Оқулық " Экология"мамандығы
СУ ОРГАНИЗМДЕРІНДЕГІ СУ ЖӘНЕ ТҰЗ АЛМАСУ
жүктеу/скачать 7.62 Mb.
|
| СУ ОРГАНИЗМДЕРІНДЕГІ СУ ЖӘНЕ ТҰЗ АЛМАСУ.
Табиғи су көздерінің тұздылық дәрежесі 0,5 – 16 тұщы және 16 – тұздылығы жоғары аралығында өзгеріп тұрады. Мұхит суларының тұздылығы 32 - 38% (орташа 35%) құрайды, бірақ тұздылығы жоғары теңіз сулары емес, электролиттер концентрациясының шоғырлануы 370 – ке жететін кейбір тұзды өзендер құрайды. Бір жағынан сулы – тұзды алмасуға байланысты тұщы су және теңіз суларына жіктеледі, бірақ кейбір (тұз концентрациясының кең диапозанына шоғырланған) формалар осы және басқа да жағдайларда тіршілік ете алады. Барлық терісі арқылы суды өткізе алады, сондықтан су ортасындағы осмостық концентрияны ажыратады және организм сұйықтығы үлкен осмостық қысымға қарай судың осмостық тоғын жасайды. Осмостық процестің нәтижесі су көздерін мекендеуші әртүрлі тептер үшін бірдей емес. Тіршілік теңіз суларында пайда болды, тірі организмдердің негізгі физика – химиялық көрсеткіштерінде өз ізін қалдырды. Көптеген теңіз суларын мекендеушілерде организмдердегі тұз концентрациясы осындай қоршаған ортаға жақын келеді, ал кез – келген тұз мөлшерінің өзгерісі сол мезетте судың осмостық тоғы арқылы тері жамылғысының өткізгіштігіне байланысты теңдестіріледі.Мұндай организмдер noukwiooc деп атайды. Іс жүзінде барлық цианобактериялар мен төменгі сатыдағы өсімдіктер осындай, сол сияқты көпшілік теңіздегі омыртқасыз жануарлар. Дене сұйықтығындағы осмостық қысымын белсенді реттей алатын жануарлар, ішкі ортадағы осы параметрді қоршаған су ортасына тәуелсіз үздіксіз ұстап тұра алады. Изотоничный организмдердің кішігірім тобы өмір сүреді (ішекқуыстылар, тікентерілілер). Бұлардың дене сұйықтығындағы осмостық қысым, теңіз суына жақын және сыртқы тұздылықпен бірге өзгеріп отырады. Көпшілік басқа омыртқасыздарда организмнің ішкі ортасындағы осмостық қысымның біршама көтерілгені тіркелген (оны организмге үздіксіз келіп тұратын су қарқыны реттейді, шығаруға процесі арқылы жеңіл теңестіріледі). Изотоничті жануарлар қабілеті орта тұздылығының біршама өзгерісінде төзімділігі негізінен суланғанда немесе бұзылғанда болатын клетканың тұрақтылық механизмімен анықталады.Мұндай тұрақтылық диапозоны әдетте онша үлкен емес, сондықтан изоосмостық осмоконформетлер теңіз суларындағы тұрақты тұздылыққа қатысты таралған. Омыртқазыдарға (шаяндар, моллюскалар, носекомдар және т.б.) өзіне тән қасиетіне байланысты тұздар өзгерісіне төзімді келеді.Бұл қасиеті ішкі ортаның осмостық қысымының белсенді реттелу механизмін қамтамассыз ете отырып мембраның өткізгіштігін өзгертеді, иондарды белсенді өткізе алады (көп мөлшерде жинақталған тұздары жояды), сонымен қатар клеткаішілік концентрация өзгерісінде бас аминқышқылдарын сыртқы ортамен клетканың осмостық қысымын теңестіруге бағыттайды. Пойкилоосмостық организмдерде иондарды белсенді реттеу мүмкіндігі бар, ортадағы және организмдегі иондардың сандық көрсеткішінің айырмашылығын анықтай алады. Бұл концентратты – организмдердің негізгі тіршілік әрекеті, ортадан жектелген тұздарды организмге таңдай отырып жинақтайды. Иондық реттелу көптеген тірі организмдерге тән.Тұщы су тіршілік формалары судың үздіксіз осмостық қысымын әрқашан организмнің ішкі ортасына бағыттай алады.Олар гомойоосмостық формаларға жатады. Омыртқалылардың гипотоникалық ортаны мекендеуге тиімді бейімделуі – бүйректерінің болуы, оның әсері ультросүзгіштері реабсорбцияға негізделген.Азотты алмасуөнімдері – аммиак және мочевина суда ерігіш болғандықтан бүйрек арқылы да, желбезек арқылы да жеңіл өте алады. Қысым реттегіш механизмдер әсері сулы ортаның осмостық қысымына және организм сұйықтығына тәуелді өзгеруі мүмкін. Бұл су омыртқалылары үшін әртүрлі су тұздылығын ажыратуға мүмкіндік береді. Теңіз формалары сыртқы ортаның гипертоникалық жағдайында тіршілік етеді, судың осмостылығының үнемі жоғарлауына себепші болады (негізінен желбезек арқылы). Оларда судың орнын толтыру суды ішу арқылы болады, Осылайша су арқылы қабылданып жинақталған тұздар, бүйрек арқылы (негізінде екі валентті иондар арқылы шығарылады, сонымен қатар желбезек эпителийлерінің ерекше клеткалары (Na + Cl+) да қатысады. Тұз режиміне барынша бейімделуге балықтардың және (миногтардың) бірқатар өтгелі формалары тамаша мысал бола алады.Оларда теңізден өзенге қоныс аудару, көшу механизімі (организмнің гипо және гипертоникалық жағдайы) полярлы , тұщы су типтерінде барлық су омыртқалыларында бүйрек құрылысы қалыптасқан. жүктеу/скачать 7.62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|