Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
әдеби мұраны игеру саласындағы жұ мыстардың үлкен олжасы болды. Бұл әдеби мұраны жинау-жариялау- дың осы кезде ерекше қарқынмен жүргізілгенін танытады. Әдеби мұраны жинап-жария лау- дағы осы алғашқы ізденістер мен табыстар қазақ зиялыларының енді бір тобының әуелі түсіндірмелік, та- ныстырмалық сипатта пікір айтуын туғызды да, кейін ол ғылыми-зерт- теушілік ой-пікірге ұласты. Сон- дықтан ХХ ғасыр басында көрінген қазақ фольклористерінің үшінші то- бына халық ауыз әдебиетінің үлгіле- рін жариялаумен шұғылдануымен қатар, оны ғылыми тұрғыда зерттеу жолында еңбек еткен зерттеушілер- ді жатқызамыз. Бұлар филологиялық мектептің зерттеу әдіс-тәсілдерінен қарағанда тарихи-мәдени мектепке тән бағыттағы зерттеу талабына сай еңбек етті. Батыста француз ғалымы И. Тэн (1828-1893) негізін салған бұл мектептің зерттеу әдісі Ресейде ака- демик А. Н. Пыпин (1833-1904) та- рапынан қолдау тауып, әдеби мұраны зерттеуде тарихилық принципін бас- ты негізге алған болатын. Әдеби мұраның тарихилығы қа- ғидасы ХІХ ғасырдың екінші жарты- сында М. Бабажанов, Б. Дауылбаев, Т. Сейдалин, С. Жантөрин, Ы. Алтын- сарин, А. Құнанбаев еңбектерінен бастау алса, енді ол ХХ ғасыр ба- сында Ә. Бөкейханов, О. Әлжанов. Р. Дүйсенбаев, А. Құрманбаев, Д. Сұл- танғазин, Ш. Құдайбердиев, М. Ж. Кө- пеев тағы басқалардың фольклор та- ну саласындағы тарихи-этнография- лық мақалалары мен еңбектерінде көрі ніс тапты. Бұлардың бәріне бір дей тоқталып жату мүмкін емес және олар қазақ фольклористикасының тари- хын тексерген еңбектерде қарасты- рыл ды. Әйтсе де оларда ғылыми-зерт- теу шілік ой-пікірдің методология- лық мәселелерінің қандай дәрежеде көрініс тапқаны мақсатты түрде қа- растырылмағандықтан, ғылыми си- патына тоқтала кету артық болмайды. Бұл әдебиетші фольклористердің еңбектерінде әдеби мұраның та- рихилығы принципі екі түрлі ба- ғытта көрінді. Біріншісі – тарихи- этнографиялық сипаты басым ең- бектер. Бұл ғылыми-зерттеушілік ой-пікірдің бір сипатын, яғни зерт- теуге деген ұмтылыстың ғылыми ар наға ұласар жолындағы ізденістің көрінісін танытады. Олардың мақа- лалары фольклордың тұрмыс-салт жырлары және мақал-мәтел, жұм- бақ секілді жанрларына арналуы, эт нографиялық сипаттың басым бо- луына әсер еткен. Сол сияқты эпи- калық жырлар мен қиссаларды кі тап етіп бастырып шығару барысын да тарихи-этнографиялық сипат басым болғанын аңғару қиын емес. Мы- салы, Т. Сейдалин мен С. Жан тө- рин құрастырып шығарған «Қазақ өлең дері» атты фольклорлық жинақ сол кездегі елеулі оқиға болды. Құ- Ре по зи то ри й К ар ГУ |