Оқулық Алматы, 013 Əож кбж қ Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
Топырақтың ауа өткізгіштігінiң (%) оның агрегаттарының iрiлiгi мен
жүктеу/скачать 5.39 Mb. Pdf көрінісі
|
| Топырақтың ауа өткізгіштігінiң (%) оның агрегаттарының iрiлiгi мен
ылғалдылығына байланыстылығы (А. Г. Дояренко) Агрегат тардың өлшемдерi, мм Топырақтың ылғалдылығы капиллярлық ылғал сыйымдылығына, % Ауада құрғақ 20,2 38,4 62,3 84,8 100 <0,25 0,25-0,5 0,5-1 1-2 >2 43.4 85.3 97.2 96.4 100 10,2 45,2 95,4 93,8 100 - 14,1 98,2 94,8 96,4 - - 94,1 100 98,5 - - 99,0 95,6 100 - - 60,1 55,2 74,2 Мысалы, С. Д. Гэрретт бидайдың тамыр шiрiгi ауруымен (Ophyobolus gramins) зақымдануы топырақтағы көмір қышқылының концентрациясына байланысты екендiгiн хабарлайды. Топырақтың СО 2 жиналуына ықпал ететiн жағдайлары аурудың танаптарда пайда болуына жəне саңырауқұлақтың бидайдың тамыры бойымен тезiрек өсуiне əсер етедi. Сонымен қатар, Р. Л. Гриффитс бидай өсімдігінiң тамыр шiрiгi ауруымен зақымдануы кемидi дейдi, егер оның тұқымы жататын төсенiш қабаты тығыз болғанда төмендiлiктi ескертедi. Мұндайда бидайдың өсуiне қолайлы жағдайдың əсерi аурудың шектеушi əсерiнен жоғары болады. Топырақтың ауа режимiн реттеудiң ең тиiмдi тəсiлi оны өңдеу болып табылады. Топырақтың күйiне байланысты оны өңдеудiң тəсiлдерi əр түрлi – терең жəне беткi қабатын қопсыту, беткi зиянды қабыршықты жою, тығыздау. Сүр танапты өңдеу топырақ аэрациясына өте күштi əсер етедi. 249 А. Г. Дояренконың деректерi бойынша, қара сүр танаптың жырты- латын қабатының ауасының құрамы атмосферанiкiмен ұқсас келедi. Кейбiр топырақ-климат аймақтарында сүрi танаптағы жоғары аэра- ция нитраттардың көп жиналуына əсер етедi. Топырақ аэрациясын жақсартудың басқа тəсiлдерiне көп жылдық шөптердi себудi, органикалық тыңайтқыштарды қолдануды, ауылшаруашылық дақылдарын су астында тұншығудан қорғауды жəне жасанды құрылымдар жасауды жатқызуға болады. - атмосфералық қысымның өзгеруi. Мысалы, атмосфералық қысым сынап бағанасы бойынша 20 мм жоғарылағанда неме- се төмендегенде топырақтағы ауаның мөлшері 20/760, яғни 2,6% өзгередi. Осыған сəйкес оттегiнiң мөлшері де өзередi; - тəулiктiк температураның өзгеруi. Гей-Люссак заңына сəйкес тұрақты қысым жағдайында газ температурасының 1 0 С жоғарылауы немесе төмендеуі оның көлемінің газдың 0 0 С көлемінің 1/273 бөлігіне ұлғаюына немесе кiшiреюiне əкелiп соғады. Бұл ауаның температурасының тəулiктiк ауытқуы 20 0 С болғанда, оның көлемі 20/273 бөлікке немесе 7,33% ұлғаятынын немесе кiшiрейетiнiн, басқаша айтқанда, 13,5 күнде ауа толық алмасатынын көрсетеді, А. Г. Дояренко бойынша бұл газ алмасуының тұрақты жəне белсендi əрекет ететiн факторы. - жауын-шашынның түсуi. Жауынның 40 мм (400 м 3 ) суы топырақтан осындай көлемдегі ауаны ығыстырып шығарады. Көлемі 2000 м 3 жыртылатын қабатқа капиллярлық емес қуыстық 20% болғанда 400 м 3 ауа сыяды, яғни ол толығынан жаңарады. - газдар диффузиясы. И. Б. Ревуттың пiкiрi бойынша, бұл газ алмасуының негiзгi факторы. Аэрация қуыстылығы 8-10% болғанда диффузия баяулайды. А. Г. Дояренконың деректерi бойынша, газ ал- масу процесiнде диффузияның рөлi айтарлықтай жоғары емес. - топырақтағы газдардың адсорбция, абсорбция жəне десорб- ция құбылыстары өсімдік тамырларының, микроорганизмдердiң оттегiн пайдалануы, көмір қышқыл газын бөлiп шығаруы жатады. Кейбiр ерекше жағдайлардан басқа, табиғи жағдайларда топырақтың ауа режимiн реттеу егiншiлiктiң бiрiншi кезектегi мəселесi бола алмайтынын газ алмасудың барлық факторларын келтiрмей-ақ көруге болады. Көбінесе басқа мəселелердi шешу кезiнде ауа режимiне əрекет етiледi. Мысалы, арамшөптермен күресте немесе топырақтың су өткізгіштігін жақсарту үшiн топырақ 250 өңдеу жəне т.б. Құрғақшылық жағдайында топырақтың артық ауа өткізгіштігі қолайсыз болады, себебi ол топырақтың тез құрғауына əкелiп соғады. жүктеу/скачать 5.39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|