Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
ғылымының іргетасының берік қа- лануына өз үлестерін қосты. 1931- 1932 жылы халқымыздың басына төнген нәубет – ашаршылық зар- да бынан құтылып мәдениет сала- сын дағы жұмыстар қайта жанда- на бастаған кезде, халық ауыз әде- биетінің тарихын жасауды қолға алған уақытта Сталиннің жеке ба - сына табынудың қырсығынан қа- зақ әдебиетінің көрнекті өкіл дері, әдебиетшілер, ғалымдар қуғын-сүр- гінге ұшырады. Зерттеу жұмыс тары біржола тоқтап қалмаса да, ғылыми- теориялық мәні терең білгірлікпен жазылған мақалалар 1939-1940 жыл- ға шейін сиреп кетті. Халқымызға, оның зиялы қауы- мына зұлмат болып келген 1930 жыл дарда ауыз әдебиеті нұсқаларын тексеру екі бағытта жүрді. Бірі – фоль клорлық мұраны жанрлық ерек- шелігіне сай түрге бөлу, яғни класси- фикация жасау болса, екіншісі – жеке нұсқаларды, әсіресе, батырлар жыры мен лиро-эпостық жырларды жеке- леп жанрлық ерекшеліктеріне сай зерттеу. Осы екі бағытты жеке алып қарастыратын болсақ, ауыз әдебие- ті үлгілерін классификация жасауға орыс ориенталисттері талпынған мен, белгілі түрде М. Әуезовтің «Әде - биет тарихы» (1927), Х. Досмұхаме- дов тің «Қазақтың халық әдебие- ті» (1928) және С. Сейфуллиннің 1932 жылы жазылған «Қазақ әде- биеті» атты еңбектерінен бастау ал ғаны даусыз. Осы үш еңбектегі жасалған классификация бойынша халық шығармашылығы енді са- ла-салаға бөлініп зерттеле баста- ды. Халық шығармашылығының әр түрі тақырыптық, жанрлық, компо- зициялық ерекшеліктері тұрғысы- нан жеке зерттеу нысанына айнал ды. Қазақ ауыз әдебиетінің мол мұра- сына 1920 жылдардың бас кезінен бас тап зерттеушілік мақсатта көңіл қо йып, бірталай ғылыми мақала жаз- ған М. Әуезовтің Л. Соболевпен бірі- гіп жазған мақалалары, қазақ фоль- клорын бүкіл кеңес еліне ғылыми- теориялық тұрғыдан таныстырған құнды еңбектер болды. «Эпос и фольклор казахского народа» деп ата латын мақалада авторлар қазақ ауыз әдебиетінің барлық жанрларын қысқаша сөз ете отырып, әр жанр- дың өзіндік ерекшелігін және түрле- рін, халық өміріне қарым-қатына- сын ғылыми түрде баяндауды мақ сат тұтқан. «Басты-басты сипаттары- на меңзеп бірнеше топқа, бірнеше түрге жіктемейінше, қазақтың халық творчествосының аса бай мұрасын талдау мүмкін емес. Осы зерттеу- де біз сондай жіктеу жасауға талап қыламыз» дей келіп, қазақ фолькло- рына классификация жасап, әрқайсы- сын жекелеп қарастырды. Авторлар қазақ ауыз әдебиеті үлгілерін жанр- лық жақтан жүйелеуде М. Әуезовтің 1927 жылы «Әдебиет тарихы» оқулы- Ре по зи то ри й К ар ГУ |