Оқулық Aлмaты «Қaзaқ уни вер си те ті» 2020 Стереотиптік басылым
жүктеу/скачать 3.8 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1-тарау. Ғылыми-педагогикалық зерттеу: теориясы мен әдіснамасы
40 логия, герменевтика, педагогикалық психология және т.б. ғылым салалары- на жүгінуге тура келеді. Зерттеуші-дидакт жеке тұлғаның зияткерлік үдерісінің ағылу ерек ше- лігімен айналыса жүріп, нақты, дәл логикалық негізделген қорытындылар мен ұсыныстар жасауға, салыстыра тексерілген дәлелдемелердің жүйесін құра алуға икемді болуы, технологияларды ойша жасай білуі керек. Педагогика ғылымының әртүрлі бөлімдерінің мәселелер жиынтығын іріктеуге сәйкес ғылыми-зерттеу қызметі жаратылыстану ғылымы негізінде («Дидактика», «Білім берудегі менеджмент»), инженерлік-технология («Ди дактика») және гуманитарлық тәсіл мен әдістер («Педагогиканың жал - пы негіздері», «Тәрбие теориясы») бойынша өрістетіледі. Одан бас қа түп- нұсқалық ғылыми қызмет барлық педагогикалық салаларда қатаң оң тайлы, логикалық қарама-қайшылықсыз дамыған интуициямен, тапқыр лық пен, креативтілікпен байланыстырылады. Бұл жоғары дәрежеде айқындалмаған жағдайдағы зерттеу ізденістеріне және теорияның шегіне жеткендігіне, өзге ғылыми салалардағы жаңа постулаттарға сүйенуге байланысты. Ғылыми ізденіс үдерісі анықтап айқындаусыз – тәжірибені бекітусіз, теориялық көзқарасты эмпирикалық тексерусіз, зерттеу әрекетінің этика- сы мен эстетикасынсыз өтпейді. Ғылыми білім көрінуінің құралы зерттеліп отырған нақты мәселе төңірегінде ғана сол мәселенің теориясы мен ғы- лыми ұғымдарын түсіндіруге жинақы тіл керек. Ол күнделікті тұрмыста қолданылатын тілден ғылыми түрде кең тараған, көркем тілдерден өзге, тек қана осы бағытта арнайы дайындықтан өткен, сол саладағы құбылыстарды зерттеп білуге арналғандығымен ерекшеленеді. Ғылыми тіл ойды жүйелі, түсініктік-категориялық түрде жеткізуге, оның бір мәнді және әріптес ғалымдармен түсінісуге мүмкіндік береді. Тұрмыстық тіл зерттеушіге ғылыми зерттеуді толық өз мәнінде баяндауға, толық жеткізуге жарамсыз болып табылады. Ғылыми ойлаудың жетекші формасы – түсіну, оның мазмұнын ерек- ше лексикалық бірлігі – терминдер ашады. Орташа терминологиялық лек- сика әдетте ғылыми стильдегі жалпы лексиканың 15-20 %-ын құрайды. Ғылыми стильде түсінік атының әрекет аттарынан артықшылықтары бар, бұл етістіктерден гөрі зат есімдерді көбірек қолдануға мүмкіндік береді. Етістіктердің көп бөлігі «болу», «болып табылу», «аталады», «есептеледі», «қорытындыланады» және т.б. сияқты байланыстырушы ретінде қызмет етеді. Осы шақ етістіктерінің пайыздық үлесі өткен шақ етістіктерінен үш еседей артық, яғни барлық етістік формасының 67-85 %-ындай болып ке- леді. Ғылыми тілдің көбірек бөлігі формасының мағынасы бойынша 3-інші жақта айтылады. Ғылыми сөйлеу стилінің синтаксисі үшін күрделі сөйлемдер құру үрдісі тән. Ғылыми стильдегі сөйлемдер ойды жеткізуде біртекті, көбінесе хабар- 41 1.2. Зерттеуші және педагогикадағы зерттеу әрекеті лы сөйлем ретінде айтылады. Ғылыми сөйлеудің жалпылама-дерексіздік си- паты, материалды баяндаудың уақытпен шектелмеген жоспары сөйлемнің синтаксистік құрылымының белгілі бір түрлерін қолдануды қамтамасыз етеді: айқындалмаған-жақты, жалпылаушы-жақты және жақсыз сөйлем. Ғылыми тілді еркін меңгерудің маңыздылығына Л. Витгенштейн ерек- ше көңіл аударып: «Менің тілімнің шегарасы – менің жан дүниемнің шега- расы», – деген болатын. Ғылымда эмпирикалық және теориялық тілдер, байқау-бақылау және сипаттау тілдері, сандық тіл, эксперимент барысында пайдаланылатын тіл дер қолданылады. Сонымен бірге байқау барысында пайдалану тілінен осы фактілердің логикалық реттеу мен өмір сүру заңдылықтарының жал- пы лау тіліне біртіндеп өту кезеңдері айқын байқалады. Теорияның әртүрлі тілдерінің әрқайсысының өзіндік аты: анықталған теорияны негізгі ма құл- дауды қалыптастыратын – шынайы пайымдаушылық; модельдерді құру үшін қажетті – модельдік; эксперименталдық рәсімдерді бір мағыналы си- паттауға қажетті – процедуралық; тіл – сұрақтарды, мәселені, міндеттерді немесе тапсырмаларды тұжырымдауға жауапты және т.б. Теориялық тілдің неғұрлым көп қорын меңгерген зерттеуші ғылыми ойлау сапасына да қол жеткізеді. Ғылым ерекше қызмет ретінде жеке, топтық және ұжымдық шы ғар- ма шылықтарды біріктіреді. Ғылыми қауымдастық мемлекеттік, сол сияқты ерікті ғылыми ұйымдардан тұрады. Ойлануға уақыты бар ғалым адамның мәртебелік рөлі (Ерте дүние), одан әрі қарай білімді қызметші (Ортағасырлық) қазіргі күні өте құнды кәсіпке айналды. Ғалымдар үшін арнайы құрылған ұйымдар (академия- лар, ғылыми институттар) мемлекеттің техникалық, экономикалық, саяси, әлеуметтік, әскери қызметін айқындай отырып, қоғам өмірінде өте зор рөл атқарады. Ғалымдардың зияткерлік күштерінің қоғамдық біріктірілуінің ма ңы- зы отандық және халықаралық деңгейде айқын көрінуде. Мұндай қау ым- дастықтар танымды жетілдіруге және зерттеушілер ұсынған жаңа идея- ларды бағалауға қолдау көрсете отырып, олардың арасындағы тұрақты зият керлік және эмоционалдық байланыстарды қамтамасыз етеді, қарым- қатынас шегарасын кеңейтеді. Ғылыми қоғамның, ұйымның, мекеменің міндеттері өткізілген конференция, форум, дөңгелек үстел барысында және ғылыми басылымдарда жарияланған ғылыми мақалалар арқылы ғылыми ақпарат алмасу болып табылады. Зерттеудің қорытындылары жинақталған және жаңа идеялар ұсынылған ғылыми мақалалар, монографиялар, кон- ференция материалдарының жинақтары мен баяндамалары ғалымның біліктілігінің негізгі белгілеріне жатады. |