Оқулық физика 8 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ұсынған

61
турасы 52
о
С-ге көтерілді. Судың меншікті булану жылуын анықтаңдар. 
Ыдыстың жылусыйымдылығы және сыртқы ортамен жылу алмасуы 
ескерілмейді.
Берілгені
ХБЖ
Есеп мазмұнын
теориялық талдау
m
1 
= 3,5 кг
m
2 
= 3,7 кг
t
1 
= 18
о
С
t
 
= 52
о
С
t
бу 
= 
t
су 
= 100
0
С
m
бу 
= 
m
су 
= 0,2 кг
c
1
 
= c
2
 
= 4,18 · 10
3
Дж/(кг · 
о
С)
r –
?
Будың конденсациясы кезінде 
бөлінетін жылу: 
Q
бу 
= 
r · m
бу 
.
100
0
С-дегі ыстық судың берген 
жылуы: 
Q
1
= 
с
1
m
су
(
t
су
– 
t).
Ыдыстағы судың алған жылуы: 
Q
2
= 
с
2
m
1
(
t – t
1
).
Жылу балансының теңдеуі: 
Q
бу 
+
Q
1
= 
Q
2
.
Шешуі: 
Будың 100
о
С-де ыстық суға айналғандағы берген жылуы: 
Q
бу 
= 
r · m
бу
= 0,2
r.
Ыстық судың 52
о
С-ге дейін суығанда берген жылуы: 
Q
1
= 
с
1
m
су
(
t
су 
– 
t) = 4,18 · 10
3 
· 0,2 (100 – 52) = 40 128 Дж. 
Ыдыстағы судың алған жылуы: 
Q
2
= 
с
2
m
1
(
t – t
1
) = 4,18 · 10
3
· 3,5 (52 – 18) = 497 420 Дж.
Жылу балансының теңдеуіне (
Q
бу
+ 
Q
1
= 
Q
2
) мәндерін қойып, меншікті 
булану жылуын анықтаймыз: 0,2r + 40 128 = 497 420; 0,2
r = 457 292 Дж. 
r = 2,29 МДж/кг 
» 2,3 МДж/кг.
Жауабы: r
= 2,3 МДж/кг. 
2-е с е п. Газ плитасындағы массасы 0,2 кг алюминий шәйнектің ішін-
де температурасы 18
о
С, массасы 3,0 кг су бар. Суды қайнатып, оның 
10%-ын буға айналдыру үшін жағылған газдың массасы мен көлемін 
анықтаңдар. Газ плитасының ПӘК-і 70%. Табиғи газдың тығыздығы 
0,75 кг/м
3
.
Берілгені
ХБЖ
Есеп мазмұнын
теориялық талдау
m
1 
= 0,2 кг
m
2 
= 3,0 кг
η = 70%
Массасы 
m кг газ жанғанда бөлі-
нетін жылу: 
Q
ж 
= 
q · m.
Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ
*
Книга предоставлена исключительно в образовательных целях
согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217

62
t
1 
= 18
о
С
t
2 
= 100
о
С
t
бу 
= 100
о
С
m
бу 
= 0,1 · 3,0 = 0,3 кг
c
1 
= 0,92 · 10
3
 Дж/(кг · 
о
С)
c
2 
= 4,18 · 10
3
 Дж/(кг · 
о
С)
r = 2,25 · 10
6
 Дж/кг
q = 49 · 10
6
 Дж/кг
r = 0,72 кг/м
3
m – ? V
– ?
Пайдалы жылу: 
Q
п 
= η · 
Q
ж
= η · 
q · m.
Шәйнектің алған жылуы: 
Q
1
= 
с
1
m
1
(
t
2
– 
t
1
).
Судың алған жылуы: 
Q
2
= 
с
2
m
2
(
t
2 
– 
t
1
). 
Булануға жұмсалған жылу: 
Q
бу 
= 
r · m
бу
Жылу балансының теңдеуі: 
Q
п 
= 
Q
1
+ 
Q
2
+ 
Q
бу 
Жанған газдың көлемі: 
V
= 
m/r
. 
Шешуі:
Пайдалы жылу мөлшері:
 Q
п 
= ηqm = 0,7 · 49 · 10
6
m = 34,3 · 10
6
m.  
Шәйнектің алған жылуы: 
Q
1
 = с
1
m
1
(
t
2
 – t
1
) = 0,92 · 10
3
· 0,2 (100–18) = 15 088.
Судың алған жылуы: 
Q
2
 = с
2
m
2
(
t
2 
– t
1
) =
 4,18 · 10
3
· 3,0 (100–18) = 1 028 280.
Булану жылуы: 
Q
бу 
= r · m
бу
 = 2,25 · 10
6
· 0,3 = 675 000.
Жылу балансының теңдеуіне (
Q
п 
= Q
1
+ Q
2
+ Q
бу
)
мәндерін қойып, 
жағылған газдың массасын анықтаймыз: 
34,3 · 10
6
m = 15 088 + 1 028 280 + 675 000;
34,3 · 10
6
m = 1 718 363 ≈ 1,7 · 10
6
;
m = 0,05 кг = 50 г.
Жағылған газ көлемі:
V = m/r
= 0,05/0,72 = 0,069 м
3
= 69 литр.
 Жауабы: m = 50 г; V = 69 л.
1. Қайнау деп қандай процесті айтады? Қайнау құбылысын қалай түсін-
діруге болады?
2. Бу түзілудің неше тәсілдері бар және олардың ерекшеліктері қандай?
3. Қайнау температурасы деп қандай температураны айтады? Қайнау құ-
былысына байланысты қандай эксперименттік қорытындылар жасалды?
4. Қайнау температурасы мен қысымның арасында қандай байланыс бар 
және оның практикалық маңызы қандай?
5. Меншікті булану жылуы деп қандай жылуды айтады және оның 
физикалық мағынасы қандай?
6. Заттың агрегаттық күйлерінің қандай процестері энергияның сақталу 
және айналу заңдарының көріністері болып табылады?
Сұрақтар
?
Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ
*
Книга предоставлена исключительно в образовательных целях
согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217

63
Жаттығу 2.2
1. Ашық ыдыстағы массасы 10 л, температурасы 20
0
С суды буға айналды-
ру үшін қанша жылу жұмсау керек?
2. Массасы 5 кг су 100
о
С-ден 0
0
С-ге дейін суынғанда қанша жылу бөлінеді?
3. Температурасы –15
0
С, массасы 2 кг мұзды 100
о
С-де буға айналдыру
үшін қанша жылу қажет? Меншікті булану жылуы 2,26 МДж/кг. 
Осы процестің графигін сызыңдар: абсцисса өсіне берілген (есептелген) 
жылу мөлшерлерін, ордината өсіне заттың температурасын салыңдар.
4. Ыдыста температурасы 20
0
С болатын 2,8 л су бар. Ыдыстағы суға тем-
пературасы 460
0
С, массасы 3 кг болат кесегін салады. Су 60
0
С-ге дейін 
қызады және оның бір бөлігі буға айналады. Буға айналған судың мас-
сасын табыңдар. Ыдыстың жылусыйымдылығы ескерілмейді. Су мен 
болаттың жылусыйымдылықтары: 4200 Дж/(кг · 
0
С); 460 Дж/(кг · 
0
С); 
судың меншікті булану жылуы 2,3 · 10
6
Дж/кг. 
5. Температурасы 0
0
С болатын 10 кг мұз салынған ыдысқа температурасы 
90
0
С, массасы 3 кг ыстық су құйған. Қоспаның температурасы қандай 
болады? Мұз толық ери ме? Толық ерімесе, оның қандай бөлігі қатты 
күйін сақтайды? Ыдыстың жылусыйымдылығы ескерілмейді. 
6. Тосқауылға соғылған оқтың жартысы балқып кетуі үшін оның кине
-
тикалық знергиясының 60%-ы шығындалады. Қорғасын оғы қандай 
жылдамдықпен тосқауылға соғылған? Оқтың тосқауылға соғылғанға 
дейінгі температурасы 27
0
С. Қорғасынның меншікт
і жылусыйымды
 
-
лығы 130 Дж/(кг · 
0
С); меншікті балқу жылуы 2,5 · 10
4
Дж/кг; балқу 
температурасы 327
0
С.
7. Алюминий және қорғасын кесектері бірдей биіктіктен құлады. Құлау 
соңындағы соққыда бұлардың қайсысы ең жоғары және неше есе артық 
температура алады? Денелердің құлағандағы энергияларының барлығы 
да оларды қыздыруға жұмсалды деп есептеңдер.
1. Ауа райын бақылап, байқаған құбылыстарыңды күнделікке жазып 
оты
руға дағдыланыңдар. Жаз айларында ауаның температурасын 
қалың нөсердің алдында және соңында өлшеп, нөсерден кейін ауаның 
салқындайтынына көз жеткізіңдер. 
2. Қатты қызған үтікті төңкеріп ұстап, горизонталь табанына су тамшы-
сын тамызыңдар. Тамшы тамған бойда жоғары қарай допша атылып, 
қайта төмен түседі де, үтіктің ыстық табаны бойымен жылдам аққанын 
көріңдер.
Жоғарыдағы эксперименттің барысын және байқалған құбылыстарды 
рет-ретімен баяндап жазыңдар; орын алған құбылыстарға теориялық 
талдаулар жасай отырып, экспе римент нәтижелерін түсіндіріңдер.

жүктеу/скачать 4.48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: