Хабаршы «Арнайы педагогика» сериясы
жүктеу/скачать 2.25 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған ойын-сүйікті қызмет түрі. Жалпы сӛйлеу тілі бұзылысы бар балалардың математикалық түсініктерін қалыптастырудағы дидактикалық ойын- дардың маңызы зор. Дидактикалық ойындарды түсіну тәсілдері ӛте кӛп қырлы. Мысалы, И.М. Яковлева дидактикалық ойын ретінде білім, білік және дағдыны қалыптастыру кезінде нақты жағдайларды бейнелейтін педагог пен баланың мақсатты, ӛзара қызметін түсінеді. Дидактикалық ойындар оқу үдерісін жандандыруға, жағымды эмоционалдық жағдай жасауға мүмкіндік береді, пәнге танымдық қызығушылықты, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, ӛзіндік жұмыс дағдыларын, ұжымдағы достық пен ӛзара кӛмек қарым-қатынастарын дамытуға ық пал етеді, оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескереді. В.А. Сухомлинский былай деп жазды: "ойында балалар алдында әлем ашылады, тұлғаның шығармашылық қабілеті ашылады. Ойынсыз толыққанды ақыл-ой дамуы жоқ және мүмкін емес. Ойын-бұл үлкен жарқын терезе, ол арқылы баланың рухани әлеміне қоршаған әлем туралы түсініктердің, түсініктердің жанды ағыны құйылады. Ойын-бұл құмарлық пен білім алушылықтың шырқын тұтатын ұшқын" [2]. Дидактикалық ойындар балалардың бірін-бірі туралы түсінігін кеңейтуге кӛмектеседі, белгілі бір психотерапиялық әсер етеді (мысалы, ӛзін-ӛзі бағалау барабар емес, баланың құрдастары ұжы- мындағы қолайсыз статус жағдайында), бұл балалар үшін ӛте маңызды. Ойын балаға талап етілмеген қабілеттерді, жеке қасиеттерін кӛрсетуге мүмкіндік береді. Ойын балаларды ӛз мінез-құлқын тиімді реттеуге және баламалы тұлғааралық қарым-қатынас құруға үйретеді, сол арқылы балаларды әлеуметтендірудің пәрменді құралына айналады [1]. Мектеп жасына дейінгі жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балалар үшін оқу үрдісінде ойындар үлкен қызығушылық тудырады. Бұл ойын жалпы сӛйлеу тілі бұзылысы бар балардың ӛз қабілеттерін тексеруге және дамытуға мүмкіндік беретін, оны басқа балалармен сӛйлеу дағдыларын қалып- тастыруға итермелейтін ойындар. Мектепке дейінгі жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балаларға мұндай ойындар ықпал етеді, олардың ӛзіндік бекуге дамытып, табандылық, логикалық, сӛздік қорларын кеңейтіп, жетістікке ұмтылу және әр түрлі мотивациялық қасиеттері жатады. Мұндай ойындарда жоспарлау, болжау, табысқа жету мүмкіндігін ӛлшеу, баламаларды таңдау бойынша әрекеттерді қоса алғанда, ойлау жетілдіріледі. Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Арнайы педагогика» сериясы №4(59) 2019 ж. 48
Ойындар оқыту (дидактикалық, сюжеттік-дидактикалық және т.б.); ойын-сауық, интеллектуалды ойындар жатады. Барлық ойындар дербес болуы мүмкін, бірақ олар ешқашан ӛз бетінше болмайды, ӛйткені олардың дербестігіне баланың ойын міндетін қою туралы бастапқы және бастамасы емес, ережелерді білу жатады. Мұндай ойындардың тәрбиелік және дамытушылық маңызы зор. Олар ойын мәдениетін қалыптастырады; әлеуметтік нормалар мен ережелерді меңгеруге ықпал етеді; әсіресе, басқа да қызмет түрлерімен қатар, балалар алған білімдерін шығармашылықпен пайдалана алатын ӛздігінен қимылдайтын ойындардың негізі болып табылады. Дидактикалық ойындар-балаларды оқыту және тәрбиелеу мақсатында