Оқулық физика 8 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ұсынған

75
қозғалтқыштардың кейбір түрлерін қысқаша сипаттап, жұмыс жасау 
принциптеріне тоқталайық.
2. 
Жылу қозғалтқыштары деп отынның ішкі энергия сын 
механикалық энергияға айналдырып, сол арқылы жұмыс жасайтын 
қондырғыларды айтады.
Барлық жылу қозғалтқыштарының құрылымдары үш негізгі бөліктен 
тұрады. Оларды 
қыздырғыш, жұмыстық дене және суытқыш деп атай-
ды (сурет 3.3, 
а). Қыздырғышта отын энергиясы босайды; жұмыстық 
дене ретінде бу немесе газ пайдаланылады, босаған энергияның біраз 
бөлігі будың (газдың) істейтін жұмысына шығындалады; суытқыш 
пайдаланусыз қалған артық энергияны қабылдайды. Осылайша, тер-
модинамиканың бірінші заңы (
Q
1 
= A + Q
2
) жылу қозғалтқыштарында 
нақты көрініс табады.
3. Жылу қозғалтқыштарына 
іштен жанатын қозғалтқыштар 
(ІЖҚ) жатады. 
Іштен жанатын қозғалтқыштар 
деп цилиндр немесе камера ішінде 
жанған отыннан шығатын газдың жәрдемімен жұмыс жасай алатын 
қозғалтқыштарды айтады.
Іштен жанатын қозғалтқыштардың көп тараған түрі 
төрттактілі, 
төрт поршенді іштен жанатын қозғалтқыш (сурет 3.3, ә) болып та-
былады. Цилиндрдегі поршеннің жоғарыдан төменге қарай немесе 
керісінше қозғалысының арақашықтығын 
поршеннің жүрісі немесе 
қозғалтқыштың 
тактісі деп атайды.
Қозғалтқышта газ жұмыс жасау үшін бір поршень төрт жүріс жа-
сайды, яғни төрт такт қажет. Сондықтан мұндай қозғалтқыштар 
төрт- 
тактілі деп аталады. Сонымен, поршеннің төрт жүрісінің біреуінде ғана 
газ жұмыс істейді. Поршеннің мұндай жүрісін 
жұмыстық жүріс дейді. 
Сурет 3.3. Жылу қозғалтқышының негізгі бөліктері
Үлесті-
руші
білік
Подшипниктер
Иінді
білік
Шатун
Махо-
вик
а)
Жұмыстық 
дене
Суытқыш
Қыздырғыш
А
= 
Q
1
– 
Q
2
Q
1
Q
2
ә)
Клапан
Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ
*
Книга предоставлена исключительно в образовательных целях
согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217

76
Поршеннің қалған үш жүрісінде жұмыс істелмейді, олар тек келесі 
жұмыстық жүріске даярлық жасайтын қосалқы жүрістер болып табы-
лады.
4. Енді төрттактілі, төртпоршенді іштен жанғыш қозғалтқыштың (су-
рет 3.3, 
ә) бір мезгілде әр поршенінің қандай жүріс (такт) жасайтынын 
қарастырайық. Суреттен көріп отырғанымыздай, оң жақтағы 1-цилиндр- 
дің поршені төмен қарай қозғала бастағанда, оның оң қапталындағы 
клапан ашылады да, жанғыш қоспа цилиндрдің ішіне қарай сорыла 
бастайды. Поршеннің бұл жүрісін 

жүктеу/скачать 4.48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: