Хабаршы «Арнайы педагогика» сериясы
жүктеу/скачать 2.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| Дидактикалық ойындардың әртүрлілігі, құрылымы, ұйымдастыру тәсілдері.
Дидактикалық ойындар мен сабақтар жоспарлы түрде жүргізілген жағдайда жалпы сӛйлеу тілі дамымаған мектеп жасына дейінгі балалардың сӛйлеуінің дамуы мен логикалық ойлауына оң нәтиже береді. Педагог "балабақшадағы тәрбие бағдарламасының" тиісті бӛлімінің мазмұнын алдын ала жақсы зерттей отырып, материалды сабақтарға бӛледі, қарапайымнан күрделіге қарай бірізділікті сақтайды. Мысалы, нақты міндет қойылады – жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балаларды топтық бӛлмедегі кейбір заттармен немесе ойыншықтармен таныстыру. Бұл міндетті шешу барысында жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балаларға бір уақытта заттарды танып, оларды атап, олармен әрекет етуді үйренеді.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Арнайы педагогика» сериясы №4(59) 2019 ж. 50
Алайда, бұл іскерлікті меңгеру қарқыны бірдей емес: заттарды тану және олармен әрекет ету жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балаларға оларды атаудан гӛрі тезірек үйренеді. Тиісінше, бір сабақтан екіншісіне тәрбиешінің жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балаларға қойылатын талаптары да күр- деленеді. Олардың алғашқы кезеңдердегі іс-әрекеті атау-сӛздерді айтудан емес, қимыл-қимылмен немесе қимылмен кӛрінеді: олар затты кӛрсетеді, тәрбиешінің ӛтініші бойынша оны әкеледі. Содан кейін балалардан заттар мен заттарды дұрыс атауды, олардың қасиеттеріне сәйкес олармен әрекет етуді талап етеді. Осылайша, біртіндеп балаларда қабылдау, сӛйлеу дамиды; қоршаған орта туралы қарапайым білім жинақталады. Бағдарламаны сәтті орындау сабақтардың қайталануын талап етеді. Белгіленген бағдарламалық міндеттерді осы топтың барлық балалары игергені маңызды. Тәжірибе кӛрсеткендей, бұл әдетте бір сабақта қол жеткізуге болмайды, ӛйткені бір балалар Кез келген сыртқы әсерге тез жауап береді (бұл жағдайда бір нәрсе жасауға немесе затты атауға түрткі болады), екіншісі бұл үшін ұзақ мерзім талап етіледі. Сабақтарда алынған білім мен біліктер балалардың ойындарда, режимді орындау кезінде оларды қолданатындай жеткілікті берік, тұрақты болуы тиіс [6]. Барлық топ бағдарламалық талаптарды берік меңгеру үшін бір сабақтың бірнеше рет қайталануы қажет. Сабақ қайталанғанда балалардың белсенділігі ӛседі. Қайталау әртүрлі нұсқаларда жүзеге асырылады. Сабақты ӛзгертусіз қайталаудың оң жақтары бар, ӛйткені бірнеше рет жаттығулар арқылы алған білімдері мен біліктерін сӛздерді бекітуге мүмкіндік береді. Сабақтың дәл қайталануы қойылған тапсырманы сәтті орындау балалардың затпен дұрыс қимыл-қимылдарына және әрекетіне байланысты болған немесе қайталау оларға қиыншылық туғызуды жеңуге, мысалы, дыбыс, сӛз айту кезінде кӛмектеседі Алдыңғы сабақты дәл ойнату кейде балалардың қызығушылығын тӛмендетуге, бағдарламалық материалды механикалық меңгеруге әкелуі мүмкін. Сондықтан бірнеше заттарды немесе ойыншықтарды қолдана отырып, бір бағ- дарламалық мазмұнды сақтай отырып, сабақтарды қайталаған кезде жаңа материалды бұрыннан белгілі адамға қосымша тарту керек. Мысалы, "керемет қап" дидактикалық ойынында, жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балалар шаманы ажыратуға үйрету үшін, бір сабақта үлкен және кішкентай шарлар, ал екіншісінде үлкен және кішкентай матрешкалар немесе ит қолданылуы мүмкін. Сабақта бір уақытта бірнеше дидактикалық міндеттерді шешу орынсыз, ӛйткені ерте жастағы сӛйлеу тілі дамымаған балалар бір нәрсеге ғана кӛңіл бӛле алады. Сондықтан сабақта затпен жалпы танысқаннан кейін олардың назарын алдымен шарлардың кӛлеміне, содан кейін түске аудару керек. Сабақтардың әртүрлілігіне тапсырмалар күрделене түседі [7]. Қайталанғаннан кейін қиындықтарды бастан кешірген балалармен жеке жұмыс жүргізіледі. Ол балалардың зеріктіруіне әкелетін барлық топпен артық қайталауды болдырмауға мүмкіндік береді. жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балаларды балаларды бақылай отырып, сабақтан бос уақытта ересектердің тарапынан қандай да бір әрекетті, сабақта меңгерілген қозғалысты қайталайтынын жиі кӛруге болады. Мысалы, текшелерді бір-біріне қояды, құрылысты бұзады және бәрін қайтадан бастайды. Бір әрекетті жалпы сӛйлеу тілі дамымаған бала бірнеше рет қайталайды,және де оны шаршау немесе қызығушылықтың тӛмендеуі белгілерін байқамай, қуана жасайды. Сондай-ақ, ойнай отырып, бала сӛзді немесе дыбыстардың үйлесімін бірнеше рет қайталай алады. Балалардың мұндай мінез-құлқы іс-әрекет тәжірибесін жинақтау негізінде балалық шақтың соңына қарай пайда болумен байланысты. Тәрбиешілер ойыншықтардың күтпеген пайда болуын, тосынсыйдың әр түрлі элементтерін қолдана алады. Алайда, шара сезімін сақтау қажет. Ойын мен оқытуды біреу кедергі келтірмей, басқаға кӛмектесетіндей етіп біріктіру керек. Бұл ретте шешуші рӛл тәрбиешінің мінез-құлқының, атап айтқанда, оның сӛйлеуінің, сондай-ақ балаларға деген сүйіспеншілік қарым-қатынасына жатады. Ол балаларға бірдеңе түсіндіріп, олармен сӛйлескен кезде, ол кӛңілді, кӛңілді етеді және жауапты жағымды эмоциялар, айналысуға тілек тудырады. Сӛздерді оқиды, сӛздерден сӛйлем құрау мәнін түсінеді,олардың мазмұнына байланысты инто- нацияны ӛзгертеді, егер олар мәтінде кездесетін болса, жануарлардың дауыстарын сыңғырлап және анық ұқсатады. Негізгі дидактикалық принциптердің бірі, оның негізінде мектепке дейінгі жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балаларды балалармен жүргізілетін сабақ әдістемесі сӛзбен үйлесімде кӛрнекілікті қолдану болып табылады . Ерте жаста, белгілі болғандай, балалар ӛздерінің қоршаған заттарымен тәжірибе жинақтау арқылы танысады: қарап, қолына алады, сол сияқты басқаша әрекет етеді [14].
|