Оқулық Орал 015 44. Г жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық техникалық
жүктеу/скачать 7.93 Mb. Pdf көрінісі
|
| Питиелілер (Pythiaceae) тұқымдасына негізінен сапртрофты, кӛбіне
әлсіреген ӛсімдік кӛгін залалдайтын саңырауқұлақ түрлері және балдыр паразиттері кіреді. Мицелийлері жіңішке, зооспорангия тасушылары гифтерге (жіпшелерге) ұқсайды. Зооспорангиялардан зооспоралар немесе мицелийлер конидиялар сияқты ӛсіп шығады. Ооспоралары шар тәрізді, тіршілікке қабілетін 12 жылға дейін сақтайды. Ӛсімдіктерге ең кӛп зиян келтіретін саңырауқұлақ түрлері Питиум (Pythium) және Фитофтора (Phytophthora) туыстарына жатады. Питиум туысының ішінде ең кӛп тараған саңырауқұлақтар ӛсімдіктердің (қызылша, қырыққабат, рапс, жүгері, темекі, қызанақ, сәбіз т.б.) ӛркенінің тамырында орналасатын Pythium debarianum Hesse ауру қоздырғышы. Ол ӛсімдік тамыры мен сабақ етегінің жіңішкеріп, қараюын тудырып, жас ӛсімдіктердің ӛлуіне әкеліп соқтырады. Бұл кеселді – қара сирақ, тамыр жемірі, ӛркеннің ӛлуі деп атайды. Кеселдің кең етек алуына топырақтың сапасыз ӛңделуі, егістік жиілігі, ауыспалы егістіктің болмауы септігін тигізеді. Фитофтора туысының құрамына 70-тен астам саңырауқұлақ түрлері кіреді. Олардың ішінде факультативтік паразиттерден факультативті сапрофиттерге дейін бар. Бұл саңырауқұлақтар барынша мицелий күйінде, яғни конидийлер сияқты қызмет атқаратын маманданған спорангиеносцалар түзуімен сипатталады. Тӛменгі дәрежедегі оң температуралар жағдайында зооспоралар түрінде ӛнеді. Бұл туысқа жататын саңырауқұлақтардың ішінде ең кӛп зиян келтіретін ӛкілі қызанақ, картоп және басқа да кейбір алқа тұқымдастар ӛкілін залалдайтын Phytophthora infestans de By. Сол сияқты P.erythroseptica Pctn, P.cactorum Schöt, P. parasitica Dastur және басқа түрлер фитопатогенді болып табылады. Пероноспоралылар тұқымдасы (Peronosporaceae). Бұл тұқымдас ӛкілдері – облигатты паразиттер. Бұл тұқымдасқа жататын саңырауқұлақтардың ішінде кең тараған фитопатоген қатарына кӛпшілік дақылдарда кездесетін жалған ақ ұнтақ ауруының қоздырғышын атауға болады. Жалған ақ ұнтақ ауру қоздырғыштарының ерекшеліктері: мицелийлері әрдайым клетка аралықтарымен жайылады. Клетканың ішіне гаусториялар еніп, бойынан су мен қоректік заттарды сорып алады; залалдалған ұлпа бетіне устьицелер арқылы зооспорангия тасушылар (бір түрлерде) немесе конидия тасушылар (екінші бір түрлерде) шығады. Олар 47 тармақталған, ұшында зооспоралар түзетін зооспорангийлер немесе мицелийлер ӛсіп шығатын конидийлер болады; ауру қоздырғыштармен негізінен ӛсімдіктің топырақ беті мүшелері, оның ішінде кӛбіне жапырақтар залалданады; ӛсімдік ұлпаларының залалдануы леп тесіктері арқылы ӛсіп шығатын зооспоралармен немесе конидиялармен жүреді. Жалған ақ ұнтақ ауруының белгілері (симптомалары) бір типті болып келеді: жапырақ алақанының үстіңгі бетінде сарғыш, қызғылт немесе қоңырқай дақ түседі, ал тӛменгі бетінде үстіңгі даққа сәйкес – ақ, кейде боз түсті споратүзу ӛңезі пайда болады. Ауру қоздырғыштардың тыныштық күйдегі формасы ретінде кӛбіне ұлпа ішінде түзілетін ооспоралар болып табылады. Олар топырақта 2-4 жыл бойына сақталуға қабілетті. Вегетативті жолмен кӛбейетін ӛсімдіктер мен кӛп жылдық дақылдар залалданса инфекция мицелий түрінде де сақталуы мүмкін. Кеселмен екінші қайтара залалдануы жыныссыз жолмен түзілген споралар (зооспоралар немесе конидийлер) кӛмегімен жүреді. Олар спора тасушылардар бӛлініп, желмен, сумен, кейде насекомдар кӛмегімен де таралады. Зооспоралар мен конидийлер тек тамшы күйіндегі ылғал болса ғана ӛсе алады, ал спора түзуі ауа ылғалдылығы салыстырмалы түрде жоғары болғанда ғана жүреді. Саңырауқұлақ тұқымдасының туыстарға бӛлінуі спора тасушылар мен жыныссыз споратүзу спораларының морфологиялық ерекшеліктеріне негізделеді. Ауыл шаруашылығы дақылдар үшін ең қауіпті ауру қоздырғыштары 2 туысқа жатады: Пероноспора (Peronospora) және Плазмопара (Plasmopara). Конидия тасушыларының тармақталуы – Peronospora туысының саңырауқұлақтарында дихиотомиялық болса, Plasmopara туысының ӛкілдерінде – моноподиалды. Бұл екі туысқа да кӛптеген түрлер жатады. Олардың ішінде жалған ақ ұнтақ немесе пероноспороз ауруының қоздырғыштары: асбұршақтікі – Peronospora pisi Syd., бұршақтардікі – Peronospora fabae West., жоңышқанікі – Peronospora aestivalis Syd., сиыр жоңышқанікі – Peronospora pratensis Syd., крест гүлді дақылдардікі – Peronospora brassicae Gaeum, күнбағыстікі – Plasmopara helianthi Novot, жүзімдікі – Plasmopara viticola және басқалары. Альбуголылар тұқымдасы (Albuginaceae). Облигатты паразиттер. Ең кең тараған түр Albugo candida Lev. – крестгүлділердің ақ таты ауруының коздырғышы. Оомицеттер класына жататын ауру қоздырғыштарына қолданылатын негізгі қорғаныш шаралары мынадай: ауыспалы егістік талаптарын қатаң сақтау; орта ылғалдылығын (әсіресе жылыжайларда) реттеу; ӛндіріске ауруларға тӛзімді сорттарды ендіру; 48 қайталай залалдануды болдырмау мақсатында фунгицидтер пайдалану. жүктеу/скачать 7.93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|