Жас ғалымдар, магистранттар, студенттер мен мектеп оқушыларының «хxi сәтбаев оқулары»
жүктеу/скачать 4.43 Mb. Pdf көрінісі
|
| «XXI Сәтбаев оқулары»
«СТУДЕНТТЕР» сериясы Көкөніс шаруашылығы – ауыл шаруашылығының ең көне салаларының бірі. Біздің еліміздің аумағында көкөніс өсіру туралы алғашқы ескерту V ғасырға жатады, Ашхабад маңында 10 мың жыл бұрын суармалы егіншілік болған. Алғашқы диқандар андронов арасындағы Днепром және Днестром, қазірдің өзінде өсірумен айналысты. 1500 жыл бұрын славяндар қырыққабат, қияр, бұршақ, репа, шалғам, сәбіз өсірді. Біраз уақыттан кейін көкөніс шаруашылығы Еділ, Дон, Орал, Кубань өзендерінің аңғарларында және олардың көптеген салаларында пайда болды. Ежелгі заманнан бері Киев, Суздаль, Мәскеу және Ростов Ярославль, Пенза, Арзамас, Санкт-Петербург маңындағы көкөніс өсіру ошақтары белгілі. Қияр жылыжай мәдениетінің негізін шамамен 200 жыл бұрын бұрынғы Клинский ауданының шаруалары салған. Солтүстік Қазақстанда да ерте заманнан бері Көкшетау облысының орталық және солтүстік аудандарында, Қостанай облысының солтүстік аудандарында, Павлодар облысының Ертіс жағалауында, Солтүстік Қазақстан облысының Транссібір магистраліне іргелес аудандарда, Целиноград облысының солтүстік және орталық аудандарында бау-бақша өсірумен айналысады. Мұнда ақ қырыққабат, қызылша, сәбіз, қияр, қызанақ өсіріледі.Тың және тыңайған жерлерді игергеннен кейін көкөніс шаруашылығы Солтүстік Қазақстан тез дами бастады. 1960 жылдан 1986 жылға дейінгі кезеңде көкөніс дақылдары 9-дан 15 мың га-ға дейін, өнімділігі 54-тен 161 ц/га-ға дейін және жалпы жинау 86-дан 265-ке мың т. дейін өсті. Көкөніс өнімдерін ірі жеткізушілер – Қостанай, Целиноград облыстары. Көкөніс өндірісі ірі мамандандырылған совхоздарды ұйымдастырудың, көкөніс шаруашылығын өнеркәсіптік негізге көшірудің, дақылдарды өсіру кезінде жұмыс операцияларын механикаландырудың, жоғары өнімді сорттар мен озық ауылшаруашылық технологияларын енгізудің арқасында айтарлықтай өсуде. Бұған ұжымдық мердігерлікті, өзін-өзі есептейтін бөлімшелердің өзара есеп айырысу жүйесін енгізу, бригадалар мен сілтемелер бойынша шығындар мен өнімнің шығуын есепке алу ықпал етеді. Еліміздің көкөніс шаруашылығының дамуы ірі ғалымдардың – А. Т. Болотовтың, М. В. Рытовтың, Р. И. Шредердің есімдерімен тығыз байланысты, Н. И. Кичунова, П. П. Кюза, Н. И. Вавилов, В. И. Эдельштейна. Олардың еңбектерінің арқасында көкөніс өсірудің ғылыми негіздері жасалды, биологиялық ерекшеліктері зерттелді және көкөніс дақылдарының кең ассортиментінің ауылшаруашылық технологиясы сипатталды.Көкөніс өсірудің дамуына көкөніс өсіруші-практик Е. А. Грачев үлкен үлес қосты, ол көптеген сорттарды өсірді және оларды өсіру әдістерін жасады, бұл жоғары өнім алуға мүмкіндік берді [3, 352 б.]. Өсімдіктердің өсуі мен дамуы – өсімдік ағзасының,онтогенездің қалыптасуына негізделген маңызды өмірлік процестер. Өсу- организмнің құрылымдық элементтерінің, әдетте, мөлшерінің немесе оның бөліктерінің қайтымсыз ұлғаюымен байланысты неоплазмасы; даму – өмірлік цикл процесінде пайда болатын Өсімдіктердің немесе оның жеке мүшелерінің, тіндері мен жасушаларының құрылымы мен қызметіндегі сапалық өзгерістер. Өсім негізінен сандық сипатқа ие, Даму-бұл сапалық өзгерістер. Өсімдіктердің өсу қарқыны, сондай-ақ құрғақ заттардың жиналуы алдымен гүлдену басталғанға дейін үнемі өсіп, содан кейін төмендей бастайды, бұл дененің биологиялық қартаюын көрсетеді. Өсуді реттеуде метаболикалық реакцияларды жүзеге асыру кезінде өсімдік шығаратын өсу заттары (өсімдік гормондары), сондай-ақ нуклеин қышқылдары үлкен рөл атқарады. Соңғысы жасушаның барлық тірі құрылымдарының негізін құрайтын ақуыздар синтезінде өте маңызды рөл атқарады. Өсімдіктердің өсуі мен даму процестері органо-түзілу процестерімен немесе морфогенезбен байланысты. Көкөніс дақылдарының өсуі, дамуы және өнімділігі өсімдіктердің тұқым қуалайтын сипаттамаларына, сондай-ақ қоршаған орта жағдайларына байланысты [4, 320 б.]. Биологиялық белсенді заттар – химиялық заттар,тірі организмдердің тіршілігін қамтамасыз ету үшін қажетті, жоғары физиологиялық белсенділігі бартірі организмдердің белгілі бір топтарына қатысты концентрацияларда немесе олардың жасушаларына, қатерлі ісіктерге (немесе жеделдету) немесе олардың дамуын толығымен басу. Химиялық заттың биологиялық белсенділік бірлігі үшін қабылдайды ең аз саны осы заттар қабілетті басу жасушалардың, тіндердің белгілі бір санының дамуы немесе өсуін кешіктіру қоректік орта бірлігіндегі стандартты штамм (биотест). Қазіргі уақытта биологиялық белсенді заттардың кең спектрі белгілі немесе алуға болатын әртүрлі мақсаттағы заттар табиғи тірі организмдердің көмегімен синтезделеді. химиялық түрленулер. Табиғи БАВ тірі тіршілік әрекеті процесінде түзілетін ағзалар. Олар метаболизм процесінде пайда болуы мүмкін, қоршаған ортаға шығу (экзогендік) немесе ішіне жиналу ағзалар |