Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
қалыптасқан, көркем әдіс ретінде әдебиет процесінде әдеби жүзеге асқан социалистік реализм прин- ципі» екені қағидаға айнала бастады. Нәтижесінде көркем әдебиет пар- тиялық істің бір бөлшегіне, саясат пен идеологияның сойыл соғар бел- сенді құралы болу қасиетіне ие бола бастады да, сын мен әдебиеттану жаңа эстетика мен теорияның қасаң қағидасының құрсауына түсті. Та- биғи даму заңдылығынан айыры- лып, белгілі бір қалыптығы ойлау жүйесінен шыға алмайтын күйге ду- шар болды. Қазақ әдебиеттану ғылымында социалистік реализмді алғаш сөз ет- кен осы мақалалардың және кейін сөз болатын қазақ фольклорын, қа- зақ әдебиетінің тарихын, теория- лық мәселелерін ғылыми қарастыр- ған әдебиетші-ғалымдар еңбектері- нің ғылыми-зерттеушілік ой-пікірге қосқан үлесін бағалағанда, біздің мақсатымыз бұрынғыдай не бірыңғай даттау немесе мақтау болмауы ке- рек. Себебі, маркстік-лениндік әдіс- наманы, социалистік реализмді ту- дырған олар емес, социалистік қоғам, олар заман талабына сай еңбек етті. Сондықтан басты нысанаға ұлттық әдебиеттану ғылымының туу, қа- лыптасу жолындағы ізденістеріне қосқан үлесі мен кері әсерін әділ бағалау керек. Социалистік реализм әдісімен жазылған көркем шы ғар- малар болғанын, маркстік-лениндік әдіснаманың әдебиеттің халық ты- ғы, таптығы, партиялығы деген қа- ғи даларының ғылыми-зерттеу ең- бек терде орын алғанын дәуір та- лаптарына сай туындағанын есте ұстай отырып, тарихи шындық тұрғысынан сараламасақ, бәрін жоқ қа шығаратын нигилизмге жол беріп аламыз. Ендігі жерде негізгі мақсат – кеңес дәуірдегідей «ақсақты тыңдай, өтірікті шындай» қылмай, кемшіліктер мен жетістіктерге та- рихи шындық тұрғысынан келу ке- рек. Көркемдік дамудың тарихи са- бақтастығына орай өркендеуге тиіс ті көркем әдебиеттің идеология құ- ралына айналуына себепкер болған социалистік реализмнің принциптері сол әдебиет туралы ғылымды да танымдық сипаттағы дәстүрлі жо- лынан бұрып жіберді. Әдеби да- мудың заңдылығынан тыс, ойдан шығарылған бұл әдісті кеңестік иде- ология мен партиялық басшылық қажетті жерінде өз мүддесіне сай өзгеріп отыруына мол мүмкіндік алды. Ол ғылыми-зерттеушілік ой- пікірге де әсер етпей қалмады. Қазақ әдебиеттану ғылымының тарихында тұрпайы социологизм теориясына ұрынудың көп болуы, тіпті «ұлтшыл- алашордашылар» атанғандар шығар- ма шылығына байланысты бертінге дейін келуінің басты себебі де осы- дан болар. Міне, осылайша «түрі ұлттық, мазмұны социалистік әдебиет» жа- Ре по зи то ри й К ар ГУ |