Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
Бұлар келіп әдеби мұраны ғы лыми тұрғыдан тану мәселесін күн тәр- тібіне қойды. Ұлттық әдебиеттану ғылымының алғашқы бастаулары болып табыла- тын тарих алдындағы алғышарт тарға толы XІX ғасырдың ІІ жарты сында- ғы ғылыми-зерттеушілік ой-пі кірдің Шоқан, Ыбырай, Абай сияқ ты ке- меңгерлердің тұлғасынан жал ғастық тапқан осындай ғылыми танымдық биіктіктерге қол соза бастағанын айтқан уақытта, алғашқы қазақ бас- пасөзінің сіңірген еңбегінің зор болғанын атап көрсету керек. Шын мәніне келгенде, олар ояна бас таған қоғамдық, саяси-әлеуметтік, педаго- гикалық-ағартушылық, сыншылдық- эстетикалық ой-пікірдің орталығы болды. Оқу-білімге, мәдениет пен өнерге, ғылымға деген ұмтылысты күшейтті, әр түрлі дәрежеде білім алған қазақ оқығандары мен ел ішіндегі парасатты ақыл-ой иелерін ұлт мүддесі үшін қызмет жасауы- на бағыт берді. Жаңа туған жазба әдебиетті, Абайдан басталған сын - шыл реализмді, ағартушылық ба- ғытты насихаттау арқылы әдебиет- тің көркем өнер саласы ретіндегі қоғамдық мәнін өсіре түсті. Ұлттық сыншылдық-эстетикалық ой-пікірге кең өріс ашты. Қоғамдық әлеуметтік мәселелермен қатар, әдебиет және тіл туралы өзекті мәселелер көтере алған сыншылдық ой-пікір мәнді арна табуға ұмтылыс жасау барысын- да әдебиетті ғылыми тұрғыда тану проблемасын кейде нақты, кейде жанама түрде болса да айтып қалып отырды. Сонымен қатар, ғылыми тұрғыда жүйелі болмаса да мұраны жинап-жариялау жұмыстарына бүкіл халықтық сипат тудырды, көптеген әдеби нұсқаларды жариялады, олар- дың ғылыми зерттеле бастауына мұ- рындық болды. Міне, осы айтылғандардың бар- лығы басты мәселеге, яғни ХХ ға- сыр басындағы ұлттық ғылыми-зерт- теушілік ой-пікірдің әдеби-теория- лық, эстетикалық талап-талғам мен таным-білікті көтеру арқылы фило- логиялық білімдер жүйесінің кеңі нен таралуына шешуші жағдай туғыз ды. «Дала уалаятының газеті» ел ішін- дегі мектептердегі оқыту жайы, қазақ тілінің тазалығы, оның емлесі және ережелерін жасау, орыс алфавиті не көшу, араб тілінде төте оқу секілді мәселелерге арналған мақалаларын- да тіл білімінің өзекті мәселелерін көтере алуы оған айқын дәлел. ХХ ғасыр басында қазақ баспасөзі әдеби-теориялық және сыншылдық ой-пікірдің кең өріс алуына ық пал жасады. «Дала уалаятының газетін» шығарушы тұңғыш журналистер А. Құрманбаевтың, О. Әлжанов тың, Р. Дүйсенбаевтың, Д. Сұлтанға зин- нің тіл мен әдебиет туралы пуб- лицистикалық мақалаларында қазақ тілінің тазалығын сақтау проблема- сы өте қатты көтерілді. Ал тіл таза- Ре по зи то ри й К ар ГУ |