Компания ағымдағы салық активтері мен ағымдағы салық міндеттемелерін тек қана ол

(а) мойындалған соманы есепке алуды жүзеге асырудың заңды бекітілген құқығына ие болған; және

(b) не бір мезгілде активті сату мен міндеттемені орындауды көздеген жағдайда ғана өзара есепке алуға тиіс.

72. Ағымдағы салық активтері мен міндеттемелері жеке мойындалып, жеке өлшенетін болса да, олар, егер 32-«Қаржы құралдары - ақпаратты ашу және беру» IAS Халықаралық стандартында қаржы құралдары үшін белгіленген өлшемдерге сәйкес келетін болса, баланста өзара есепке алынады. Әдетте, ағымдағы салық активтері мен міндеттемелері компанияның бірыңғай таза төлем жасауына немесе алуына рұқсат ететін бір салық органы алатын пайдаға салынатын салыққа жататын болса, компанияның ағымдағы салық активін ағымдағы салық міндеттемесімен есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы бар болады.

73. Біріктірілген қаржы есептілігінде топтағы бір компанияның салық активі топтағы басқа компанияның ағымдағы салық міндеттемесі жөнінде тек қана сол компанияларда бірыңғай таза төлем жасауға немесе алуға заң жүзінде бекітілген құқық бар болған және компаниялар бір мезгілде сондай таза төлем жасау немесе алу және міндеттемені өтеу ниетін көздейтін жағдайда ғана өзара есепке алынады.

74. Компания кейінге қалдырылған салық активтері мен кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін тек қана:

(а) компанияның ағымдағы салық активін ағымдағы салық міндеттемесімен есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы бар болған; және

(b) кейінге қалдырылған салық активтері мен кейінге қалдырылған салық міндеттемелері бір салық органы:

(і) бір және сол салық салынатын заңды тұлғадан; не

(іі) не ағымдағы салық міндеттемелері мен активтерін нетто-негізде өтеу, не кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен активтерінің елеулі сомаларын өтеу немесе олардың орнын толтыру көзделген әрбір болашақ кезеңде бір мезгілде активтер сату мен міндеттемелерді өтеу ниетін көздейтін салық салынатын түрлі компаниялардан өндіріп алатын пайдаға салынатын салыққа жататын жағдайда ғана өзара есепке алуға тиіс.

75. Әрбір уақытша айырмашылықты қайтарудың егжей-тегжейлі уақытша кестесін жасау қажеттілігін болғызбау үшін осы Стандарт компаниядан салық салынатын бір компанияның кейінге қалдырылған салық міндеттемесі жөнінде кейінге қалдырылған салық активін тек қана олар бір салық органы өндіріп алатын пайдаға салынатын салыққа жататын және компанияда ағымдағы салық активтерін ағымдағы салық міндеттемелері жөнінде есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы бар болған кезде ғана есепке алуын талап етеді.

76. Сирек жағдайларда компанияда өзара есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы және барлық емес, ал кейбір кезеңдер үшін нетте-есепті жүзеге асыру ниеті болуы мүмкін. Сирек жағдайларда егжей-тегжейлі кесте жасау салық салынатын бір компанияның кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің салық салынатын басқа компанияның кейінге қалдырылған салық активі осы екінші салық салынатын компания төлемдерінің азаюына әкеліп соғатын кезеңде салық төлемдерінің ұлғаюына әкеліп соғатын-соқпайтынын сенімді түрде анықтау үшін қажет болуы мүмкін.

Салықтар бойынша шығыстар

Әдеттегі қызметтен келер пайдаға немесе залалға байланысты салық бойынша шығыстар (салық өтемінен түсетін табыс)

77. Әдеттегі қызметтен келер пайдаға немесе залалға байланысты салық төлеу жөніндегі шығыстар (салық өтемінен түсетін табыс) пайда мен залал туралы есептің өзінде көрсетілуге тиіс.

Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен активтері жөніндегі бағам айырмашылықтары

78. 21-«Валюталық бағам өзгерісінің әсері» IAS Халықаралық стандартында белгілі бір бағам айырмашылықтарының кіріс немесе шығыс ретінде мойындалуы талап етілген, бірақ ондай айырмашылықтар пайда мен залал туралы есепте қай жерде көрсетілуге тиіс екені белгіленбеген. Тиісінше, кейінге қалдырылған салық міндеттемелері немесе салық активтері бойынша бағам айырмашылықтары пайда мен залал туралы есепте мойындалған кезде оларды, егер бұл ұсыныс қаржы есептілігін пайдаланушылар үшін ең пайдалысы деп саналатын болса, салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) ретінде жіктеуге болады.

АҚПАРАТТЫ АШУ

79. Салық төлеу жөніндегі шығыстың (салық өтемінен түсетін табыстың) негізгі құрамдас бөліктері жеке ашып көрсетілуге тиіс.

80. Салық төлеу жөніндегі шығыстың (салық өтемінен түсетін табыстың) құрамдас бөліктері мыналарды қамти алады:

(а) ағымдағы салық бойынша шығыс (табыс);

(b) осы кезеңде мойындалған өткен кезеңдегі ағымдағы салыққа кез келген түзетулер;

(с) уақытша айырмашылықтардың пайда болуына және қайтарылуына байланысты салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс (табыс) сомасы;

(d) салық ставкаларындағы өзгерістерге немесе жаңа салықтардың енгізілуіне байланысты салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс (табыс) сомасы;

(е) бұрын мойындалмаған салық залалынан, салық кредитінен немесе бұрынғы кезеңнің ағымдағы салық бойынша шығысты кеміту үшін пайдаланылатын уақытша айырмашылығынан пайда болатын пайда сомасы;

(f) бұрын мойындалмаған салық залалынан, салық кредитінен немесе бұрынғы кезеңнің салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығысты кеміту үшін пайдаланылатын уақытша айырмашылығынан пайда болатын пайда сомасы;

(g) кейінге қалдырылған салық активін 56-параграфқа сәйкес ішінара есептен шығарудың немесе бұрынғы ішінара есептен шығаруды қайтарудың нәтижесінде пайда болатын салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс; және

(h) 8-«Есеп саясаты, есептік бухгалтерлік бағалаулардағы өзгерістер және қателіктер» IAS Халықаралық стандартына сәйкес пайданы немесе залалды анықтау үшін есептерге енгізілетін есеп саясатындағы өзгерістерге және қателерге жататын салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемі) сомасы.

81. Төмендегі ақпарат та жеке ашып көрсетілуге тиіс:

(а) меншікті капиталының шотына дебеттелетін немесе кредиттелетін баптарға жататын ағымдағы және кейінге қалдырылған жиынтық салық;

(b) [жойылған];

(с) салық төлеу жөніндегі шығыс (табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы тәуелділікті мынадай бір, немесе екі нысанда түсіндіру:

(і) салық төлеу жөніндегі шығыс (табыс) пен бухгалтерлік пайда мәнін қолданылатын салық ставкасына (ставкаларына) көбейту нәтижесін салыстыра тексеру, ол сондай-ақ қолданылатын салық ставкасы (ставкалары) өз көмегімен есептелген әдісті де ашып көрсетеді;

(іі) орташа нақты салық ставкасы мен қолданылатын салық ставкасын салыстыра тексеру, ол сондай-ақ қолданылатын салық ставкасы өз көмегімен есептелген әдісті де ашып көрсетеді;

(d) қолданылатын салық ставкасындағы (ставкаларындағы) өзгерістерді бұрынғы есепке алу кезеңімен салыстыра түсіндіру;

(е) шегерілетін уақытша айырмашылықтар, пайдаланылмаған салық залалдары және өздері үшін баланста кейінге қалдырылған салық активі мойындалмайтын кредиттер сомасы (және, егер қолданылу мерзімі бітетін күн бар болса);

(f) өздері үшін еншілес кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мойындалмаған компанияларға, филиалдарға және қауымдастырылған компанияларға инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлестеріне байланысты жиынтық сома (39-параграфты қараңыз);

(g) уақытша айырмашылықтардың әрбір түрі және пайдалынылмаған залалдар мен салық кредиттерінің әрбір түрі жөнінде:

(і) ұсынылған әрбір кезеңдегі баланста мойындалған кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерінің сомасы;

(іі) пайда мен залал туралы есепте мойындалған салықты өтеуден түсетін кейінге қалдырылған кіріс немесе салық төлеу жөніндегі шығыс сомасы, егер ол баланста мойындалған сомалардағы өзгерістерден айқын болмаса;

(һ) тоқтатылған қызметке қатысты:

(і) тоқтатудан келер пайдаға немесе залалға; және

(іі) ұсынылған әрбір бұрынғы кезең үшін тиісті сомалармен бірге кезеңдегі тоқтатылған қызмет бойынша әдеттегі қызметтен келер пайдамен немесе залалмен байланысты салықтар төлеу жөніндегі шығыстар;

(і) болжанған немесе қаржы есептілігі бекітілген күнге дейін шығарылады деп жарияланған, бірақ қаржы есептілігінде міндеттеме ретінде мойындалмаған дивидендтерді компания акционерлеріне төлеудің салық салдарларының мөлшері.

82. Компания кейінге қалдырылған салық активінің сомасын және оның мойындалуын қолдайтын негізгі сипатын:

(а) кейінге қалдырылған салық активін пайдалану салық салынатын болашақ пайдалардың салық салынатын уақытша айырмашылықтарды қайтарудың нәтижесінде пайда болатын пайдалардан асып түсуіне байланысты болатын; және

(b) компания кейінге қалдырылған салық активі өзіне жататын салық заңдылығында ағымдағы және алдағы кезеңде залал шегетін кезде ашып көрсетуге тиіс.

82А. 52А-параграфта сипатталған жағдайларда компания акционерлерге дивидендтер төлеудің нәтижесінде пайда болатын ықтимал салық зардаптарының сипатын ашып көрсетуге тиіс. Бұған қосымша компанияның анықталуы мүмкін ықтимал салық салдарларының көлемі туралы, сондай-ақ іс жүзінде анықтауға болмайтын кез келген ықтимал салық салдарлары туралы ақпаратты ашып көрсетуі керек.

83. [жойылған].

84. 81(с)-параграфқа сәйкес талап етілетін ашып көрсетулер қаржы есептілігін пайдаланушылардың салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы байланыс әдеттен тыс болып табылатын-табылмайтынын түсінуіне және болашақта оған әсер ете алатын маңызды факторларды түсінуіне мүмкіндік береді. Салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы қатынас салық салудан босатылған табыс, салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтау кезінде шегерілмейтін шығыстар және шетелдік салық ставкаларының әсері факторлардың ықпалында болуы мүмкін.

85. Салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы тәуелділікті түсіндіру кезінде компаниялар қаржы есептілігін пайдаланушыларға ең мәнді ақпарат беретін қолданыстағы салық ставкасын пайдаланады. Компания ұлттық салықтар үшін қолданылатын салық ставкасын салық салынатын пайданың (салық залалының) іс жүзінде ұқсас деңгейінде есептелетін кез келген жергілікті салықтар үшін қолданылатын ставкалармен біріктіретін резидент болып табылатын елдегі ішкі салық ставкасы көбінесе ең елеулі ставка болып табылады. Алайда бірнеше заңдылықтарда іс-қимыл жасаушы компания үшін әрбір жеке заңдылықтағы ішкі ставка көмегімен әзірленген жекелеген салыстыра тексерулерді біріктіру неғұрлым елеулі болуы мүмкін. Келесі мысалда салықтың қолданылатын ставкасын таңдау санмен салыстыра тексерудің ұсынылуына қалай әсер ететіні көрсетіледі.

