Р87 Ғылыми-практикалық конференция материалдарының электрондық жинағы. Алматы: «Өрлеу» баұо ақФ Қр ббжқбари, 2018. 380 б

106 
 
жаңғырып  отыруы  тиіс»  [1.1],  –  дегеніндей,  бүгінгі  жасампаз 
болмысымыздан озық, оны алға бастайтын идеяларды көріп, жұмысымызды 
жандандыруға қуат алғандаймыз. 
Қай  халықты  алсақ  та,  жалпы  бүкіл  адамзат  ендігі  жерде  рухани 
тәрбиеге, өзін-өзі тәрбиелеуге бет бұрмаса, жер бетінде үлкен қасірет болары 
анық. Оның негізгі салдарының бірі ретінде «батыстану», яки «еуропалану» 
саясатының  әсері  деген  бастама  дұрыс.  XXI  ғасырда  әуестенгіш  жас  ұрпақ 
ақпараттық  технологияларды  қолдана  отырып,  өзіне  керекті  мағлұматтарды 
Бастыстың биік мәдениетінен емес, азғындық жағынан қорек етеді, әрі соның 
насихаттаушы  болып  келе  жатыр.  Оған  төтеп  беру  үшін  руханият,  өз 
дәстүріміз бізге қорған болары сөзсіз. Сөйтіп, қана ұлтты дағдарыстан алып 
шыға аламыз.  
Ал  жақсылықтың  жаршысы,  жас  ұрпақтың  отбасысынан  кейінгі 
тәрбиешісі – мектептегі мұғалім. Қай жағынан алсақ та, мұғалім деген құр ат 
болмай, ол өзінің затына сай болуы тиіс. Ол үшін ұстаздар қауымын рухани 
жағынан байытуымыз керек.  
Осы  тұсты  тереңірек  астарлайтын  болсақ,  мынадай  ой  тұжырымдауға 
болады.  Мәселен,  Абайды,  Шәкәрімді,  Мағжанды  үлгі  ету  ұлттық  рухани 
жаңғыруға жататыны сөзсіз, әйтсе де Қазақстан Республикасы Президентінің 
«Болашаққа  бағдар:  рухани  жаңғыру»  Жолдауында:  «Ұлттық  салт-
дәстүрлеріміз,  тіліміз  бен  музыкамыз,  әдебиетіміз,  жоралғыларымыз,  бір 
сөзбен  айтқанда  ұлттық  рухымыз  бойымызда  мәңгі  қалуға  тиіс.  Абайдың 
даналығы, 
Әуезовтің 
ғұламалығы, 
Жамбылдың 
жырлары 
мен 
Құрманғазының күйлері,  ғасырлар қойнауынан жеткен  бабалар  үні  – бұлар 
біздің рухани мәдениетіміздің бір парасы ғана»[1.1] дей келе, сонымен бірге, 
жаңғыру ұғымының өзі мейлінше көнерген, жаһандық әлеммен қабыспайтын 
кейбір  дағдылар  мен  әдеттерден  арылу  дегенді  білдіреді  деп  түсінік  береді. 
Халқына,  еліне,  оның  ұрпағына  көмек  жасаған  жандарды  қолдап-
құрметтеудің  түрлі  жолдарын  табу  керек  дейді.  Жолдаудың  «Жаһандағы 
заманауи қазақстандық мәдениет» жобасында: «Біз ХХІ ғасырдың жаһандық 
картасында ешкімге ұқсамайтын, дербес орны бар ұлт боламыз десек» [1.2] 
деп  талқылап  келе,  төртінші  мәселе  ретінде:  «Бұған  ауқымды  мемлекеттік 
қолдау  жасалуы  қажет.  Сыртқы  істер,  Мәдениет  және  спорт,  Ақпарат 
және коммуникациялар министрліктері жүйелі түрде, қоян-қолтық жұмыс 
істеуі керек» [1.2] деп міндет қояды. 
Осы  дәлелдемелерді  қолдана  келе,  «Қаздар  қайтып  барады»  әңгімесін 
алайық.  Ол  үшін  сол  кездегідей  орын  алған  түрлі  қуғын-сүргіннен  кейінгі 
елге  қайту  тақырыбы,  өз  еліне  оралу,  қайту  кезіндегі  сағынышты  жырлау 
басты  тақырып  болғаны  анық.  Біз  мұны  жаңғырту  үшін  мұғалімдерге  ой 
тастауымыз  керек,  олардың  туған  жерге  деген  махаббатын  оятуға  түрткі 
болуды мақсат ету. 
Ол  туралы:  «Патриотизмнің  ең  жақсы  үлгісі  орта  мектепте  туған 
жердің тарихын оқудан көрініс тапса игі» [1.2]. Әрине мұны жүзеге асыру 
үшін ұстаздар қауымының өзі осы тарихи жәдігерлерді көргені дұрыс. Себебі 

107 
 
Республикамызда  өлкетану  жұмысының  бірден–бір  орталығы  –  ол  мектеп. 
Сондықтан  тарихи  өлкетану  жұмысының  басты  міндеті  оқу  мен  тәрбиені 
өмірмен байланыстыру. Сөзіме дәйек ретінде Абайдың «Қансонарда бүркітші 
шығады аңға» өлеңінің идеясы төңірегінде айтуымызға болады, мәселен: 
Мұны оқыса, жігіттер, аңшы оқысын, 
Біле алмассың, құс салып дәм татпасаң - дейді. 
Иә,  аңшылық  туралы  барлығымыз  білеміз.  Әйтсе  де,  дәл  баса 
түсінбейміз,  сезіне алмаймыз.  Мұғалімдер  турасында да осы ойға  тоқталуға 
болады.  Еліміздің  тарихи  жәдігерлерін  мұғалімдер  көзімен  көрмей,  дәл 
жеткізе  алмайды,  сабағы  да  тұшымсыз  шығады.  Егер  ұстаз  тарихи 
жәдігерлерді көрген, білетін болса, ол сабағын кітаптағы материалдардан да 
жетілдіре  отыра  түсіндіре  алады.  Ең  бастысы,  сабақ  мақсатына  жету 
жолында  бір  қадам  ілгері  болады.  Мұғалімнің  кәсіби  даму  форматы 
әлдеқайда  кең.  Ол  курстарға,  семинарлар  мен  конференцияларға  барумен 
ғана  шектелмейді.  Тиімді  кәсіби  оқыту  мен  практиканы  қамтиды.  Ойдың 
негізгі  желісі  тарихи  жәдігерлерді  насихаттайтын  тарих  пәні  мұғалімдерін 
еліміздің  әр  өңіріндегі  тарихи  ескерткіштерді  көруге  ұмтылдыру,  бағыттау 
барысында  арнайы жоба  қарастыру  мәселесі бар,  «көп  сүргеннен  емес, көп 
көргеннен сұра» деген ұғым астары жатыр.  Осы орайда өлкетану жұмысын 
оқушыларға  отансүйгіштік,  адамгершілік,  этикалық  -  эстетикалық, 
ұлтжандылық тәрбие беру құралы ретінде саралайтын болсақ, мұны  қазіргі 
ұстаздардың  қоғамдық  санасын  жаңғырту  мәселесі  деп  қарастырып, 
еліміздегі  тарихи  жәдігерлерді  насихаттаушы  тарих  пәндері  мұғалімдерін 
жыл  сайын  тарихи  ескерткіштерді  көруге  арналған  жоба  ұйымдастырылса, 
соның  нәтижесінде  Елбасының  алға  қойған  міндеттерінің  бірін  орындауда 
мақсатымызға жетер едік.  
Осындай ұтымды шешімдер негізінде тарихи өлкетанулық зертттеулер 
арқылы  үлкен  қоғамдық  міндеттерді  шешуге  болады.  Жергілікті  тарихи 
мәдени ескерткіштерді, ата - баба мұраларын, салт - дәстүрлерін жетік білген 
мұғалімнен  оқып  үйренген  баланың  бойында  ұлтжандылық  сезім 
қалыптасып, ұлттық сана жандана түседі.  
 «Еліміздің  Тәуелсіздік  жылнамасы  жазыла  бастағанына  небәрі  25 
жыл  болды.  Бұл  –  тарих  тұрғысынан  қас қағым  сәт  десек  те,  еліміз  үшін 
ғасырға  бергісіз  кезең.  Әрине,  жасалған  жұмыстардың  маңызы  мен 
ауқымына  ешбір  күмән  жоқ.  Дегенмен,  осы  қыруар  істі  атқарған,  ел 
дамуына зор үлес қосқан азаматтардың өздері мен олардың табысқа жету 
тарихы әдетте  құрғақ  фактілер  мен  цифрлардың  тасасында  қалып қояды. 
Шын  мәнінде,  Қазақстанның  әрбір  жетістігінің  артында  алуан  түрлі 
тағдырлар  тұр...»  [1.2],  -  делінген  Мемлекет  басшысының  «Болашаққа 
бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында. 
Осы  жолда  Елбасы  Н.Ә.Назарбаев  мына  жобаны  іске  асыруды  мақсат 
етеді:  «Мен  бүгінгі  замандастарымыздың  жетістіктерінің  тарихына  да 
назар  аударуды  ұсынамын.  Бұл  идеяны  «Қазақстандағы  100  жаңа  есім» 
жобасы арқылы іске асырған жөн» [1.2]  дейді. Иә, бүгін де тәуелсіздігімізге 

