Қорытынды
1. Лингвостатикалық әдіс арқылы оқулық мәтіндерінде әр
жылдарда қолданылған сөз топтарының стильдік реңктеріне
қарай қолданылымы керсетілді, бұл тұрғыда жұмыс тіл
тарихына да қатысты әрі пайдалы бола алады.
2. Оқулық құрастыруда сөздерді белгілі бір жүйеде
орынды пайдалану мәселесінде статистикалық нәтижелер де
ескерілуі тиіс. Оның басты себөбі - бұрынғы оқулықтар
негізінен аударма оқулықтар болатын, ал қазіргі
оқулықтардың мазмұны, жүйесімен тақырыптық, ғылыми-
танымдық жақтары ұлттық талаптарға сай болғанымен, тіл
дамыту, сөздік қорды байыту мәселесінде жиілік сездерді
пайдалану қажет. БСО ғылыми-әдістемелік және тәрбиелік
мақсаттарға көбірек кеңіл бөлініп, алынған мәтіндердің
тілге байлығы мен грамматикалық құрылымы көбіне
ескерілмейді. Болашақта оқулық құрастыруда бұл проблема
ескерілсе.
3. Лингвостатикалық әдіс арқылы балалардың жас
ерекшеліктеріне қарай сөздерді іріктеп, олардың оқулық
мәтіндерінде қолданылуын сыныптан-сыныпқа көшкен сайын
есуіне қарай реттей аламыз: мысалы 50 жыл оқулықтарында
бірінші сыныпта 3226 түбір сөз болса, екінші сыныпқа
кешкенде осыған 2625 сөз сәйкес келіп, 3888 жаңа сез енген.
2 сыныпта 6513 сөз болса, 3 сыныпта
оған 5829 сәйкес келіп, 3014 сөз жаңадан енген. Демек,
сыныптан-сыныпқа көшкен сайын, балалардың лексикалық тұлғаларды қабылдау ерекшеліктеріне сай келмейді. Өйткені 3 сыныптағы жаңа сездер 2-сыныпқа қарағанда 874 сөз кеміген. Сондықтан да мектеп оқушыларының жазбаша тіл механизмдерін меңгеру ерекшеліктеріне қарай, оқыту мазмұнын күрделендіре отырып, әрбір сынып сайын кемінде 3500-ге жуық жаңа сөз еніп отыруын лингвостатикалық тұрғыда реттестіру қажет.
4. Таңдама келемі есуіне қарай, сирек қолданыстағы
сөздер саны азая түскен. Сирек қолданыстағы сөздер
мәтіннің тіл байлығының керсеткіші болғандықтан, болашақта
оқулық құрастыруда алынған мәтіндердің лексикалық байлығы
да ескерілуі тиіс.
-
Алынған мәтіндердің жиілік сөздіктері түрлі аумақтар
бойынша сөзбен қамтылудың шамамен алғанда бірдей
дәрежедегі өсу қарқынын байытты. Бұл оқулықтардың жиілік
құрылымындағы белгілі бір заңдылықты көрсетеді.
-
Сынып жоғарылаған сайын, қосылатын жаңа сез саны
кеми береді. Сондықтан да 1 сыныптағы сөздер 2 сыныпта
толық, ал 2 сыныптағы сөздер 3 сыныпта толық қайталануы
қажет. Себебі, қайталанған сездер бала жадында ұзақ
сақталады. Бірақ жиілігі сынып жоғарылаған сайын төмем
болу керек, өйткені жаңадан енетін сөздер санын арттыруда
аса маңызды.
-
Лингвостатикалық әдіспен іріктелген жиі және сирек
қолданыстағы балаларға таныс және бейтаныс сөздөр
сұрыпталып, жаңа буын оқулықтарын құрастыруға көмекші
материал ретінде ұсынылды. Бұл - оқулық пен оқушы тілі арасындағы байланысты нығайтары сөзсіз.
-
Мәтіннің квантитативті-грамматикалық құрылымының
өзгеруіне ықпал етөтін мазмұндау стиліндегі кейбір
ауытқушылықтар оқушылар үшін қажетті грамматикалық
құрылымдарды есте сақтау қабілетін әлсіретіндіктен, оқулық
мәтндерін құрастыруда бұл ауытқушылықтар
лингвостатикалық тұрғыда реттестірілуі тиіс.
-
Бастауыш мектеп оқулықтарының мәтіндерін түзуде
түбірге қосымшалардың күрделене жалғануына ғана емес,
жекелей жалғануына да статистикалық дәлдікпен көңіл
бөлген жөн. Бұл балалардың сөздік қоры молаюына әсер
етеді.
10. 6О жылдардағы мәтіндердің түбір сөздерді құрайтын
фонемаларының ішінде СГС және СГ формалары аса жиі
қолданысқа ие, себебі бұл формаларда бір буынды
түбірлердің аглютинативті дамуының күрделі тарихи процесі
сақталған .
И.Мәтіндерді квантативті - типологиялық сипаттағы салыстыру тек бір ғана жағдайда, салыстырылып отырған тілдер үшін бұл шамалар өзара бірдей көлемдегі, жанрлық-стилистикалық түрлері бойынша ұқсас таңдамалар жағдайында ғана орындалуы мүмкін. Агглютинативті құрылымдағы бір тілдің ішіндегі сөз формаларының орташа қайталануындағы айырмашылықтар таңдамалар көлеміне және қасиеттіліктің артуына байланысты екендігі анықталды.
Бұған қоса, типологиялық сипаттағы айырмашылықтар тілдің морфологиялық құрылымына да байланысты: тілде неғұрлым аналитикалық құрылым элементтері кебейген сайын, соғұрлым сездердің орташа қайталануы да өсе түседі. Бұл ерекшелік өзге құрылымдағы тілдермен біз қарастырған мәтіндерді салыстыру барысында дәлелденді. Ал мәтіндердің сөзбен қамтылуындағы айырмашылық тілдердің типтік белгілеріне қарай емес, мәтіннің стилі мен тақырыптық айырмашылықтарына байланысты. Оқулық мәтіндерін әр түрлі салаға қатысты дексикамен салыстыру барысындағы алынған деректер бұған дәлел.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
-
Құсайынов А.К,., Асылов ¥.Ә. Оқулықтану өзекті мәселелері. Алматы,
2000, 19-22 6.
-
Люблинская А.А. Детская психология. М.: Просвещение, 1971, С. 284-
300.
-
Негневицкая Е.И., Шахнарович A.M. Язык и дети. М.: Наука, 1981,
111 с.
-
Эльконин Д.Б. Избранные психологические труды. М.: Педагогика,
1989,560 c.
-
Жапбаров А. Мектеп оқушыларының тілін дамыту. Алматы-Шымкент:
Жібекжолы, 1997, 201 б.
-
Молдабеков К.М. Лингвостатистические исследования
казахских текстов для младших школьников (на материале текстов
учебников начальных классов и литературы для детей). Дисс. кан.
филол. наук. Алма-Ата, 1985, 259 с.
-
Гоноболин Ф.И. Психология. Учебное пособие для пед.
училищ.по спец. М.: Просвещение, 1973. N 2001, 335 с.
-
Рыбников Н.А. Язык ребенка. М., Л.: Гос. Изд-во, 1926, 84 с.
-
Мухамедов С.А. Статистический анализ лексико- морфологической
структуры узбекских газетных текстов. Автореферат дисс. канд.
филол. наук. Ташкент, 1980, 25 с.
-
Пиотровский Р.Г., Бектаев К.Б., Пиотровская А.А. Математическая
лингвистика //Учебное пособие для пединститутов. М.: Высшая
школа, 1977, 383 с.
-
Ыскақов А. Қазіргі қдзақтілі. Алматы: Мектеп, 1964, 182 б.
-
Мусаходжаев С.У. Лингвостатистический анализ узбекского текста
и терминоологии подьязыка электротехники и электроники.
Автореферат дис. канд. филол. наук. Ташкент,1986, 17с.
-
Фрумкина P.M. Статистические методы изучения лексики.
М., 1964, 115 с.
13. Ахабаев Ә. Статистический анализ лексико-морфологической
структуры языка казахской публицистики (на материале газетаых
текстов 1965-66 г.г.). Автореф. дисс. канд. филол. наук. Алма-Ата,
1971,23 c. •
-
Қазақ тексінің статастикасы. Алматы: Ғылым, 1990, 206 б. Қазақ тілі.
Энциклопедия. Алматы, 1998, 509 б.
-
Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис.
Алматы, 2002, 784 б.
-
Белботаев А. Лингвостатистические характеристики частей речи
казахского текста. Автореф. дисс. канд. филол. наук. Алма-Ата, 1992,
32 с.
-
Жубанов А.К. Квантитатавная структура казахского текста. Апма-
Ата: Наука, 1987, С. 60-61.
-
Қалыбеков Б.Е. Бастауыш сынып оқулықгарындағы кейбір
лексикалық терминдердің қолданылуы //Түркі тілдерінің
компьютерлік қоры: Халыкаралық ғылыми-практикалық конференция
материалдары. Түркістан-Шымкент, 1995, 74-76 б.
-
Қалыбеков Б.Е. Эстетика ұғымына байланысты терминдердің
бастауыш сынып оқулықтарында қолданылу ерекшеліктері //Түркі
тілдерінің компьютерлік коры: Халыкаралық ғылыми-практикалық
конференция материалдары. Түркістан-Шымкент, 1995. 151-153 6.
-
Бектаев К.Б., Молдабеков Қ.М. Бастауыш сынып оқулыктары
текстерінің алфавитті-жиілік сөздігі. Шымкент, 1990, 122 6.
-
Бектаев Қ.Б., Молдабеков Қ.М. Балалар әдебиеті текстерінің
алфавитті-жиіліксөздігі. Шымкент, 1998, 116 6.
-
Қалыбеков Б.Е. Бастауыш сынып оқулыктары мәтіндерінін
алфавитті-жиілік сөздігі. Шымкент, 1999, 145 6.
-
Қордабаев Т. Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары.
Алматы: Рауан, 1995, 58-60, 170-172 6
-
Балақаев М. Казақ тілі. Бастауыш мектептін 2 сыныбына
арналған оқу құралы. 6 басылуы. Алматы: ОҚБ, 1952, 102 б.
-
Балақаев М. Қазақ тілі. Грамматика, емле, тіл дамыту. Өзгерт. 5
басылуы. 1-3 бөлім. Алматы: Каз ОҚБ, 1951, 3 т.
-
Қордабаев Т. Ана тілі. Бастауыш мектептің 1 сыныбына
арналған оқу кітабы. 10 басылуы. Алматы: Қазмем. ОПБ, 1957, 163 б.
-
Досқараев Ж., Қасенов М. Ана тілі. Бастауыш мектептің 2
сыныбына арналған оқу кітабы. 7 басылуы. Алматы: Қаз. мем. ОПБ,
1953,232 6.
Достарыңызбен бөлісу: |
