Оқулық Орал 015 44. Г жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық техникалық
жүктеу/скачать 7.93 Mb. Pdf көрінісі
|
| 28-сурет. Кӛпіршік қара күйе ауруына шалдыққан жүгері собығы
Ауруға шалдыққан ӛсімдік мүшелерінде бастапқыда ақшыл дақтар пайда болып, олар ӛсе келе кӛлемі мен пішіні әртүрлі буылтықтар түзеді. Буылтықтардың реңі алғашында ақшыл, кейін қызғылт немесе сұрғылт түсті болып, eттi бӛлігі қарайып, зәйтүн-қара түcтi тозаңды телиоспора массасына айналады (28-сурет). Залалданған сабақтағы бұлтықтар шар тәрізді, жапырақ бетіндегілері ұзынша, жүйке бойымен орналасады. Собық және сұлтанның жеке бӛліктері ғана ауруға шалдығады. Ӛскіннің кеселі аса зиянды, себебі ӛсімдіктің ӛсу бүршігі залалданып, оның ұлпалары түгел қара күйелі icіктepгe айналады. Ӛсіп- дамуының бас кезеңінде дертке шалдыққан жүгері ӛсімдігі мүлдем собық түзбейді. Шашақтану, сүттену кезеңдерінде залалданған жүгері ӛсімдігі ауруға тӛзімді келіп, жойылмайды. Аурудың алғашқы белгісі ӛсімдіктің жас жапырақтарында байқалады, ал ӛсімдіктің 5-8 жапырақтары пайда болғанда жапырақ қынабы және сабақ, кейін сұлтаны, собықтардан тӛмен орналасқан қынаптағы бүршіктер залалданады. Ӛсімдіктің ауруға шалдыққан сабағы қисайып, ұш жағы қара күйелі кӛпіршіктерге айналып, қурайды. Ауру қоздырғышы – Ustilago zeae Ung. саңырауқұлағы. Телиоспоралары сарғылт-қоңыр түсті, пішіні шар тәрізді, бeтi сәл тікенді, 97 кӛлемі 7-11 х 6-10 мкм. Жетілген телиоспоралар су тамшысында базидия мен базидиоспораларға ӛнеді. Базидиоспоралар бүршіктеніп, кӛптеген споралар түзеді. Бұл споралардан ӛнген жіпше меристема ұлпаларына еніп, онда 20-24 күннен кейін телиоспораға толы бұлтық пайда болады. Вегетация кезеңі бойына саңырауқұлақ 3-4, кейде 5 ұрпақ береді. Телиоспоралар 23-40°С температура аралықтарында ӛнеді, ал олардың қолайлы даму температурасы 23-25°С, топырақ ылғалдылығы – 40-80%. Саңырауқұлақ ӛсімдік бойымен диффузды таралмай, ӛсімдікке енген бӛлігінде жергілікті дамиды Қоздырғыш негізінен вегетативті жасушаларды залалдайды. Собықтағы дәндердің перикарпий қабығы, сұлтанның тозаңқабы, сабағы және гүл жапырақтары ауруға шалдығады. Eгiн жинау кезінде телиоспоралар тұқымға, топыраққа түсіп, ал қалғандары қара күйелі бұлтықтарда, ӛсімдік қалдықтарында сақталады. Топырақта қоздырғыш телиоспоралары тіршілігін 4 жылға дейін жоймайды. Кӛктемгі қолайлы жағдайларды (23-25°С температура) топырақта немесе тұқымда қыстап шыққан телиоспоралар базидия мен базидиоспораларға ӛніп, жас ӛскін мүшелерін залалдайды. Құбылмалы температура мен ылғалдылық, қоректік заттардың жетіспеуі (әcipece фосфор, калий) және ӛсімдіктің механикалық зақымдануы аурудың дамуына едәуір ықпалын тигізеді. Аурудың зияндылығы ӛсімдіктің залалдану мерзіміне, түзілген ісіктер мен бұлтықтардың кӛлемі мен санына тікелей байланысты. Кӛпіршік қара күйемен залалданған жас ӛсімдіктер (5-6 жапырақ кезеңі) жойылып, ал қалғандары собық түзбейді немесе ӛсімтердің кӛлеміне байланысты ӛнім шығымы 60%-ға, кейде одан да кӛп деңгейге тӛмендейді. |