Оқулық " Экология"мамандығы
БИОЦЕНОЗДЫҢ КЕҢІСТІК ҚҰРЫЛЫМЫ
жүктеу/скачать 7.62 Mb.
|
| БИОЦЕНОЗДЫҢ КЕҢІСТІК ҚҰРЫЛЫМЫ.
Биоценоз құрамындағы түрлік популяциялар аудан бойынша емес, әртүрдің биологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігінде заңдылықпен таралады.Осының арқасында экожүйе барлық кезінде нақты үш өлшемді кеңістікті алып жатады, сәйкесінше түраралық қарым – қатынастар функциялық кеңістік бағытына ие. Құрлық экожүйесіндегі негізгі фактор, көлденең құрылымды, биологиялық табиғаты бар және биіктік бойы мен өсімдіктер қоғамдастығының мүшеленуімен байланысты. Әсіресе, бұл орман фитоценозында анық байқалады, көлденең құрылым ярусты түрде көрінеді. Жоғарғы ядрус (ядрустар) ағаш тұқымдастарында, ары қарай ярустар бұталарда, бұтатәрізділерде, шөптесін өсімдіктерде, жер беті жамылғысында жиі кездеседі. Биоценология бойынша ярус – күрделі материалды энергентикалық жүйе, қарапайым көлденең орналасу қатарлары бойынша жіктеледі. (Н.В. Дылис және басқалары., 1964). Құрлық экожүйесінің көлденең құрылымы, олардың қызметтік белсенділігімен тығыз байланысты: жайылымдық тізбек жер беті бөлігіндегі биоценоздарға қарай бағытталады, ал ыдырау тізбегі оның жер асты бөлігіне қарай бағытталады. Биоценоздың тік құрылымы мозайкалық түрде байқалады және популяның жекеленген түрлері орналасады. Бұл бір жағынан биотоптар ерекшелігімен анықталады – топырақтың грунтты жағдайының әрекеттілігі, мироклимат жағдайы және т.б., - ал бір жағынан популяция ішіндегі басқа жекеленген түрлердің өзара қарым – қатынасы, сондай – ақ өз – өзімен де. Осының негізінде әртүрлі топтар пайда болады, яғни түрлік популяция басқа биоценоздарға өз – өзімен терең қызметтік қатынастармен байланысты. Құрлық биоценозы – консорция қызметі үшін мәнді (латынша Consortium – қоғамдастық) – автотрофты түрлердің топтасуы және гетерофтрофтылар, тығыз байланыс негізінде тән жағдайда, бұлар әдетте бір түрдің особьтарымен қалыптасады, орта қалыптастырғыш әсері бар. Негізгі консорция болуы мүмкін, егер мысалы, қарағай өзімен байланысты барлық түрлермен микрорганизмдер, микрозды саңырауқұлақ, мүктер, насекомдар құстар және т.б. байланысқан жағдайда. Консорция детерминттері гетеротрофты организмдер болуы мүмкін («биоценоз» - құмдағы індер, «паразитоценоз» - бір ғана иесі бар паразиттер кешені). Консорцияның биологиялық рөльі бойынша детерминанттар ажыратылады және өзіндік консортымен, нақты детерминант – түр особьына байланысты; сонымен қатар «суперконсорттарға» бөлінеді, детерминанттар популяциясына байланысты. Фитоценоз ішкі бөлігі қарапайым топтарға бөлінеді – парцеллалар, биоценоздың кешенді бөлігі ретінде қарастыруға болады, бір – бірінен айырмашылығы. Элементтердің таралуы радиальды (горизонтальды) келеді және де зат және энергия алмасуында радиальды бағытталады. жүктеу/скачать 7.62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|