Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| ЗАҢПСИХОЛОГИЯСЫНА
КІРІСПЕ 1.1.Заңпсихологиясыныңпәні, құрылымдықжүйесі Заң пси хо ло гиясы – пси хо ло гия ғы лы мы нан жә не юрисп ру ден ция дан тұ ра тын қол дан ба лы ғы лым. Заң пси- хо ло гиясы үшін пси хо ло гия негізгі ғы лы м болып та бы ла- тын дық тан, заң пси хо ло гия сын жа ра ты лы стану ғы лы ми бі лім дер са ла сы ның қа та ры на жат қы зу ға то лық тай не гіз бар. Алай да заң пси хо ло гиясы заң ғы лы мы мен оның тә- жі ри бе сі нің ая сын да пай да бо лып, ұзақ уа қыт да мы ған- ды ғын ес ке ре тін бол сақ, оған қыл мыс тық құ қық, кри ми- на лис ти ка, кри ми но ло гия жә не т.б. сияқ ты ғы лы ми бі лім са ла ла ры мен қа тар құ қық тық ғы лым дар ара сы нан орын бе рі ле ді. Мі не, сон дық тан да заң пси хо ло гиясы мен оның пә ні нің екі жақ ты – пси хо ло гия лық-құ қық тық си па ты ту- ра лы айтуға бо ла ды. А.М. Сто ля рен к о заң пси хо ло гиясы өзі нің «заң бө лі мін де» заң ғы лы мы ның пә ні не, ал «пси- хо ло гия лық бө лі мін де» пси хо ло гия ғы лы мы ның пә ні не не гіз де луі тиіс деп ше бер лік пен айт ып кет ті. Бұл – мә се- ле нің бір жа ғы. Ал екін ші бір ма ңыз ды жа ғы – заң пси хо- ло гиясы ның не гіз гі ұғым да ры, өзек ті тү сі нік те рі, олар сыз пси хо ло гия ғы лы мы ның кез кел ген қол дан ба лы са ла сы ту- ра лы қан дай да бір әң гі ме қоз ғау дың өзі жөн сіз. Құ қық тық 5 Заң психологиясы 6 қа ты нас тар са ла сы на қа ты сы бар адам дар дың пси хи ка лық іс-әре- ке ті нің ерек ше лі гін заң пси хо ло гиясы зерт тей ді. Пси хо ло гия ның әр бір қол дан ба лы са ла сы ның қа рас ты ра тын ұғым да ры бо йын ша «суб ъект тұл ға сы» – қан дай да бір кә сі би іс-әре кет ке, қо ғам дық тә жі ри бе ге қа ты су шы жә не адам ның айна лы са тын, оның пси хи- ка сы на өзін дік та лап та рын ұсы на тын іс-әре ке ті. Со ны мен, заң пси хо ло гиясы ның пә ні пси хи ка ның әр түр лі құ- бы лыс та ры, құ қық қол да ну қыз ме ті са ла сы на қа тыс ты адам- дар дың пси хи ка сы мен мі нез-құл қы на ық пал ете тін, құ қық тық іс-әре ке ті не қа ты су шы лар тұл ға сы ның дер бес пси хо ло гия лық ерек ше лік те рі бо лып та бы ла ды. Заң пси хо ло гиясы кез кел ген бас қа ғы лым дар сияқ ты өз ал ды на мін дет тер қояды, олар ды өз ке зе гін де жал пы жә не же ке ле ген мін- дет тер деп бө лу ге бо ла ды. Заң пси хо ло гиясы ның жал пы мін де ті не құ қық тың ір ге лі ұғым да ры ның пси хо ло гия лық мә нін ашып көр се ту- де құ қық жә не пси хо ло гия лық бі лім дер ді ғы лы ми жи нақ тау (син тез) жа та ды. Заң пси хо ло гиясы ның же ке ле ген мін дет те рі құ қық қор ғау ор ган да ры ның нә ти же лі, тиім ді іс-әре ке ті не ба ғыт тал ған. Осы мін дет тер ді ше шу үшін заң пси хо ло гиясы (ғы лым) тө- мен де гі дей ұсы ныс тар ды ал ға тарт ты: 1) құ қық тық нор ма лар тиім ді лі гі нің пси хо ло гия лық ал ғы шарт - та рын (шарт та рын) зерт теу; 2) қыл мыс кер тұл ға сын пси хо ло гия лық тұр ғы дан зерт теу, қыл мыс тық мі нез-құлық тың се беп те рін, қыл мыс тық мі нез- құлық тың же ке ле ген түр лер уәж де ме сі нің өз ге ше лі гін ашу; 3) қыл мыс тың ал дын алу дың әлеу мет тік-пси хо ло гия лық не гіз- де рін жа сау; 4) құ қық қор ғау іс-әре ке ті нің әр түр лі ма ман дар дың (тер геуші- нің, про ку рор дың, қор ғаушы ның, сот тың, тө ре ші нің) пси хо- ло гия лық заң ды лық та рын зерт теу; 5) бас бос тан ды ғы нан айыру орын да ры нан бо сап шық қан нан ке йін қайта бейім деу мен қайта әлеу мет тен ді ру ге бай ла ныс- ты ша ра лар жүйе сін жа сау мақ сат та рын да пе ни тен циар лық ме ке ме лер іс-әре кет те рі нің пси хо ло гия лық заң ды лық та рын зерт теу; 1. Заң психологиясына кіріспе 7 6) әді лет ме ке ме сі қыз мет кер ле рі нің кә сі би ше бер лі гін же тіл- ді ру ге бай ла ныс ты құ қық қол да ну іс-әре ке ті са ла сын да жұ- мыс іс теуге ын та лы үміт кер лер ге кә сі би бағ дар бе ру, кә сі би ірік теу, кә сі би ке ңес бе ру ге бай ла ныс ты ұсы ныс тар жа сау. Заң пси хо ло гиясы ның өзін дік ұғым дар жүйесі, бел гі лі бір құ- ры лым дық жүйесі бар. Оның мы на дай бө лім де рін жік теп көр се- ту ге бо ла ды: 1. Әдіс на ма лық бө лім заң пси хо ло гиясы ның пә ні нен, мін дет те- рі нен, жүйесі нен, әдіс те рі нен жә не да му та ри хы нан тұ ра ды. 2. Құ қық тық пси хо ло гия құ қық ты іс ке асы ру дың пси хо ло- гия лық ас пек ті ле рін, тұл ға ның құ қық тық әлеу мет тен уін ің пси хо ло гия лық заң ды лық та рын, сон дай-ақ құ қық тық әлеу- мет те ну дің бұ зылуына әке ле тін пси хо ло гия лық ақау лар ды зерт тей ді. 3. Кри ми нал дық пси хо ло гия қыл мыс кер тұл ға сы ның пси хо ло- гия лық ерек ше лік те рін, жал пы қыл мыс тық мі нез-құлық тың, сон дай-ақ қыл мыс тың же ке ле ген түр ле рі нің (күш теп зор лау, аш көз дік, пай да қор лық, кә ме лет ке тол ма ған ба ла лар дың жә- не т.б. қыл мы сы) мо ти ва ция сын (се беп те рін) зерт тей ді. 4. Тер геу-опе ра тив ті пси хо ло гиясы қыл мыс ты ашу дың жә не тер геу дің пси хо ло гия лық ас пек ті ле рін зерт тей ді. 5. Сот пси хо ло гиясы іс ті сот тың қа рауы ның пси хо ло гия лық ас пек- ті ле рін, Сот психологиялық сараптама мә се ле ле рін зерт тей ді. 6. Пе ни тен циар лық пси хо ло гия қыл мыс тық жа за тиім ді лі гі- нің пси хо ло гия лық ас пек ті ле рін, қыл мыс тық жа за ны қол- да ну дың пси хо ло гия лық мә се ле ле рін, айып та лу шы лар дың пси хо ло гия сын жә не олар дың жа за сын өтеу мер зі мі аяқ тал- ған нан ке йін гі қайта әлеу мет те ну мен қайта бейім де луі нің пси хо ло гия лық не гіз де рін зерт тей ді. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|