108 
 
дейін  ата-бабамыздың  жасаған  сан  алуан  тар  жол  тайғақ  кешуін 
ұмытпаймызда, әйтсе де еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жоғарыдағы 
сөзін еске алсақ, тәуелсіздіктен кейін де еліміздің өркендеуі мен көркеюіне ат 
салысып  келе  жатқан  әр  түрлі  тағдырларды  ұмытпауымыз  керек. 
Аспанымыздың заңғар биігіне шыққан қыран да, өздігінен жаратылып ұшып 
кеткен жоқ. Оның да бастаушысы, баптаушысы, я қамқоры бар. Осы секілді 
заңғар тұлғалар да мұғалімнің, ұстаздың алдын көріп, тәрбиесін алып, білімін 
жетілдірді.  Сондай  бір  қырлардың  тасасында  қалып  келе  жатқан  ұстаздар 
қауымына  осы  жобаны  неге  асырмасқа?!  «Қазақстандағы  100  жаңа  есім» 
жобасы  –  Тәуелсіздік  жылдарында  табысқа  жеткен,  еліміздің  әр  өңірінде 
тұратын  түрлі  жастағы,  сан  алуан  этнос  өкілдерінің  тарихы»  десе,  осы 
жобаның  төңірегінде  «100  жаңашыл  ұстаз»  деп  әр  қалада,  я  елді-мекенде 
қолға алуға болады. Себебі он сегіз миллион халқы бар республикамызда әр 
еңбек  саласындағы  100  ғана  адам  жай  аз  емес,  өте,  тым  аз.  Осы  арқылы 
Қазақстанның  әр  түпкіріндегі  ұстаздардың  нақты  тағдырлары  мен 
өмірбаяндары  арқылы  бүгінгі,  заманауи  Қазақстан  ұстаздарының  келбеті 
көрініс  табады.  Заңды  да,  заңгерді  де  ұстаз  үйреткен  болса,  олардың  білімі 
қайтіп ұстаздан артпақ?  
Атап  айтқанда:  «Экономикалық  ынтымақтастық  пен  даму  ұйымы 
елдерінде,  сонымен  қоса,  әлемдік  практикада  мұғалімнің  қоғам  дамуына 
қосатын  үлесі  негізгі  болып  саналады.  Оқытушылық  мансап  ретінде 
қарастырылады.  Мұғалім  кәсібінің  мәртебесі  мен  беделінің  жаһандық 
индексі  өсуде.  Аустрияда  үздік  мұғалімдер  үшін  "Білім  берудегі  Оскар" 
бағдарламасы кең таралуда»,[2.4]  «Оскар» сыйлығы әдетте кино саласына 
қатысты  екені  барлығымызға  түсінікті.  Ал  біздің  талқылап  отырған 
жобамыз,  әлем  елдерінің  осы  сынды  жобаларынан  әлдеқайда  орнықты. 
Бірақ  біздің  де  сүйенеріміз  «Қазақстандық  100  жаңа  есім»  жобасының 
төңірегінде, бір ғана білім саласына қатысты.  
Бұл мақсатта ұстаздар қауымы да осы өздеріне лайықты құрмет үшін 
ерінбей  еңбек етері  анық. Себебі  мұғалімдердің жасаған еңбектері шарадай 
ғана  бөлмеде  жүзеге  асса  да,  олардың  алдына  қойған  мақсаттары  анық, 
айқын. 
Осы жоба аясында елді-мекендерде емес, нақты мектептерде де жүзеге 
асырудың шараларын қолға алуға болады. Кез-келген аудан я қала мектебінің 
біріне  осы  жоба  орнаса,  бір  мектеп  үшін  «10  жаңашыл  ұстаз».  Бірақ  қатып 
қалған  «100»  емес,  жай  бір  мектеп  үшін  «10  жаңашыл  ұстаз»  деп  санын 
қысқартып отырмыз, себебі 100 ұстаз бір мектеп үшін өте көп. Мұның берер 
нәтижесінде мектеп мұғалімдерінің арасында бәсеке арта түсері анық. Сонда 
«Болашаққа  бағдар:  рухани  жаңғыру»  идеясындағы  тұтас  қоғамның  және 
әрбір  қазақстандықтың  санасын  жаңғыртудың  бірінші  бағытында  нәтижеге 
жетіп,  қазіргі  таңда  жеке  адам  ғана  емес,  тұтас  халықтың  өзі  бәсекелік 
қабілетін  арттырса  ғана  табысқа  жетуге  мүмкіндік  алады  деп  көрсеткені 
шындыққа  айналса,  Президентіміз  айтқандай  бәсекеге  қабілетті  ұстаздан, 
бәсекеге қабілетті оқушы да шығады деп толықтай айтуға болады.  

109 
 
Елiміздің  ертеңi,  ұлтымыздың  болaшағы  –  бүгiнгі  мектeп 
қaбырғасындa  отырғaн  бүлдiршіндер  екенi  мәлiм.  Олaрдың  қaмын 
ойлaу бaршамыздың  пaрызымыз.  Кез-кeлген  мeктептің  мaқсаты  мeн 
мұрaты   өркениeттi  eлдердің  қатaрынан  көрiну,  жeр  мен  жeр  бaйлықтaрын 
ысырaпқа сaлмай игeре бiлетін ұрпaқ тәрбиeлеу. Oл үшiн бүгiнгі жaс ұрпaққа 
сaпалы бiлім мeн сaналы тәрбиe берe отыpып, eлдің өткенiн, ұлттың тaрихын, 
мәдeниетін,  сaлт-дәстүрiн,  тaбиғат  eрекшеліктерiн  eтене  таныстыpу  қaжет. 
«Тәрбиeсіз берiлген бiлім адамзaттың қaс жауы, келeшекте oның өміріне опат 
әкеледі,   адамға  ең  бірінші  керегі  –  тәрбие»  –  деп  Әл-Фaраби  aйтқандай, 
педагогикa ғылымының зeрттейтін негiзгі мәселелeрінің бiрі - тәрбиe.  
Рaсында  да,  уaқыт  талaбынан  туындaп,  бiлім  бeру  жүйесіндe  бoлып 
жaтқан  өзгерiстер  балaны  тәрбиeлеу  oсы  зaман  тaлабына  сaй  үйлeсімді 
деңгейдi  қайтa  құруды  мiндеттейді.  Тәрбиe  мен  оқу  егiз  деген  сөз  бар. 
«Тәрбиe  бар  жердe  ғaна  сапaлы  бiлім,  сaналы  ұрпaқ  болaды»  дегeн  дaна 
хaлқымыздың  мaқал  сөзінe  сүйeнсек,  тәрбиені  ұстаздықтан  бастағанымыз 
жөн.  
Ескіліктің  шырмауынан  енді  босап  келе  жатқан  ұстаздар  қауымын  
рухани-адамгершілік  қағидаларына  үйреткен  абзал.  Осы  тәрбиені  қоғамға 
бағыттайтын  болсақ,  жақсы  тәрбие  жақсы  тәрбиеленген  адамнан  дариды. 
Қазіргі  таңдағы  ұстаздар  қауымы  осы  талаптарға  сай  ма,  олар  өзін-өзі 
тәрбиелей ме деген сұрақ туындап отыр. Сұрақ орынсыз емес, себебі бүгінге 
дейін, тіпті қазір де мұғалімдер қауымы  арасында оқушыға деген қаталдық, 
