Оқулық Алматы «Атамұра» 2018 (ХVІІІ-ХІХ ғасырлар) ҚазаҚстан тарихы

41
қазақтардың ежелгі қоныстарын пайдалану-
ына рұқсат етуге мәжбүр болды. Оның есесiне 
қытайлықтар жайылымды жалға алып пайда-
лануды талап еттi. Сөйтiп, ХVIII ғасырдың аяқ 
кезiнде Орта жүз бен Ұлы жүз қазақтарының бiр 
бөлiгi шөбi шүйгiн жайылымдарға жайғасты.
Абылай хан қазақ пен қырғыз шегара-
сында тыныштық орнатуға арналған бірқатар 
шараларды жүзеге асырды.
Абылай 1779 жылы қазақтардың мазасын 
ала берген қыр ғыздарға жорық жасауға мәж-
бүр болды. Жорық бейбiт келiсiм жасаумен аяқ талды. Абылай ең атақты 
деген манаптардың бала ларын аманатқа алып қайтты. Қы руар көп қыр-
ғыздарды тұт қын ға алды. Олардан 
Жа ңақырғыз және Байқырғыз деген екi 
болыс ел құрастырып, Қазақстан аумағына қо ныстандырды. Абылай хан-
ның бұл шаралары туысқан екі халықтың қарым-қатынасын жақсартуға 
үл кен себеп болды.
5. Абылайдың қазақ тарихында алатын орны. Абылай хан 1781 жы-
лы дүние салып, Қожа Ахмет Ясауи кесенесiне жерлендi. Абылай ханның 
қайтыс бол ғанын естiген Қытай өкiметi көңiл айтып, елшiлерін жіберді. 
Абылай хан қазақ халқының тарихында ерекше маңызды орын ала ды. 
Абылайдың күш-жiгерi ең алдымен мықты және тәуел сiз Қа зақ мемлекетiн 
құруға жұмсалды. Орыс ға лы мы И. Крафттың сөзiмен айтқанда, «
Ол 
(Абылай. 
– авт.) қалып тасқан нақты жағдайларға қарай бiрде Ресейге, 
бiрде Қытайға, ендi бiрде Жоңғарияға шын берiлген болып көрiне бiлдi, 
ал шын мәнiнде ешкiмге де бас иген жоқ». 
Абылай хан қазақтардың басын қосып бiрiктiру үр дiсiне бас шы лық 
еттi және ұлан-байтақ далада бiр орталыққа бағынатын мем лекет құруға 
зор ықпал жасады. Жоңғар және Едiл қалмақ тарын тас-талқан етiп, 
жеңiп шығуда ол аса маңызды рөл атқарды. Қы тай әскерiнiң Қазақстан 
аумағымен iлгерi қарай iшкi аймақтар ға жылжуын тоқтатып қана қойған 
жоқ, сонымен қатар қазақтардың Тарбағатайдағы және Iле өзенi өңiрiндегi 
байырғы дәстүрлi мал жа йылымдарын қайтарып 
алуына қол жеткiздi. Алатау қырғыздарының қа-
зақтарға шабуыл жасауын да тоқтатты.
Абылай хан қазақтардың өз арасында ғана емес, 
сонымен қатар көр шi халықтардың арасында да зор 
бедел мен сый-құрметке бө лендi. Қазақ тар жауға 
аттанғанда «Абылай! Абылай!» деп ұрандат ты
. Ә. Бө-
кейхан өзiнiң «Қырғыздар» (қазақтар. – авт.) деген 

жүктеу/скачать 7.89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: