А. Байтурсынов 1-том final indd

355
Бағасыз құр даурыққан адаммен тең» деп өзгеріске түскен. «Фаһам» 
араб сөзі –«түсінік, мән, мағына» дегенді білдіреді. Бұл түсінік араб-
ша сөздердің этимологиясына сүйеніп берілді. Түпнұсқалық қалпы 
2003 жылы орнына келтіріпті, осы жинақ бойынша берілді.
МАсА
Жинақтың М.Әуезов атындағы ӘӨИ., Қолжазба және текстология 
орталығында сақталған1922 жылғы басылымының фотокөшірмесі 
2003 жылғы бес томдықтың І томын дайындау барысында түпнұсқа 
ретінде негізге алынды. А.Байтұрсынұлы әдеби шығармаларының 
1989, 1991 жылдары қайта басылған жинақтарындағы мәтін салысты-
рылып, ондағы өзгеріске түскен тұстары бастапқы қалпына келтіріл-
ді. Түпнұсқадағы өлеңдер мен 12 аударманың орналасу тәртібі сол 
қалпында берілді. Ал, кейінгі басылымдардағы өзгерістер анықталып, 
салыстырулар рет-ретімен жіктелді. Бұл жинаққа 12 аударма, 22 өлең 
енген. Өлеңнің 14-не, аударманың 12-не ғылыми түсініктеме берілді. 
«жадовскаядан». «Мінсіз таза меруерт» тәржімасы туралы кейін-
гі 1989 жылғы басылымда: «...автор бұл өлеңді Ю.Жадовскаядан 
(1824-1883 жж) аударған, 1911 жылы «Маса» жинағына енгізген. 
Содан кейін екі рет осы кітаптың қайта шыққан басылымдарында 
жарияланды» деген түсінік берілген (316-б.). Аударма туралы «20-
30 жылдардағы қазақ әдебиеті» атты зерттеуде Ж.Ысмағұлов: «…екі 
шумақ сөз өрнегінің бұл күнге дейін ел ауызында Асан қайғы атына 
байланыстыра айтылып, қастерленіп келгені. Ахметтің Жадовска-
ядан аударған осы бір шағын толғауы енді өзіне қайтарылып отыр» 
деп жазды (Б. 410-423). Ал, әдебиеттанушы С.Мақпыров «Таза 
мінсіз асыл тасты» енді шатастырмайық» деген танымдық зерттеу 
мақаласында өзіне дейін дәлелденген аудармаға не себепті қайта 
оралғанын былайша таратады. 1989, 1997-ші жылдары аударма ту-
ралы айтылған түсініктерге және кейінгі басылымдарға қарамастан 
БАҚ-та жарияланған «Асан қайғы жырларының көркемдік әлемі» 
деген мақалада «Ш» деген автордың бұл өлеңді Асан қайғының 
туындысына жатқызғанын айтады. Сол себепті де әдебиеттанудағы 
адасушылықтың алдын алу үшін Ахметтің аудармасы туралы тағы 
бір толғақты талдаудың әлі керектігіне байланысты өлеңнің тарихын 
түпнұсқасынан қарастырады. Орысша мәтіні:
«Лучший перл таится,
В глубине морской.
Зреет мысль святая
В глубине души.
Надо сильно буре

356
Море взволновать,
Чтоб оно в борении
Выбросило перл?
Надо сильно чувству
Душу потрясти,
Чтоб она в восторге,
Выразила мысль»
деген жолдарды көркемдік-стильдік тұрғыдан шұбалаңқы, балаң 
жеткізілген туынды дейді. Бірақ ағартушы әрі ақын Ахметтің бұл 
өлеңге философиялық тұрғыдан келгенін және «перлді» меруерт 
деп баламалаудағы негізгі ойдың пәлсапалық мәнде екенін айтады. 
Жадовскаяның үш шумақты шашыраңқы ойын А.Байтұрсынұлы «...
тігісін жатқызып, ойын әрлендіре, жандандыра екі шымыр шумаққа 
жинақтап, қазақы өлеңнің қалыбына салып, таза ұлттық пішіндегі 
төлтума деп санауға лайық әсем аударма жасаған», – дейді.
Шындығында, қос өлеңді қатар оқысаңыз, екі өлеңнің мазмұны 
бір-бірінен алшақ жатыр. Ал өлеңге «Жадовскаядан» деген мәлімдеме 
берілмесе, өлеңді Байтұрсынұлыныкі деп қабылдарымыз хақ. 
Жадовская Юлия Валериановна – орыс жазушысы. Лирикалық 
өлеңдердің, «Стихотворения», «Отсталая» повесінің, «В стороне от 
большого света», «Женская история» романдарының авторы. Жария- 
ланған жинақтары: Полн. собр. соч. Т. 1-4. СПб, 1894; Избр. стих., 
Ярославль, 1958. Добролюбов Н.А. Стихотворения Юлии Жадовс-
кой. Собр.соч. т. 3. М-Л., 1962.

жүктеу/скачать 1.7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: