Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 17-кесте. Дүние жүзіндегі аса ірі көлдер Атауы Орналасқан жері Ауданы, мың км
- • Тектоникалық
- Байкал көлі
- Ыстықкөл
| Көлдер. Дүниежүзілік мұхитпен тікелей байланысы жоқ, табиғи
қазаншұңқырда, ойыста орналасқан су айдынын көл деп атайды Жалпы алғанда, көлдер құрлық ауданының 2%-ға жуығын ғана алып жатыр (17-кесте). Бірақ көлдер құрлықта біркелкі таралмаған. Өйткені аумақтағы көлдердің санына (көлділік) климат пен жер бедерінің сипаты тікелей əсер етеді. Климаты ылғалды, ойыстар мен қазаншұңқырлар көп кездесетін аумақтарда көлділік деңгейі де жоғары болады. Ресейдегі Кола түбегі мен Карелия аумағының 10%- ын көлдер алып жатыр. 279 17-кесте. Дүние жүзіндегі аса ірі көлдер Атауы Орналасқан жері Ауданы, мың км 2 Ең терең жері, м Каспий теңізі Еуразия 396 (390) 1025 Жоғарғы көл Солтүстік Америка 82,4 393 Виктория Африка 69,5 80 Гурон Солтүстік Америка 59,7 228 Мичиган Солтүстік Америка 57,8 281 Арал теңізі Азия 33,6 61 Танганьика Африка 32,9 1435 Байкал Азия 31,5 1620 Ньяса Африка 29,6 706 Үлкен Аюлы көлі Солтүстік Америка 31,3 137 Үлкен Еріксіздер көлі Солтүстік Америка 28,6 156 Көлдер қазаншұңқырының шығу тегі мен қалыптасуына байла- нысты: • Тектоникалық; • Мұздық; • мұздық-тектоникалық; • қалдық (реликт); • карстілі; • жанартаулық типтерге бөлінеді. Тектоникалық көлдер жер қыртысының майысып, төмен түскен бөліктерінде жəне жарықтар бойымен пайда болған. Жер шарындағы ең терең көл – Байкал көлі шығу тегі жағынан тектоникалық көл болып табылады. Терең тектоникалық жарық (грабен) бойында орналасқандықтан Байкал,Танганьика сияқты көлдерді рифтілік көлдер деп те атайды. Шығыс Сібірдің оңтүстігінде орналасқан Байкал көлі – ғаламшарымыздағы айрықша көлдің бірі. Тектоникалық жолмен пайда болған орасан үлкен опырынды қазаншұңқырдың ұзындығы 636 км, ені 80 км, ал ауданы 31,5 мың км 2 жетеді. Байкал жағалауының жалпы ұзындығы 2,5 мың км, ал тереңдігі (1620 м) жөнінен Байкалға теңесетін көл жоқ. 280 Көлде шамамен 23 мың км 3 су жинақталған, ол Азов теңізімен салыстырғанда 95 есе көп. Байкалда дүние жүзіндегі тұщы су қорының 20%-ы шоғырланған, оның суы аса мөлдір, оттегіне бай, жұмсақ, таза. Судың мөлдірлігі соншалық, желсіз күндері 40 м тереңдікке дейінгі көл түбі көрініп жатады. Байкалда 26 арал орналасқан, ең ірісі Ольхон аралы. Көлге ірілі-ұсақты 336 өзен құяды, жалғыз Ангара өзені ағып шығады. Якут (саха) тілінде көл аты «бай көл» дегенді білдіреді. Шындығында да Байкал суға ғана емес, тіршілік дүниесіне де бай. Көлде өсімдіктердің 1000 жуық түрі, балықтар мен жануарлардың 1550 түрі кездеседі. Көлде тіршілік ететін ескек аяқты ұсақ шаяндар – эпишуралар көл суын ластайтын ұсақ балдырлармен қоректену арқылы көл суын тазартады. Қырғызстандағы Ыстықкөл, Қазақстан жеріндегі Зайсан, жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|