Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
кезеңдегі мақалаларды мынау сын, мынау теориялық зерттеу деп бө- лектеу қиын. Ендеше «оларды не- гізгі бір мәселеге, яғни әдебиеттің көркемдік әдісі жөніндегі теория- лық-эстетикалық проблемаға бұрсақ, қа зақтың сол кездегі сыншылдық, ғылымдық ой-пікірінің өресін анық аңғаруға мүмкіндік туады» [2, 238]. Бұл жерде әдебиет теориясының көркемдік әдістен басқа мәселелері назардан тыс қалды деген ұғым ту- мауы керек. Олар туралы тек шет- пұшпақтап қана сөз ете бастаған әдеби-теориялық ой-пікірдің негізгі көңіл аударғаны – әдеби жанр мен көркемдік әдіс проблемасы болды. Оған 1920 жылдардың бас кезіндегі көркемдік даму процесіне байла- нысты болған айтыс-тартыс пен пролеткультшылдық көзқарас өз әсе- рін тигізгені анық. Әдеби жанр туралы теориялық ой- пікірдің айқын басымдықпен кө рінуі заңды. Өйткені, 1920 жыл дардың бас кезінде қазақ әдебиеті жанрлық тұрғыда өркен жая бас тағаны шын- дық. Сын мен әдеби-теориялық ой- пікірдің алғашқыда ерек ше назар аударғаны драматургия мен театр қо- йылымдары болды. С. Сейфуллиннің «Қызыл сұңқарлар», «Бақыт жолын- да» драмалары туралы «Тілекші» деген автордың «Сауық кеші» («Ең- бекші қазақ», 1922, №44), Нәзір Төреқұловтың «Бақыт жолындағы сын» (Темірқазық, 1923, №2-3), Т. Арыстанбековтің «Жыл құсы» («Еңбекші қазақ», 1923, №64; «Қы- зыл Қазақстан», 1923, №14) жария- ланды. М. Әуезовтің «Бәйбіше- тоқал», «Еңлік-Кебек», «Қарагөз» шы ғармалары жайында «Бөкейше» деген автордың «Еңлік-Кебек», («Тіл- ші», 1923, № 12), Д. Ысқақовтың «Бәй біше-тоқал» («Ақжол», 1923, №384), «Қорғансыздар» («Сана», 1924, № 2-3), А. Елшібекұлының «Еңлік-Кебек» («Еңбекші қазақ», 1925, № 419) секілді мақалалар жарық көрді. 20-жылдардағы дра- матургияны дамытуға үлес қосқан басқалардың да шығармалары назар- дан тыс қалған жоқ. Қ. Кемеңгеровтің «Алтын сақина», Б. Майлиннің «Неке қияр», Ж. Шаниннің «Арқалық ба- тыр», «Торсықбай», «Айдарбек қу» және Ж. Аймауытовтың «Шернияз» шығармаларына арналып жазылған мақалалар соның айғағы. 1920 жылдардың бас кезінде әде- би-теориялық ой-пікірдің сипатын айтқан уақытта мына бір мәселеге көңіл аудару керек. Төңкеріске дейін бір-екі ғана туындысы бар қазақ әдебиетінде тек осы 20-жылдардың бас кезінде отызға тарта драмалық шығармалардың жазылуы және дә- уір алға тартқан тақырыптарды бір ден игеріп әкетуі ғажайып құ- бы лыс. Дәстүрлі жолы бар орыс әде бие тінде В. Ивановтың «Броне- поезд 14-69», Треневтің «Любовь Яро вая» тәрізді пьесалары «Қызыл Ре по зи то ри й К ар ГУ |