арнайы педагогикалық мектеп құрған ережелермен ойындардың бір түрі. Дидактикалық ойындар балаларды оқытудағы нақты міндеттерді шешуге бағытталған, бірақ сонымен қатар оларда ойын әрекетінің тәрбиелік және дамытушылық әсері пайда болады. Дидактикалық ойындарды мектепке дейінгі ЖСТД балаларды оқыту құралы ретінде қолдану бірқатар себептерге байланысты анықталады: - ойын қызметі ЖСТД мектепке дейінгі балалық шақта жетекші болып табылады, сондықтан ойын қызметіне, ойын формалары мен тәсілдеріне сүйену-бұл балаларды оқу жұмысына енгізудің ең барабар жолы; - оқу қызметін игеру, оған ЖСТД балаларды қосу баяу жүріп жатыр; - балалардың жас ерекшеліктері бар, олар жеткіліксіз тұрақтылықпен және зейіннің еркіндігімен, жадының еркін дамуымен, ойлаудың кӛрнекі-бейнелі түрінің басымдығымен байланысты. Дидактикалық ойынның құрылымдық құраушылары. 1. Дидактикалық есеп. 2. Ойын есебі. 3. Ойын әрекеттері. 4. Ойын ережелері. 5. Нәтижесі (қорытынды шығару). Дидактикалық ойын тұтас педагогикалық үдеріске кіреді, оқыту мен тәрбиелеудің басқа түрлерімен үйлеседі және ӛзара байланысты [3]. Ойын әрекеті-ойынның негізі. Ойын әрекеттері әр түрлі болған сайын балалар үшін қызықты және танымдық және ойын міндеттері сәтті шешіледі. Әр түрлі ойындарда ойын әрекеттері олардың бағыттылығы бойынша және ойыншыларға қатысты әртүрлі. Бұл, мысалы, рӛлдік әрекеттер, жұмбақтарды шешу, кеңістіктік түрлендіру және т. б.олар ойын ойымен байланысты және одан шығады. Ойын әрекеттері ойын ойын жүзеге асыру құралдары болып табылады, бірақ дидактикалық міндеттерді орындауға бағытталған іс-әрекеттерді қамтиды. Ойын ережелері. Олардың мазмұны мен бағыттылығы баланың жеке тұлғасын қалыптастырудың жалпы міндеттерімен, танымдық мазмұнымен, ойын міндеттерімен және ойын әрекеттерімен байланысты. Ереже кӛмегімен педагог ойындарды, танымдық іс-әрекет процестерін, балалардың мінез-құлқын басқарады. Ереже дидактикалық міндетті шешуге де әсер етеді-балалардың іс-әрекетін Байқаусыз шектейді, олардың назарын оқу пәнінің нақты міндеттерін орындауға бағыттайды. Қорытынды шығару-ойын аяқталғаннан кейін нәтиже шығарылады. Бұл ұпайларды есептеу; ойын тапсырмасын жақсы орындаған балаларды анықтау; жеңімпаз команданы және т.б. анықтау. Балалар мен тәрбиеші арасындағы қарым-қатынас оқу жағдайымен емес, ойынмен анықталады. Балалар мен педагог-бір ойынның қатысушылары. Бұл шарт бұзылады және педагог тікелей оқыту жолына айналады. Осылайша, дидактикалық ойын – бұл бала үшін ғана ойын, ал ересектер үшін – бұл оқыту тәсілі. Дидактикалық ойындардың мақсаты-оқу міндеттеріне кӛшуді жеңілдету, оны біртіндеп жасау. Жоғарыда айтылғандардан дидактикалық ойындардың негізгі функцияларын қалыптастыруға болады:
- психикалық іс-әрекеттерді қалыптастыру функциясы; - ӛз оқу қызметін қалыптастыру функциясы; - ӛзін-ӛзі бақылау және ӛзін-ӛзі бағалау дағдыларын қалыптастыру функциясы; - адекватты қарым-қатынасты қалыптастыру функциясы және әлеуметтік рӛлдерді меңгеру. Осылайша, дидактикалық ойын-күрделі, кӛп қырлы құбылыс. Дидактикалық ойынды ұйым- дастыру және ӛткізу үшін келесі жағдайлар қажет: - педагогта дидактикалық ойындарға қатысты белгілі бір білім мен іскерліктің болуы; - ойын ӛткізудің мәнерлілігі; - педагогті ойынға қосу қажеттілігі;
|