Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»


жағажай жəне толық емес кескінді жағажай



Pdf көрінісі
бет121/263
Дата26.02.2024
өлшемі7.14 Mb.
#493176
түріОқулық
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   263
httprmebrk.kzbilimabilmajinova-jalpy-jertanu.pdf

жағажай жəне толық емес кескінді жағажай деп бөлінеді. Егер 
үйінді жиналатын жағаның алдыңғы жағында бос кеңістік болса, оны 
толық кескінді жағажай деп атайды. Мұндай жағажайдың теңізге 
қараған беткейі кең əрі жайпақ, ал жағаға қараған беткейі керісінше, 
қысқа құламалы болып, жағалық жал түрінде көрініс береді.
Егер жағажай кемердің етегінде қалыптасса, онда ол жантай-
ған жағажай деп аталады.
Абразия деп (латын тілінде, abrasio – қирату, қыру деген мағына 
береді) – теңіз толқынының қиратқыш əрекетін атайды. Абразияның 
– механикалық, химиялық жəне термиялық абразия деп аталатын үш 
түрі ажыратылады. 
Механикалық абразия соқпа толқын əсерінен теңіз, көл 
жағаларының бұзылып үгілуі. Ол процесс толқынның шарпуы 
мен шегінуінен туындайды. Теңіз толқыны жағаға жақындағанда 
жылдамдығы бəсеңдеп, биіктігі артады да, жағаға асып кері шайма 
ағыс тудырғанда абразия əрекеті пайда болады.
Механикалық абразияның жағалауға түсіретін динамикалық 
қысымы орта есеппен 10 т/м
2
асатын толқынның гидравликалық 
соққысы жəне толқын ықпалымен кейде ішінде салмағы ондаған 


168
тоннадан асатын шомбал кесек тау жыныстары бөлшектерінің 
соққысынан тұрады. Механикалық абразия теңіз абразиясының 
негізгі түрі, ол əрекеттер химиялық жəне термиялық абразиялар 
əсерінен күрделенеді.
Химиялық абразия теңіз суы əсерінен жағалық тау 
жыныстарының еруі нəтижесінде жүзеге асады. Əсіресе жаға жиегі 
карбонатты тау жыныстарынан құралса, онда химиялық абразия 
(карст процестері əсерінен) қарқынды түрде жүреді.
Термиялық абразия – тоңды тау жыныстарынан құрылған 
жағалардың мұзын теңіз суының ерітуі əсерінен бұзылуынан пайда 
болады.
Жағалық сызық – құрлық пен су алқабы (теңіз, көл-бөген) 
арасындағы шартты шекара. Су бетінің құрлыққа жанасатын 
жерінде пайда болатын сызық түрінде жүргізіледі. Судың деңгейі 
үнемі өзгеріп тұратындықтан жағалық сызық тұрақты болмайды. 
Сондықтан оның көп жылдық орташа деңгейін алып, белгілейді.
Қазіргі заманның жағалық сызығы төрттік кезеңінің жамылғы 
мұздығының еруі себебінен дүниежүзі мұхит деңгейінің көтеріліп, 
құрлықтың шеткі бөліктерін су басуы нəтижесінде қалыптасқан. 
Мұндай жағдайда қалыптасқан жағаларды ингрессиялық жағалар 
деп атайды (80-сурет). 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   263




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет