Оқулық Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі алматы, 2014 А. Н. Доғалов н. С. Досмағанбетов

157
Мұнда, TR (total revenue) – жалпы табыс;
Р (price) – тауардың бағасы;
Q (quant) – өнім көлемі.
2. Орташа табыс – өнімнің бір бірлігін сатудан түскен түсім және 
ол жалпы табыстың өнім көлеміне қатынасы ретінде анықталады:
AR = TR / Q.
Мұнда, AR (average revenue) – орташа табыс.
3. Шекті табыс – өнімнің келесі бір бірлігін сатудан түскен 
қосымша түсім және ол жалпы табыс өзгерісінің өнім көлемінің 
өзгерісіне қатынасы ретінде анықталады:
MR = ∆ TR / ∆Q.
Мұнда, МR (marginal revenue) – шекті табыс.
Жетілген бәсеке жағдайында фирманың жалпы табысы өнім көлемі 
өскен сайын арта береді. Ал орташа табыс пен шекті табыс бір-
біріне тең болады және олар жетілген бәсеке жағдайында өндірілген 
өнімге деген сұраныспен анықталады. Жетілген бәсекеде біртекті 
өнім шығаратын фирма нарықтағы қалыптасқан бағаға әсер ете 
алмағандықтан оның орташа табысы мен шекті табысы тауардың 
бағасына тең болады.
Жетілмеген бәсеке жағдайында монополист, олигополист және 
монополистік бәсекелес фирмалар нарықтағы қалыптасқан бағаға 
әсер ете алғандықтан өнімнің бағасын шекті табыстан жоғары етіп 
тағайындайды және сол арқылы үстеме пайда алу мүмкіндігіне ие 
болады.
8.4. Пайда туралы теориялық көзқарастар. Фирманың 
пайдасын барынша арттыру мәселесі
Пайда ұғымы фирманың нарық жағдайындағы экономикалық 
тұрақтылығын қамтамасыз ететін және оның қаржылық тәуелсіздігіне 
кепілдік беретін өте күрделі категория ретінде сипатталады. Пайда 
не өндіру керек, қалай өндіру керек және қанша көлемде өндіру 
керек деген экономиканың негізгі мәселелерін шешуге көмектеседі. 
Сондықтанд өндірілген немесе сатылған тауарлар мен қызметтердің 
көлемі қанша және олардың бағасы қандай болғанда пайда мейлінше 
көп болады сұрақ фирмаларды ынталандырады. 
Экономикалық теорияның негізгі мектептері пайда туралы 
теориялық көзқарастарын әртүрлі жеткізді.

158
Меркантилизм бағыты пайданың қайнар көзін айналыс саласымен 
және сыртқы сауда-саттықпен байланыстырады.
Физиократтардың айтуы бойынша, пайда тек ауыл шаруашылығы 
саласында жасалады. Мұнда табиғат күштерінің әсерінен тұтыну 
құндары өндіріс шығындарынан әрдайым артып отырады делінеді.
Классиктер А. Смит пен Д. Рикардо қосымша құн материалдық 
өндіріс салаларында жасалады деп тұжырымдады. Мұнда капиталист 
пайданы жалдамалы жұмыскер еңбегінің өнімінен алып отырады. 
Марксизм теориясы пайданы барлық бастапқы капитал тудырған 
қосымша құнның өзгерген формасы деп санайды, ал қосымша құнның 
қайнар көзі болып жалдамалы жұмыскерлердің еңбегі табылады. 
Пайданың экономикалық категория ретіндегі мәнін толық түсіну 
үшін оның атқаратын қызметтеріне де тоқталып өтуіміз қажет. Пайда 
негізгі екі қызметті атқарады:

жүктеу/скачать 2.49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: