Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
жағдайлар мен рухани ортаның мә нін ашуды көздеген [62,406]. Сол арқы- лы Мағжан поэзиясының ұлттық, халықтық сипаттарын ғылыми са- ралап берді. Бұған дейін әдеби- теориялық ой-пікір бұл ұғымдарды тек сөз арасында ғана айтып қалып, жеке ақын шығармашылығына орай ғылыми терең қарастыруға ден- деп бара алмай жүрген болатын. Ұлттық әдебиеттану ғылымының туу кезеңіндегі әдеби-теориялық ой- пі кірдің өсу, кемелденуі жолын да мақала қосқан ең басты жаңалық та осы болды. Мағжанның «кедейдің ақыны емес, ұлт ақыны, ұлтты жал- пағынан алып қарайтын», халықшыл ақын екенін дәлелдеу – мақаланың бүкіл желісінің өзегі болуы да сон- дықтан болар. Мақаланың әдеби-теориялық ой- пікірге қосқан тағы бір ерекше жа- ңалығы – Мағжан поэзиясындағы әдеби ағым және көркемдік әдістер- ді анықтау мақсатында теориялық талдау жасауы. Қазақ әдебиетінің көркемдік деңгейі қандай дәуірде де- ген проблема баспасөзде жан-жақты сөз болғанда тың пікірлер білдірген Ж. Аймауытов бұл мәселені де нақ- ты сөз етеді. «Мағжанның алғашқы кездегі өлеңдерінде неше түрлі рух бар. Сыртқы түрінде орыстың бейне- шілдеріне (символист) еліктесе, іш- кі рухында күйректік, жылауықтық (сен тиментализм), романтизм бол- ды. Сентиментализм әсіресе, әйел теңдігіне арнап жазған өлеңдерінде ұшырасады», – дей келіп, осылардың әрқайсысына нақты мысал келтіре отырып дәлелдейді. Сын мен әде- биеттану ғылыми тарихында әдеби ағым мен әдіс тұрғысынан да алғаш теориялық талдауға түскен де Мағ- жан поэзиясы болғанын атап айту ке- рек. Бұл бағыттағы әдеби-теориялық талдаулары авторға: «Мағжан – терең күйдің ақыны емес, нәзік сезімнің, тәтті қиялдың, ақыны, ол – кедейдің ақыны емес, ұлт ақыны. Ел ішінде бай, кедейдің арасын- да қиянатты, теңсіздікті көрмейді. Ұлтты жалпағынан алып қарайды. Ол түрікшіл, санашыл, уайымшыл, өзімшіл ақын, бұл жағынан қарасақ, ол – ескі пікірлі ақын. Жақсы жағын алсақ, ол сыр- шыл, толғағыш, суретші, сөз ұстасы, түрікшіл, романтик, мәдениет шіл, отар шылдыққа, жауынгершілікке қар - сы күншығысшыл екен» деген тұ- жырым жасауға мүмкіндік береді. Бұл пікірдегі «ескі пікірлі ақын» деген- ді теориялық тұрғыдан түсіну керек. Санашыл деп отырғаны идеализм болса, уайымшылы – сентимента- лизм. Сондықтан ол төңкерісшілдер таңған «ескішіл керітартпа, бай- шыл-феодалшыл» деген түсінікті білдірмейді. Автор Мағжан шығар- ма шылығына маркстік-лениндік әдіс - нама тұрғысынан қарап отырған- дықтан да санашылдық (идеализм) пен күйректік (сентиментализм) Ре по зи то ри й К ар ГУ |