Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
көздері мен ақындық мектебі тура- лы зерттеушілік ой-пікір абайтану- да алғаш көрсетілген болса, Қ. Жұ- бановтың «Абай – қазақ әдебиетінің классигі», Ә. Мәметованың «Абай – кезеңінің дана ақыны» мақала- ларында үздік ақын, классик екені тұжырымдала дәлелденді. Әсіресе, Қ. Жұбанов өз мақаласында ақын шығармашылығындағы тақырып пен идея, образ, ақындық шеберлік мә- селелеріне баруы әдеби-теориялық ой-пікірде үлкен жаңалық болды. Ал Ш. Әлжановтың «Абайдың педа- гогика туралы көзқарасы», Қ. Қуа- нышұлының «Абай», Ә. Лекер- ұлы ның «Абай және оның дәуірі», Ғ. Тоғжанұлының «Абайды әлі толық білгеніміз жоқ» секілді мақалалар социологиялық арқауы басым бол- ғандықтан пікір қайшылығына ұшы рай отырса да, Абайдың дү- ние танымын өмір сүрген заман шындығына орай қарастыруда тың бастама салды. Абайды педагог, ағар- тушы-демократ деген бағалаудың алғаш айтылуы соны ізденістердің қолға алынғанын дәлелдейді. Абай- ды ғылыми жолмен зерттеудің бас- талған шағында тұрпайы социоло- гизм теориясына сай көзқарастағы мақалалар да жарияланбай қалмады. «Абай шығармашылығы туралы айтыстың» тууына байланыс ты Ә. Қоңыратбайұлының «Абай дың әлеуметтік беті туралы» («Қа зақ әдебиеті», 1934, №30), С. Мұқан- ұлының «Абайды тану жолындағы пікірлер» («Қазақ әдебиеті», 1934, №30), Қ. Өтепұлының «Абай шығар- машылығының әлеуметтік негіздері туралы» («Социалды Қазақстан», 1934, № 267) сияқты мақалаларда Абайды ұлт ақыны деген бағаға келісе отырғанымен, үстем тап ор- тасынан шыққандықтан, «Либерал- буржуазияшылдығы» басым ақын болғанын дәлелдеу бағытындағы ой- пікір көрініс тапқан. Абайдың қайтыс болғанына отыз жыл толуына орай жазылған ма- қалалардың бір сарасы ақын шы- ғармашылығына әдебиет теория- сының категориялары мен ұғымдары негізінде зерттеуге арналды. Бұл жеке ақын шығармашылығын теориялық тұрғыда тексеруге жаңа бастама салды. Сол арқылы өлеңтану мен сюжет, композиция, образ, тақырып және идея, тілдің көркемдегіш құрал- дары туралы қисындар әдебиет тео- риясының заңдылықтарына орай сөз болды. Ұлттық әдебиеттану ғы- лымының туу кезеңі үшін бұның да елеулі табыс екенін атап айту лә зім. І. Жансүгіровтің «Абайдың сөз өр- негі» («Әдебиет майданы», 1934, №11-12), Е. Ысмайылов пен З. Шаш - киннің «Абайдың композиция- сы» («Қазақ әдебиеті», 1934, №30), «Абай дың өлең өрнектері» («СҚ», 1934, №301) атты мақалалары тек Абай шығармашылығын ғана емес, қазақ поэзиясын өлең сөздің теори- Ре по зи то ри й К ар ГУ |