Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
саралады. ХІХ ғасырдағы әдебиеттің көрнекті өкілі деген тұжырым қалыптастырды. 4. Ғұмырнамалық деректерді жү- йе леді, шығармаларын жинап-жария- лау ісін жолға қойды. 5. Ағартушы, ғалым, педагог, жа зушы, әдебиетші секілді табиғи таланттылыққа сай тұлғалары баға- ланды. 6. Ұлттық таным-білікті Шоқан ғылыми арнада, Ыбырай педагоги- калық арнада дамытудағы ұлылығын ашуға алғашқы қадамдар жасалды. 7. Ыбырай шығармаларына әде би- теориялық талдау жасау жолын дағы бастамалар көрініс тапты. 8. Шоқан мен Ыбырай шығарма- шылығын монографиялық тұрғыда зерттеуге бастама салынды. Оның негізгі бағыт-бағдары мен көкейкесті мәселелері айқындала бастады. Әрине, бұл сол кезеңдегі ғылыми ізденістер үшін аз табыс емес еді. Егер бұған қазақтың осы ағартушы- ойшылдары секілді ғылыми зерт- теудің нысанасына көбірек алын- ған Махамбет шығармашылығының тексерілуін қоссақ, онда ХІХ ға- сырдағы қазақ әдебиеті тарихын зерттеудің біршама жүйеленіп қал- ғанын байқар едік. Шынын айтсақ, ғылыми-зерттеушілік ой-пікір оқу- лық деңгейінде қарастырылып жүр- ген кейбір ақын-жазушыларды да назардан тыс қалдыра қойған жоқ. Мысалы, С. Дөнентаев, М. Ж. Кө- пеев, С. Көбеев, С. Торайғыров, М. Өтемісұлы, Ш. Бөкеев және т.б. Бірақ, осылардың ішінен ұлы ағартушыларымыз зерттелген дең- гейде қарастырыла қоймаса да ба- рынша мол сөз болғандары – Ма- хамбет пен Сұлтанмахмұт қана, өзгелері туралы ғұмырнамалық сипаты басым бірді-екілі мақала ғана болмаса, жүйелі зерттеу ныса- насына түспегені байқалады. Бас- қаларды айтпағанда, С. Мұқанов 1942 жылғы еңбегінде «халықшыл ақын» деп, Қ. Жұмалиев 1941 жылғы оқулығында «үлкен реалист ақын» деп бағалаған Шортанбайдың, бол- маса Дулат, Бұқар секілді басқа да тұлғалардың мұрасына ғылыми зерт- теу мақалалардың арналмауы түсі- ніксіз. Соғыс және оның зардапта- рын жоюдағы қиын кезең еді ғой дей тұрғанмен де, бұлар туралы ешқандай ізденіс болмады деу мүлде қисын- сыз. Біздің ойымызша, 1940 жылдар басындағы мектептер мен оқу орын- дарын оқу құралдарымен қамта ма- сыз ету міндеті шұғыл қойылғанда, «халық жаулары» атанғандардың орнын толтыру үшін еніп кеткен, кейінде «керітартпа ескішіл феодал- шыл, ұлтшыл» атанған ақындардың таптық сипатын ашуға маркстік- лениндік әдіснаманың да, кеңестік идеологияның да соғыс басталуы- на байланысты мүмкіндігі болмай қалды. Әйтсе де олар өткізіп алған бұл «қателерінің» өріс алмауы үшін Ре по зи то ри й К ар ГУ |