негатативтік стереотиптер нұсқаулық бағыттармен бүлінген бола алады, ал таныс емес бейне дағдыларымен, әдеттерімен жәнг дәстүрлерімен танысу жағымсыз әрәкеттерді тудырмайды. Жеке адам аралық қатынасы қате түсініктедің күшейуіне ертіп әкәле алады. Сондықтан әр түрлі елдің және халықтың аралық қатынасы қандай шарттар жанында сенім орнығуын өте маңызды негізде анықтау керек.

Мигранттарда өте жиі отаның зарығу басым болады. Неміс философы психиатры Ясперс (1883-1969) белгілеп қойғандай, көнелік кезендерден адамдарға отанын зарығу сезімі таныс. Сондықтан мәдениетаралық бейімділікті зерттеу үлкен мағынаға ие болады, кең мәнде қиын процессс, соның арқасында адам (сыйысушылықтың) жаңа мәдениеттік ортамен сәйкестіктерге жетеді.

Әлемдік ғалымда мәдениеттік бейімделу 20-шы ғасырдың бас ширегіеде зерттеліне басталды. Бірақ мәдениеттік бейімдеушілікті зерттеу ұзақ уақыт бойы тек қана этнологтар өткізді Редфилд Р., Линтон Р. және М – Херсковиц «әр түрлі мәдениетпен бір немесе топтардың ұзақ контактісінің нәтижесі» деп анықтады. Алғашқы кезенде мәдениетік бейімдеушілік топтық феномен болып қаралды, біраз уақыттан кейін психологиялық мәдениеттік бейімдеушілік ұғымы енгізілген болатын. Мәдениеттік бейімделушілік - топ мәдениетіндегі өзгеру процесі, психологиялық мәдениеттік бейімдеушілікті - жеке адам психологиясындағы өзгеру процесі. Кімнің тобы жалпы мәдениеттік бейімдеушілікке душар болса, онда мінез-құлық, адамдардың әлеуметтік құрылымдары өзгеріске ұшырайды.

2.Мәдениеттілі естентану мәдениетаралық бейімделудің кезеңдері.

«Мәдениеттілігі естен тану» термині америкалық антрополог Обергом енгізген болатын, жаңа мәдениетке кіру жағымсыз сезімдерді қосады - достарды және статусты жоғалту, қалғандылық, мәдениет аралық таңқалушылық жәнежағдайсыздықтың ерекшеліктерін ұғыну, сонымен қатар әлеуметтік және жекелік ұқсастықтың құндылықтарын шатақ хабардар болады деген ойды аралап шықты. Мәдениеттілі естен тану симптомдары өте әр түрлі: азық сапасы туралы алаңдау, ішерлік судың, ыдыс тазалығына, іш киімнің, басқа адамдармен үрей алды физикалық контактімен, жалпы үрейлілік, өзіне сенімділік жетіспеушілігі, ұйқысыздық, әлсіреу сезімі, алкогольмен және наркотикпен қиянат етуді, тәртіп жойылуы, дағдарыс, өзі-өзіне қол жұмсау. Мекендеу ел өкілдеріне бақылау түйсігін жоғалту жағдайының үстінде, өзінің сезімін басқыншылықты және агрессиялық түрде көрсету арқылы жеке адам аралық қатынасты тіпті үйлесімді жағдайды да жасай алмайды. Мәдениеттілі естен тану мәселесі контекстіде қисық бейімделу поцесі ретінде көрсетеді. Сәйкесінше сарапшылардың қисық бейімделу процесін Г.Триандиспен бес этапын белгілейді.

Бірінші кезең «балды ай» аздап көтерілген көңіл-күй және үміттермен мінезделінеді. Нақты, сарапшылардың көпшілігі шекараның ар жағында оқу немесе жұмыс істеуге ұмтылады.

Екінші кезеңінде айналадағы орта негативтік әсерді көрсетуге бастайды. Кез-келген жаңа мәдениетке келген адам оған психологиялық фактор әсер етеді: жергілікті тұрғындармен өзара түсінбеушілік.

Үшінші кезеңде мәдениеттілі естен тану симптомдары сын нүктелерге жете алады, ауруларда және толық әлсіздік сезімінде көрінеді. Қолынан келген сапаршылар жаңа ортада бейімделе алмайды «одан шығады» - тиісті мезгілден үйге ертерек қайтып кетеді. Бірақ едәуір жиірек сапаршылар әлеуметтік қамау сүйеуін алады және мәдениет бөгеттерін жеңеді, яғни тілді оқиды, жергілікті мәдениетпен танысады.

Бөртінші кезеңде дағдарыс оптимизммен, сенімділік түйсігі баяу алмасады және қоғам өміріне лайықталып және интеграцияланып адам көбірек өзін-өзі қанағаттанарлық сезеді .

Бесінші кезең - Берри терминологиясынмен, орта талаптарына сәйкес жеке адамның тұрақты өзгеруі сипатталады. Сонымен, бейнелі бейімделу бес кезеңі U тәріздес болып қалыптасады: жақсы, одан нашар жаман, жақсырақ, жақсы.

3.Жаңа мәдениеттілі ортаға бейімделу процесіне әсер етуші фактор.

Мәдениеттілі естен тану анықтық дәрежесі және жалғастырушылық бейімделу көптеген факторлармен мәдениетаралық анықталады, индивиуалды жәнее топталғандар деп бөлуге болады. Бірінші үлгі факторларына жатады:

1.Дара ерекшелік –демографиялықтар және жеке тұлғалық.

Жас бейімделу процесіне жеткілікті әсер етеді. Кішкентай балалар жылдам және табысты бейімделеді, бірақ оқушыларға арналған мынау процесс жиі азапты болады. Егде адамдарға арналған мәдениеттілі қамау нәтижесі ауыр байқауда болады. Психотерапевттер және дәрігерлер пікірі бойынша, дәл осылай, көптеген егде мигранттар басқа мәдениетті ортада бейімделу қабілеті жетілмейді, және оларға «бөтен мәдениетті және тіл міндетті меңгеру қажеттілікке жоқ».

Әлдеқашан жорамалдарды пікі айтылады не жұмысқа немесе шекара сыртында оқуға мінездемелері ж\е мәдениет аралық жағдай жасаушы бейімделуі жоғарғы адамддарды теріп алу қажет.

2.Жеке адам тіршілігінің тәжірибесі

Мигрантардың мағына өзгерістерге даярв болады. Сарапшылар өзгертуге көп жағдайда түсінгіш, дәл осылай қалай бейімделуге дәлелмен ие болады, мекендеу себептері шекараның ар жағында шетелдердің үскрік мақсатқа жеткілікті айқын хабарланған-диплом алуы ,карьераға қамсыздыра алуы. Мақсатқа жетуге студенттер әр түрлі қиындықтарды жеңу жәнее мекендеу ортасына лайықтануға дайын .

Ұқсастық 1.дәреже немесе мәдениеттер аралық ерекшелігі.

Қажетті еске алыну,әрқашан не барабар мәдениеттер арлық ұқсастық дәреже қабылдануы болады.

Осылай таныстық дәрежесі мәдениет ерекшеліктерімен мекендеу елдері ж\е бөтен тілде жете білушілік .

Тендік немесе статустардың тенсіздік жһе бары немесе жалпы мақсаттық контактілерде анықталады.

2.Мәдениет ерекшелігі

3.мекендеу ерекшелігі

4.Топтардың кантактілері

Бочнер топқа арналған контактілік зардапта барынша жалпы 4- котегорияны ерекшеледі:

• 
  Геноцид, қарсы тұратын топ құруы;
  
• 
  Ассимилация, доминант нормаларынатоп толық еруге дейін қабыл алуы;
  
• 
  Сегреация, топтардың жеке жеке дамуына бағыт;
  
• 
  Интеграция, сақтау өз мәдениет топтарымен жаңа мәнді негізде біріңғай бірлестікке біріктіру жанында ұқсастықтар
  

Интеграцияәрбір бірлесіп әрекет ,қылған топтардан ж\е олардың өкілдері өз мәдениетін сақтайды.

• 
  Ассимилация топ ж\е оның мүшелері өз мәдениетін жоғалтады.
  
• 
  Сепортатизм мәдениетін сақтайды.
  
• 
  Магризация, өз мәдениетін жоғалтады ,басқа мәдениет контактілерін қондырмайды.
  

Әрекеттестікке мәдениетаралық бейімделуге жеке адамдарды дайындаудын бірнеше тәсілдері болады.Қолданылатын үлгінің 3- аспектісі:

• 
  Оқу әдісімен –дидатикалық немесе эмпирикалық;
  

• 
  Сферемен,негізгі мақсатқа жетілуге ұмтылады;
  

Жеке адам аралық көңіл бөлу,талап ету

1. 
   Жаңа жағдайларга алынған білімдерді тасымалдау
   
• 
  Тренинг, мәдениетаралық контактпен нақты қосылған семинарлар –шебершелер топталғандармен пікір сайыс барлық жағдайларда талқыланады.
  
• 
  Атробутивті тренинг,оқуда акцент жүргізілед, бейнемен әр түрлі өкілдер және мәдениеттерде мінез-құлық себептері және нәтижелерін түсіндіріп береді. Өте маңызды мақсат,дәл осылай негізгі проблемалардан әр түрлі өкілдерінің қатынасы жанында томға түзіледі,не дос адамдар мінез- құлық себептерінің түсінбейді және жалған атрибуцилаларды істейді.
  

Мәдениетаралық дайындауға арналған әрекеттестігіне тарату көптегендерді елдерде әлемдік ассимилятормен аталатын мәдениет тілі дәл осылай алады. Әдіс қолданылуы жанында –маңдай үйрету бөтен ғасырды мүшелелерінің көру нүктесінен жағдайларын көру, олардың көруі түсіну әлемдік деңгейде. Сондықтан ассимилятормен мәдениеттілігі жоғарлату техникасы,сонымен қатар арлық мәдениеттілі сезгіштік деп атайды.

Өзін-өзі тексеруге сұрақтар:

1. Мәдениетаралық бейімделудің кезеңдеріне сипаттама беріңіз.

3. Жаңа мәдениеттілігі ортаға бейімделу процесіне әсер етуші факторларды ашып көрсетіңіз.

Әдебиеттер:

1. 
   Стефаненко Т.Г. Этнопсихология. М., 1999
   
2. 
   Жарықбаев Қ. Этнопсихология: ұлт тәрбиесінің өзегі. Алматы., Білім. 2005ж
   
3. 
   Гумилев Л.Н. Этносфера: история людей и история природы. М., 1993
   
4. 
   Крысько В.Г., Деркач А.А. Этнопсихология: в 2т. М., 1992
   
5. 
   Лебедев Н.Н. Введение в этническуюкроскультуную психологию. М., 1999
   
6. 
   Мид М. Культура и мир детства. М., 1998
   
7. 
   Бромлей Ю.В. Очерки теории этноса. М., 1983
   
8. 
   Выготский Л.С. Мышление и речь. //собр.соч. в 6т. М., 1982
   

1.Этнопсихология пәні, міндеті туралы түсінік.

2.Ұлт, этностық топ, этностық сана – сезім ұғымдарындағы мазмұндық айырмашылықтар.

3.Ұлттық тұлғаның этникалық құрылымы.

1. 
   Этнопсихология пәні туралы түсінік беріңіз.
   
2. 
   Этностық топ, этностық сана – ұғымдарындағы мазмұндық айырмашылықтарды көрсетіңіз.
   
3. 
   Тұлғаның этникалық құрылымын сипаттаңыз
   

1. 
   Стефаненко Т.Г. Этнопсихология. М., 1999
   
2. 
   Жарықбаев Қ. Этнопсихология: ұлт тәрбиесінің өзегі. Алматы., Білім. 2005ж
   
3. 
   Табылдиев Ә. Этнопедагогикалық қазақша-орысша сөздік. Алматы., 2002ж
   
4. 
   Этнопедагогика және этнопсихология. Алматы., 1994ж
   
5. 
   Кукушкин В.С., Столяренко Л.Д. Этнопедагогика и этнопсихология. Ростов на Дону., 2000г
   
6. 
   Жүкеш Қ. Ұлттық психологияның сипаты. Көмекші құрал. Алматы., 1993ж.
   
7. 
   Жарикбаев Қ.Б. Этнопсихология. Учебное пособие. А., 1998
   

1. 
   Сана-сезімді зерттеудегі тарихи және психологиялық ұстанымдар.
   
2. 
   Сана-сезім мәселелерін зерделеуде қазақстандық ғалымдардың қосқан үлесі.
   
3. 
   Ұлттық сана-сезім мен этностык қарым-қатынас ерекшеліктері.