86. Орташа нақты салық ставкасы бухгалтерлік пайдаға бөлінген салық төлеу жөніндегі шығысқа (салық өтемінен түсетін табысқа) теңеледі.

87. Еншілес компанияларға, филиалдарға және қауымдастырылған компанияларға инвестициялардың және бірлескен қызметке қатысу үлестерінің нәтижесі ретінде пайда болатын мойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің сомасын есептеп шығару жиі орынсыз болады (39-параграфты қараңыз). Сонымен, осы Стандартта компанияның негіз қалаушы уақытша айырмашылықтардың жиынтық сомасын ашып көрсетуі талап етіледі, бірақ ол кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің ашып көрсетілуі талап етілмейді. Әйтсе де, практикалық мән болған кезде, компаниялар мойындалмаған салық міндеттемелерін ашып көрсетуге ұмтылады, өйткені ондай ақпарат қаржы есептілігін пайдаланушылар үшін пайдалы болуы мүмкін.

87А. 82А-параграфында компаниядан акционерлерге дивидендтер төлеу нәтижесінде пайда болатын ықтимал салық салдарларының сипатын ашып көрсету талап етілген. Компания салық жүйесінің пайдаға салынатын салыққа қатысты ең маңызды сипаттамаларын және дивидендтер төлеудің ықтимал салық салдарларының көлеміне ықпал ететін факторларды ашып көрсетеді.

87В. Акционерлерге дивидендтер төлеу нәтижесінде пайда болатын ықтимал салық салдарларының жиынтық мөлшерін есептеу кейде іс жүзінде мүмкін болмайды. Мысалы, компанияда шетелдік еншілес компаниялар көп болған жағдайда осылай болады. Әйтсе де, тіпті осы жағдайдың өзінде жиынтық мөлшердің белгілі бір бөлігін оп-оңай анықтауға болады. Мысалы, біріктірілген есеп беретін компаниялар тобында бас компания және оның еншілес компаниялары біріктірілген бөлінбеген пайданың акционерлерге болашақ дивидендтер төлеу кезінде кейін қайтарылатын сома туралы білетін акционерлер арасында бөлінбейтін бөлігінен пайдаға салынатын салықты неғұрлым жоғары ставка бойынша төлей алады. Бұл жағдайда қайтарылатын сома туралы ақпарат ашып көрсетілуі керек. Компания сондай-ақ мөлшерін іс жүзінде анықтауға болмайтын қосымша ықтимал салық салдарлары туралы ақпаратты да, ондайлар орын алған жағдайда, ашып көрсетеді. Бас компанияның жеке қаржы есептілігінде, егер ол бар болса, ықтимал салық салдарлары бас компанияның бөлінбеген пайдасы жөнінде ашып көрсетіледі.

87С. Ақпаратты ашып көрсету жөнінде 82А-параграф талаптары қолданылатын компаниядан сондай-ақ еншілес компанияларға, филиалдарға және қауымдастырылған компанияларға инвестицияларға немесе бірлескен қызметке қатысу үлестеріне жататын уақытша айырмашылықтар туралы ақпаратты ашып көрсету талап етіледі. Бұл жағдайларда компания бұл талаптарда 82А-параграфқа сәйкес ашып көрсетілетін ақпаратты анықтау кезінде ескереді. Мысалы, компаниядан өздері жөнінде кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мойындалмаған еншілес компанияларға инвестицияларға жататын уақыт айырмашылықтарының жиынтық сомасын ашып көрсету талап етілуі мүмкін (қараңыз: 81(f)-параграфы). Егер мойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің мөлшерін есептеу іс жүзінде мүмкін болмаса (қараңыз: 87-параграф). Сол еншілес компанияларға қатысты дивидендтер төлеудің ықтимал салық салдарларының анықтау мүмкін болмайтын сомалары пайда болуы мүмкін.

88. Компания 37-«Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер» IAS Халықаралық стандартына сәйкес компания салық салуға байланысты кез келген шартты міндеттемелер мен шартты активтерді ашып көрсетеді. Шартты міндеттемелер мен шартты активтер, мысалы, салық органдарымен шешілмеген даулар нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Дәл солай, салық ставкаларын немесе салық заңнамасын өзгертулер баланс күнінен кейін іске қосылатын немесе жарияланатын жағдайда, компания сол өзгертулер өздерінің ағымдағы және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелеріне кез келген елеулі әсерін ашып көрсетеді (қараңыз: 10-«Баланс күнінен кейінгі оқиғалар» IAS Халықаралық стандарты).

85-параграфты бейнелейтін мысал

19Х2 ж. компания өз заңдылығында (А елі) 1,500 (19Х1 ж.: 2,000) және Б елінде 1,500 (19Х1 ж.: 500) бухгалтерлік пайда тапты. А елінде салық ставкасы 30% және Б елінде - 20%. А елінде 100 (19Х1 ж.: 200) сомасындағы шығыстар салық салу мақсаттары үшін шегерілмейді.

Төменде салықтың ішкі ставкасын салыстыра тексеру мысалы келтірілген.

Есептік пайда 2,500 3.000

Ішкі ставка бойынша салық 30% 750 900

Салық салу мақсаттары үшін

В еліндегі неғұрлым төмен

Салық бойынша шығыстар 760 780

Төменде әрбір ұлттық заңдылық үшін жекелеген салыстыра тексерулерді біріктіру жолымен әзірленген салыстыра тексеру мысалы келтірілген. Осы әдіске сәйкес есеп беруші компанияның өз ұлттық салық ставкасы мен басқа заңдылықтардағы ішкі салық ставкасы арасындағы айырмашылық нәтижесі салыстыра тексеруде жеке бап ретінде көрсетілмейді. Компанияның 81(d)-параграфта талап етілетініндей, қолданылатын салық ставкасындағы (ставкаларындағы) өзгерістерді түсіндіру үшін не салық ставкаларындағы, не түрлі заңдылықтарда тапқан пайданы ажыратылмас бөліктерінің біріктірмесіндегі елеулі өзгерістердің әсерін, бәлкім, түсіндіруіне тура келеді.

Бухгалтерлік пайда 2,500 3,000

Осы заңдылықтағы пайдаға
қолданылатын ішкі ставкалар бойынша 700 750

Салық салу мақсаттары үшін

Салық бойынша шығыстар 760 780

КҮШІНЕ ЕНУ КҮНІ

89. Осы Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты 1998 жылғы 1 қаңтарда немесе осы күннен кейін басталатын кезеңдерді, 91-параграфта көрсетілгеннен басқа жағдайларды, қамтитын қаржы есептілігі үшін күшіне енеді. Егер компания осы Стандартты 1998 жылғы 1 қаңтарға дейінгі кезеңді қамтитын қаржы есептілігі үшін қолданатын болса, ол осы Стандартты 12-«Пайдаға салынатын салықтар» IAS Халықаралық стандартының орнына қолданатыны туралы ақпаратты ашып көрсетуге тиіс.

90. Осы Стандарт 1979 жылы бекітілген 12-«Пайдаға салынатын салықтарды есепке алу» IAS Халықаралық стандартын ауыстырады.

91. Жаңа 52А, 52В, 65А, 81(і), 82А, 87А, 87В, 87С-параграфтарын енгізу және 3, 50-параграфтарын алып тастау түріндегі өзгерістер 2001 жылғы 1 қаңтарда немесе осы күннен кейін басталатын кезеңдерді қамтитын жылдық қаржы есептілігі³ үшін күшіне енеді. Стандартты мерзімінен бұрын қолдану құпталады. Осы Стандарттың мерзімінен бұрын қабылдануы қаржы есептілігіне әсер еткен жағдайда компания ол фактіні ашып көрсетуге тиіс.

Қазақстанда мемлекеттік тілдегі ХҚЕС-ын тарату құқығы ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорымен жасалған шарттың негізінде Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне тиесілі. ХҚЕС-на авторлық құқық ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорына тиесілі.