ауыр  сөздер  қатары  арылмай  келеді.  Оның  бірден-бір  себебі  ескішілдіктен 
арыла  алмауымыз.  Мұнда  ескілік  деп  тұрғаным  “Сүйегі  —  менікі,  еті  — 
сенікі”  деген  түсініктің  әлі  де  қоғамнан  жойылмауы.  Бұл  дегеніміз 
Елбасымыздың  «Болашаққа  бағдар:  рухани  жаңғыру»  идеясынан  тысқары 
қалып  бара  жатқанымыздың  дәлелі.    Осы  жолды  алдағы  уақыттарда  ұстана 
берсек, жас ұрпақтың сенімінен орын ала алмауымыз мүмкін.  
Мұғалім – болашақ ұрпақтарды қоғамдық өмірге тез әрі жеңіл қосылу 
үшін  және  сол  қоғамның  сол  мақсаттарды  орындайтын  адамдарды 
қамтамасыз  ету  қабілетін  арттыру  үшін  тәрбиелеу  мен  оқыту 
қажеттілігі себебінен әлемдегі ең кең тараған мамандықтардың бірі[3.1]. 
Осы орайда адамгершілік тақырыбы – «мәңгiлік» тозбас тақырып. Жaс 
ұрпaқтың  бойынa  aдамгершілік  қaсиеттерді  сіңiру  –  aта  -  aна  мен 
ұстaздардың  бaсты  мiндеті.  Адaмгершілік  әp  адaмға  тән  aсыл  қaсиеттер. 
Адамгершiліктің  қaйнар  бұлaғы  -  хaлқында,  отбaсында,  олaрдың 
өнерлeрінде,  әдет  -  ғұрпындa.  Әр  aдам  адaмгершілікті  күндeлікті  тұрмыс  - 
тiршілігінен,  өзін  қоршағaн  табиғaттан  бойынa    сіңiреді.  Олaй  болсa, 
ұрпaқтың  рухани-адaмгершілік  қасиетi  мұғалімнiң  де  рухaни  бaйлығын 
көрсeтеді.  
Бұл  жолда  жақсы  бір  ұтымды  талпыныс  керек  екені  түсінікті. 
Қазақстан  ұстаздарына  арналған  «Мұғалімнің  ережесі»  деген  оқулық 
шығарсақ,  оның  негізі  жақсы  қарым-қатынас  жасаудың  түрліше  жолдарын 
көрсететін  амал-тәсілдерінен  болып,  барлық  мұғалімдерге  таратылса, 

110 
 
ескіліктің  таяғынан  құтылуға  үлкен  жәрдемі  болар  еді.  Мысалға  оның 
мазмұны  «қызға  қырық  үйден  тыйым»  деген  сияқты  идея  төңірегінде  орын 
алса, Президентіміздің тағы бір бастамасы орындалар еді.  
Ал  мұғaлімнің  бaсты  мақсaты  -  өзiндік  рухaни  -  азaматтық 
құндылықтaрын  оқушы  бoйына  дaрыта  отыpып,  oның  жүрeк  түкпірiндегі 
рухaни  қaзынасын  жарыққa  шығaру,  әрбiр  бaланы  жeке  тұлғa  ретiнде 
жетiлдіру  үшiн  oның  бойындaғы  бaр  құндылықтaрды  дaмыту.  Мeктептегі, 
cабақтан  тыc  уaқыттағы  біздің  ісімiзді  жaлғастыратын  жeке  тұлғa  бoлып 
тaбылатын 
oқушыларды 
pухани-адaмгершілікке, 
aзаматтық 
жүйегe 
тоғыcтыру. 
Олай  болса,  бұл  оқулықтың  құрамында  адамды  сөздің  құдіреттілігіне 
жетелеуші  сөздер орын  алғандығы дұрыс.  Себебі  жақсы ой,  жақсы  сөз  ғана 
адамды табыстан-табысқа жетелейді. 
•  Мен мейірімді, барлығына кешіріммен қарайтын өте тәрбиелі ұстазбын; 
•  Мен  балаларға  әрқашан  мейіріммен  қараймын,  күнделікті  оларды 
жайдарлы мінезіммен, қуанышпен қарсы аламын; 
•  Олар менің ең асыл достарым. Оларға ешқашан ауыр сөз айтпаймын, олар 
қателессе, көңіліне тимейтіндей өте бір сабырлы күйімде дұрыс жауабын 
табуға жәрдемдесемін, –  
деген сынды «сөздің магиясын» орынды қолдана білген дұрыс.  Бұл кітаптың 
астарында мейірімділік, қамқорлық сезімдері жатқанын сезуге болады. 
Мен  бұл  жерде  мұғалім  мамандығын  иемденген  әрбір  адамның 
бойынан  табылуға  тиісті-ау  деп  ойлаған  қасиеттердің  бірең-сараңын  ғана 
таңдап  жазып  отырмын.  Өз  пәнін  жақсы  білу,  білген  білімін  оқушыларға 
жан-тәнімен  үйрете  білу  мұғалімнің  өз  мамандығын  сүйе  білуіне,  қоғам 
алдындағы  жауапкершілікті  терең  сезіне  білуіне  тікелей  байланысты.  Бұл 
мұғалім бойында болуға тиісті басты қасиет екені рас. Ұлт көсемі  — Ахмет 
Байтұрсынов  бұл  туралы:  «Мектептің  жаны  –  мұғалім.  Мұғалім  қандай 
болса, мектеп сондай болмақшы. Яғни, мұғалім білімді болса, ол мектептен 
балалар көбірек білім алып шықпақшы. Солай болған соң, ең әуелі мектепке 
керегі  –  білімді,  педагогика,  методикадан  хабардар,  жақсы  оқыта  білетін 
мұғалім». 
Қорытa  айтқанда,  осы  жоғарыдa  бaяндалғандай  «Болашаққа  бағдар: 
рухани  жаңғыру»  аясында  білім  нәрін  құюшы  ұстаздардың  білім  берудегі 
біліктілігін,  жаңашылдығын  дамыта  білсек,  сол  жолда  oқушының  көкейiне 
пaтриотизм  турaлы  oй  сaлып,  үлгi  көpсетіп,  зaманға  сaй,  қоғaмға  керектi 
aзамaт,  отaнсүйгiш,  елсүйгiш,  елге  қызмет  ететiн  қайрaткер  тәрбиелеуге 
болар еді.  
Аталған  ойлар,  тұжырымдар  нақты  дәйектемелер  арқылы  беріліп, 
адамзат  қауымының  бұл  дүниеде  азғындалып  кетпес  үшін  жасап  отырған 
Елбасымыздың  Жолдауына  сүйене  отырып  жазылған.  Шынында  да  ұрпақ 
жақсы  болып  өсуі  үшін,  жақсы  ұстаздың,  тәрбиешінің  алар  орны  ерекше 
екенін тағы да айта кетуге болады.  

111 
 
Жaс  бaлaның  пaтриоттық  сезiмiн  ояту,  рухaни-aдaмгершiлiк  қaсиетiн 
aрттыру,  ұлттық  құндылықтaрымызды  бойына  сiңiру,  отбaсығa  деген 
мaхaббaтын  aрттыру,  еңбекке  бaулу,  мәдениетiлiкке  тәрбиелеу  және 
сaлaуaтты  өмiр  сaлтын  ұстaнатын,  бәсекеге  қaбiлеттi  ұрпaқ  өсiру  ұстaздың 
және aтa-aнaның бaсты миссиясы екендігінде.  
 

жүктеу/скачать 3.87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: