Ӛсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер биоәралуандылығЫ

31 
8. Ішеккуыстылар типі - Соеlепtегаtа 
9. Ескектілер типі - Сtепорһога 
10. Жалпак қҧрттар типі - Рlаtһеlmіпtһеs 
11. Немертиналар типі - Nеmегtіnі
12. Жҧмыр қҧрттар типі –Nemathelmіntһеs 
13. Скребнилер типі - Асаntһосерһаlеs 
14. Буылтық қҧрттар типі - Аnnеlіdа 
15. Буынаяқтылар типі - Агtһгороdа 
16. Онихофоралар типі - Оnусһорһога 
17. Моллюскалар типі - Моllusса 
18. Қармалауыштылар типі - Теntасulаtа 
19. Тікентерілілер типі - Есһіnоdеrmаtа 
20. Погонофоралар типі - Роgоnорһога 
21. Қылтанжақтылар типі - Сһаеtоgnаtһа 
22. Жартылай хордалылар типі - Неmісһогdаtа 
23. Хордалылар типі - Сһоrdаtа 
Protozoa бір клеткалы жануарлар, ӛйткені олардың денесінде 
клетка аралық перделер болмайды және морфологиялық жағынан 
алып қарағанда кӛп клеткалы организімнің бір клеткасына сәйкес 
келеді. 
Қарапайым жануарлар денесінде тіршіліктің белгілі қызметін 
атқаратын клеткалар учаскелері пайда болады, бҧл бӛлімі кӛп 
клеткалы жануарлардың осы учаскелерге сәйкес келетін 
мҥшелеріне ҧқсас болады, бірақ бҧл бейімділіктердің клеткалық 
қҧрылысы болмайтындықтан және тканнан қҧралмайтындықтан, 
оларды органелла деп атайды. Қозғалу органелласы: жалған 
аяқтар, талшықтар, кірпікшлер, паразиттік тҥрлерінде жойылған. 
Қоректену оргеналласы-клеткалық ауыз, жҧтқыншақ, вакуолясы. 
Жиырылғыш вакуолясы зәр шығарады және клетканың ішінде 
осмос қысымын реттеп отырады. Қазіргі кезде 39 мың тҥр 
белгіліБір клеткалы жануарлар тармағы жеті типке бӛлінеді: 
Жалғанаяқты-талшықтылар (Sarcomastigopora), Апикомплекстер 
(Apicomplexa), Инфузориялар (Ciliophora), Лабиринтулалар 
(Labirinthomorpha), Асцетоспоралылар(Ascltospora). 
Жалғанаяқты талшықтылар типіне жататын жануарлардың 
бәрі псевдоподий, не талшықтар арқылы қозғалады. Кейбір 
формалардың (Rhizomastigina) талшықтармен қатар псевдоподий 
шығаратын 
қабілеттілігі) 
болады. 
Бҧл 
талшықтардың 

32 
жалғанаяқтарға жақын екендігін кӛсетеді. Кӛбеюі жыныссыз 
жолмен, не жынысты жол копуляция. Жалғанаяқты талшықтылар 
типі ҥш тип тармағын біріктіреді: Жалғанаяқтылар (Sarcodina), 
Талшықтылар (Mastigophora), Опалиналар (Opalinata). Жалған-
аяқтыларға ҥш класс жатады: Тамыраяқтылар (Rhizopoda), 
Сәулетәрізділер (Radiolaria), Кҥнтәрізділер (Heliozoa). 
Сәулетәрізділер кӛп белгілеріне қарағанда кҥнтәрізділерге 
ҧқсас, бірақ олардың айырмашылығы: бҧларда тығыз псев-
дохитинді орталық капсул-ерекше қабық болады, ол дененің 
орталық бӛлімін қоршап сәулетәрізділердің плазмасын екіге-
капсул ішіндегі және капсул сыртындағы плазмаға бӛліп тҧрады, 
бҧлар бір-бірімен капсул тесігі арқылы қатысады. 
Талшықтылардың қҧрамына екі класс кіреді: Ӛсімдік тектес 
(Phytomas-Tigophorea), 
Жануар 
тектес 
(Zoomastigophorea). 
Ӛсімдік тектес талшықтардың морфологиялық ерекшеліктері 
хромотофоры хлорофиллмен болуы. Гетеротрофты тҥрлері 
кездеседі. Жануар тектеске жануарлармен ӛсімдіктердің 
паразиттері және кейбір гетеротрофты талшықтылар жатады. 
Опалиналар тип тармағына кӛп ядросы бар, талшығы 
жетілген паразиттер жатады. Кездесетін тҥрлер Opalinatea 
класына біріккен. 
Апикомплекстер типі Перкинсеи (Perkinsea), Споралылар 
(Sporozoea) класына ажырайды. Перкинсейдің апикальды жиыны-
зоиты /мерозоиты, спорозоиты/ нашар жетілген, жынысты кӛбеюі 
болмайды. Споралылардың зоиты жетілген, жыныссыз және 
жынысты жолмен кӛбейеді. Споралылардың ӛкілдері адам мен 
жануарлардың организімінде паразиттік тіршілік етеді. 
Миксоспоралылар типіне Миксоспоралылар (Myxosporea), 
Актиноспоралылар (Actinosporea) кластары жатады. Балықтардың 
паразиті миксоспоралылар дамудың алғашқы кезінде бір ядролы, 
содан кӛп ядролы, одан кейін кӛп ядролы протоплазмалық 
массаға 
айналады. 
Актиноспоралылар 
теңізде 
жҥретін 
азқылшықты қҧрттарда паразиттік етеді. Споралары ҥш сәуле 
тәрізді болып келеді. Микроспоралылаp типінің ӛкілдері тек қана 
буынаяқтылар мен балықтарда болатын клетка ішіндегі кішкене 
паразиттер. Спораларының пішіні доға сияқты не алмҧрт тәрізті 
болады, қабығы тегіс ішінде вакуольды дӛңгелектені оралған 
талшық жетілген. 

33 
Асцетоспоралылар типінің ӛкілдері теңіз моллюскаларының 
паразиттері. Спорасы атқыш капсуласыз, ішінде бір кейде 
бірнеше ҧрық болады. 
Лабиринтулалар типін бҧрын саңырауқҧлақтарға жатқызған. 
Теңіз ӛсімдіктерінің ҥстінде тіршілік етеді. Талшықты 
зооспоралары 
арқылы 
кӛбейеді. 
Лабиринтулалар 
бір 
клеткалармен кӛп клеткалы жануардың дәнекері. Бір тҧтас 
цитоплазманың ішінде топтасқан клетка тҥрінде жетілген. 
Инфузориялар типі кірпікшелі (Ciliata), Сорғыш (Suctoria) 
инфузориялар класына ажырайды. Ciliata класына жататын 
инфузориялардың ӛмірбойына кірпікшелері болады. Бҧлар тек 
цистаға айналғанда ғана кірпікшесін жоғалтады. Сорушы 
инфузориялардың даму кезеңінің алғашқы кезінде еркімен жҥзіп 
жҥрген уақытында ғана кірпікшелер сақталады. Содан кейін олар 
бір орнында тіршілік етуге кӛшеді де кірпікшелерін жоғалтады. 
Инфузориялардың қҧрылысы кҥрделі: бҧлшық ет, скелет 
элементтері, 
перистом, 
кірпікше, 
қылша, 
қылаулатқыш, 
макронуклеус, микронуклеуіс жетілген. Кӛбеюі кӛлделең бӛліну-
жыныссыз жол және жынысты жол-конъюгация арқылы. 
Бір клеткалы жануарлардың шығу тегі туралы әртҥрлі 
жорамалдар бар. Алғашқы тірі организімдердің клеткасы ядросыз 
(прокариот), вакоульсіз болады деп жорамалдады. Олардың басқа 
органикалық заттардан айырмашылығы-айналадағы ортадан 
қоректік затты сіңіріп, ӛсуге және кӛбеюге бейім болады. 
Эволюция барысында алғашқы тірі организімдер табиғи 
сҧрыпталу нәтижесінде кҥрделі қҧрылысқа ие болып, 
клеткасында ядросы бар (эукариот) бір клеткалы жәндіктер пайда 
болған. 
Пешер 1914 ж. бір клеткалы жануарлардың ең қарапайым 
талшықтылар деп, ал А. Н. Опарин 1924ж. жалғанаяқтылар деп 
жорамалдаған. Қазіргі кезде Пешердің кӛзқарасын ғалымдар 
қолдайды. Қазіргі кездегі бір клеткалы жануарлардың арғы ата 
тегі жалғанаяқты талшықтылардан ҥш тармақ тараған: 
жалғанаяқтылар, талшықтылар және опалиналар. 
Негізгі әдебиеттер: 24, 25, 26, 29. 
Қосымша әдебиеттер:  66-71, 75, 77-82. 

34 

жүктеу/скачать 1.09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: