Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы 2011

187
Стратегияны таңдау барысында орталарға, әрекеттердің 
тактикалық мағынасына, бәсең және белсенді стратегиялардың 
таңдауына баға беріледі.
Стратегия ұйымның өз қызметінде басшылыққа алатын шешімді 
қабылдаудың таңдау ережесі болып табылады. Ереженің төрт тобы 
бөліп көрсетіледі:
- осы шақта да және болашақта да фирма қызметінің нәтижелерін 
бағалауда пайдаланылатын ережеге (сапалық – бағдар, сандық – 
тапсырма);
- қандай өнім түрін және технологиялық әзірлеуді, бұйымдарды 
қайда өткізуге болатынын, бәсекелестерден қалай асып түсудің 
жолдарын анық анықтайтын сыртқы ортамен фирманың қатынасын 
қалыптастыратын ереже. Бұл ережелердің жиыны өнімдік-нарық 
стратегиясы немесе бизнес стратегиясы деп аталады;
- ұйым ішіндегі қатынас пен тұжырымды белгілейтін ереже. 
Оны ұйымдық бәсеке деп жиі атайды;
- негізгі оперативтік тәсілдер деп аталатын фирманың өз 
қызметінде күнделікті жүргізетін ереже.
Стратегияны жасау үрдісі қандай да бір жылдам әрекетпен біте 
қоймайды. Әдетте ол фирманың өсуі мен ұстанымын нығайтуды 
қамтамасыз ететін жалпы бағыттарды белгілеу арқылы аяқталады.
Қалыптастырылған стратегия іздестіру әдістерінің стратегиялық 
жобаларын (нақты участкелер мен мүмкіндіктерге назар аударуды 
күшейтіп, стратегиямен қиыспайтын қалғандарын тастап) 
дайындауда пайдаланылуы керек.
Мақсаттардың жиынына қол жеткізудің ықтимал әр түрлі 
жолдары бар: бұл жолдар стратегия деп аталады. Мысалы, мақсат: 
неге қол жеткізілді? Үш жылдық кезеңді аяқтауға айналымды 50%-
ға және табысты 60%-ға өсіруді қамтамасыз ету.
Менеджментте мақсаттарға қол жеткізу үшін баламаны 
пайдалану қажет. Мысалы, мақсатқа жетудің баламалары:
- шығарылған өнімдердің есебінен нарықтың үлесін көбейту;
- шығарылатын өнімдердің атауын көбейту есебінен нарықты 
кеңейту;
- жаңа нарыққа, мүмкін болса, халықаралық нарыққа шығу;
- өндіріс шығындарын кеміту;
- түпкілікті өнімнің сатылу көлемін өзгертпей тік интеграция 
есебінен өндірістің объектілерін ұлғайту;

188
- ағымдағы кәсіпорындарды сатып алу немесе қосу есебінен 
өсіру және т.б.
Басқа да стратегиялар болуы ықтимал.
Ұйымның алдында төрт негізгі стратегиялық баламалар тұр: 
шектеулі өсу, өсу, кеміту және осы үш стратегияны ұштастыру.
Шектеулі өсу. Көптеген ұйымдар шектеулі өсу болып табылатын 
стратегиялық баламаларды ұстанады. Бұл стратегияға ақпаратты 
ескеру арқылы түзетілген әрі қол жеткен межеден мақсаттарды 
белгілеу тән. Шектеулі өсу стратегиясы негізінде өз жағдайына 
қанағаттанатын тұрақты технологиялы өнеркәсіптің кемеліне 
келген (қалыптасқан) салаларында қолданылады. Ұйымның бұл 
баламаны таңдау себебі, ол ең оңай, әлдеқайда қолайлы әрі әрекет 
етудің қатері аз тәсілі. Егер фирма шектеулі өсу стратегиясын
ұстану арқылы өткен шақта пайдаға кенелген болса, онда сол 
стратегияның жолымен жүреді.
Өсу. Өсу стратегиясы жыл сайынғы қысқа мерзімді және ұзақ 
мерзімді мақсаттардың деңгейін өткен жылдағы көрсеткіштердің 
деңгейінен елеулі асыру арқылы жүзеге асырылады. Бұл 
стратегия жиі таңдап алынатын екінші балама болып табылады. 
Ол технологиясын жылдам өзгертіп отыратын серпінді дамитын 
салаларда қолданылады. Оны тоқырауға ұшыраған нарықты тастап 
шығу өз фирмаларын жан-жақты дамытуға, яғни әртараптандыруға 
(өнім номенклатурасының әр түрлілігі) ұмтылатын басшылар 
ұстануы мүмкін. Өсуі жоқ тұрақсыз салалар банкротқа ұшырауды 
білдіреді. Тұрақты салалардағы өсудің болмауы немесе жан-жақты 
дамытудағы сәтсіздік пайданың түсуін тоқтатуға әкеп соғады.
Ішкі және сыртқы өсу болады. Іштей өсу тауарлардың 
ассортиментін кеңейту жолдарымен болуы мүмкін. Сырттай өсу 
сатылас немесе деңгейлес өсудің формасындағы шектес салаларда 
болуы ықтимал (мысалы, өндіруші көтерме сауда фирмасын – 
жабдықтаушыны сатып алады немесе өнімнің белгілі бір түрін 
өндіретін бір фирманы (айталық сусын шығаратын) немесе 
басқасын сатып алады).
Өсудің 
әлдеқайда 
мойындалған 
әдеттегі 
формасы 
корпорациялардың қосылысы болып табылады.
Кеміту. Басшылар сирек таңдайтын әрі соңғы құралдың 
стратегиясы деп жиі аталатын балама кеміту стратегиясы болып 
табылады. Мақсаттардың деңгейі өткен шақтағы қол жеткен 

189
межеден төмен белгіленеді. Шындығында көптеген фирмалар 
үшін кеміту операцияларды оңтайландыру мен қайта бағдарлаудың 
сенімді жолын білдіреді.
Кеміту баламаларының аясында бірнеше нұсқалар болуы 
мүмкін:
1. Тарату. Кемітудің ең ұйымды нұсқасы ұйымның материалдық 
қорлары мен активтерін толық көтере сату болып табылады.
2. Артықтарды алып тастау. Фирмалар өзінің бірқатар 
бөлімшелері мен қызмет түрлерін өзінен бөліп тастауды пайдалы 
деп есептейді (кәсіпорынның бір бөлігін сату және т.б.).
3. Кеміту және қайта бағдарлау. Тоқыраған экономикадағы 
көптеген фирмалар пайданы көбейтуге талпынғанда өз қызметінің 
бір бөлігін қысқартуды қажет деп санайды.
Кеміту стратегиясына көбінесе компания қызметінің 
көрсеткіштері нашарлауын тоқтатпағанда, экономика құлдыраған 
немесе ұйымды құтқару үшін жүгінеді.
Ұштастыру стратегиясы. Ол барлық баламаларды (аталғандарды) 
ұштастыруды ұйғарады. Оны ең алдымен бірнеше салаларда 
белсенді әрекет ететін ірі фирмалар қолданады. Ұштастыру 
стратегиясы жоғарыда келтірілген – шектеулі өсу, өсу және кеміту – 
үш стратегияның кез келгенін біріктіруді білдіреді.
Стратегиялық баламаларды қарастырғаннан кейін менеджмент 
олардың біреуіне нақты тоқталады. Стратегиялық баламаларды 
таңдаудағы мақсат – ұйымның ұзақ мерзімді тиімділігін барынша 
арттыру. Жоғары буынның басшылары тиімді стратегиялық 
таңдауға қол жеткізу үшін фирмалардың (кәсіпорынның) және 
оның болашағының дәл әрі бөлуші барлық тұжырымдамаларына ие 
болуы керек. Стратегиялық таңдау нақты әрі бір мәнді болуы қажет. 
Қандай да бір нақты таңдауды жақтаушылық (басыбайлы етіп 
алушылық) әдетте, келешек стратегиясын шектеп тастайтындықтан 
шешім мұқият зерттеліп, өз бағасын алуы керек.
Басшылар жүзеге асыратын стратегиялық таңдауға әр түрлі 
факторлар әсер етеді – тәуекелдік, бұрынғы (өткен шақтағы) 
стратегияларды білу, меншік иесінде тудыратын әсер, уақыт 
факторы.
Мынаны есте ұстау қажет: стратегиялық менеджмент орындау 
қызметін ұйғарады, яғни тек ойлап қана қоймай, соны іс жүзіне 
асыруды қажет етеді.

190

жүктеу/скачать 4.22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: