Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
ПРОФЕССОР ФАУЗИЯ ОРАЗБАЕВАНЫҢ ЖҰБАНОВТАНУҒА
жүктеу/скачать 4.33 Mb. Pdf көрінісі
|
| ПРОФЕССОР ФАУЗИЯ ОРАЗБАЕВАНЫҢ ЖҰБАНОВТАНУҒА
ҚАТЫСТЫ ЗЕРТТЕУЛЕРІ Жұбанов А.Қ. ҚР БҒМ ҒК А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының бас ғылыми қызметкері, ф.ғ.д., профессор, as_zhubanov@mail.ru Кез келген ғылым саласының бастауында ғасырлар бойы маңыздылығын жоймайтын, уақыт өткен сайын, іздене үңілген сайын жаңа ұрпақтың терең ой, жаңа білім табатын ғұмырлық еңбектері болады. Мұндай еңбектердің қатарына ХХ ғасырдың басында-ақ қазақ тіл білімінің теориялық негізін қалауға айрықша үлес қосқан аса көрнекті тілші ғалым, профессор Құдайберген Қуанұлы Жұбановтың зерттеулерін жатқызуға болады. Қазақ тіл білімінің тұңғыш профессоры Қ.Жұбанов 1937 жылдың қараша айында нақақтан-нақақ, «халық жауы» ретінде тұтқындалып, 1938 жылы 38-ге енді шыққан кезінде ату жазасына кесілген болатын. Міне, содан 20 жыл өткен соң ғана, 1957 жылы азаматтық құқығы қалпына келтіріліп, ғалымның қазақ тілі жөніндегі зерттеулерін оқырман назарына ұсынуға мүмкіндік туды. Проф. Қ.Жұбановтың өмірі мен шығармашылығын тұңғыш зерттеген жұбановтанушы академик Рәбиға Сыздықтың сөзімен айтсақ, «... өзінің табиғат берген бітімімен, Алла тағала сыйлаған ақыл-парасаттылығымен, үлкен таланттылығымен, ата-анасы мен тәрбиесінен келген қабілеттілігімен, алған білім-танымымен елден ерек тұрған біртуар (феномендік) тұлға» өзінің аз жасаған ғұмырында ғылым үшін баға жетпес классикалық зерттеулерін мирас етіп қалдырды [2, 3-6 бб.]. Әрі қарай Рәбиға Сыздық былай дейді: «... сталиндік зұлмат саясат арамыздан алып кеткен атақты ғалым, белгілі қайраткер, білім-ғылым әлемінің біртуары Құдайберген Қуанұлы Жұбановпен 1957 жылы қайта қауышсақ та, біразға дейін оны көпшілік қауымға кең көлемде таныстыра алмай жүріппіз, яғни ол жөнінде конференциялар өткізіп, жан-жақты тақырыптарда баяндамалар жасалмапты. Проф. Қ.Жұбановтың өмірі мен ғылыми мұрасы туралы тұңғыш ғылыми-практикалық конференцияны 1964 жылы желтоқсан айында сол кездегі С.М.Киров атындағы, қазіргі әл-Фараби атындағы университет ұйымдастырып өткізді. Конференция бастамасын Қ.Жұбановтың тікелей шәкірті ғалым проф. Мәулен Балақаев жасады. Ал Қ.Жұбанов туралы бас баяндама жасауды ұстазым М.Балақаев маған жүктеді», – дейді Р.Сыздық [2, 3-б.]. Осы тұңғыш жиында да, кейінгі жазғандарымызда да Қ.Жұбановтың негізгі пікірлері, ұстанымдары айтылды. Fa лым айналысқан тілтаным салалары көрсетілді. Олар: қазақ тілінің фонетикалық жүйесі, морфологиясы мен синтаксистік құрылымы, жалпы тіл білімінің, оның ішінде түркологияның мәселелері, қазақтың ұлттық тілінің дамуы мен тарихы, қазақ тілінің жазуы (графикасы), орфографиясы, терминологиясы, қазақ тілін оқытудың әдістемесі. Ғалымды бұдан өзге де қазақ, түркі жұртының өнері мен мәдениеті мәселері де қызықтырған. Р.Сыздық, ғалым Қ.Қ. Жұбановтың ғылыми-педагогикалық қызметімен қатар қоғамдық өмірге де белсене араласқанын сөз етеді: Фирдоуси, Абай сияқты көрнекті қайраткерлерге арналған ғылыми конференциялар ұйымдастыруда бастама көтеріп, осы конференцияларда мазмұнды баяндамалар жасайды. 1935 жылы оны Қазақстандағы мәдени құрылыс қызметкерлері құрылтайының ұйымдастыру комитетінің төрағасы етіп, содан кейін XVI Бүкілресейлік Кеңестер құрылтайына Қазақстан атынан делегат етіп сайлайды. Ғалымның келесі айналысқан «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» атпен 10 түрлі кітапша етіп жарияламақ болған ғылыми жұмысының екеуі ғана жарық көріп үлгірді, олар «Из истории порядка слов в Казахском предложении» және «Заметки о Вспомогательных глаголах». Еңбектерінің бұл сериясын Қ.Жұбанов орыс тілінде жазып, бұл мәселелерге бүкіл түркітанушы ғалымдардың назарын аударып, оларды Ресей және шетелдердегі тюркологтармен 9 терезесі тең ғылыми-теориялық жұмыстар ретінде ұсынуды жөн көреді. Соңғы 8 сериясы жарық көрмей жоғалып кеткен, ал олардың соншалықты қызық та қажет (бүкіл түркологияда) тақырыптардағы зерттеулер болғандығы аттарынан көрініп тұр, – дейді академик Рәбиға Сыздық [2, 4-б.]. Енді Рәбиға Сыздықтың жұбановтануға қатысты зерттеулерін әрі қарай жалғастырушы педагогика ғылымдарының докторы, профессор Абай атындағы ҚазҰПУ Қазақ тілі теориясы мен әдістемесі кафедрасының меңгерушісі Фаузия Оразбаеваның «Қ.Жұбановтың педагогикалық мұрасы: лингводидактика және әдістеме» атты мақаласына қысқаша тоқталайық [3, 101-104 бб.]. Фаузия Оразбаева аталған мақаласында оқырмандарға мынадай сұрақ қояды: «XX ғасырдың басы қазақ топырағында ұлтты тану мен ұлтты танытудың үлгісін жасаған, оны әлемдік деңгейге көтерген, ғасыр жүгін арқалаған тұлғаларды өмірге әкелді. Солардың бірі – тіл тануды ұлт танумен ұштастыра білген Құдайберген Жұбанов есімі алаш арыстары мен алыптары арасында айырықша орын алады. Отыздан асар-аспас жасында ғажайып білімдарлығымен, таным тереңдігімен қазақ тіл ғылымының мақтанышына айналған Құдайберген Қуанұлы Жұбанов еңбектерінің әлі күнге өзінің өзектілігін жоймауының сыры неде?» – дейді. Әрі қарай да Фаузия Оразбаеваның пікірін жалғастыратын болсақ, ол былай тарқатады: «Бар болғаны 38 жас қана өмір сүрген Қ.Жұбановтың артта қалған мұрасына жалпы шолу жасасақ, ғалымның еңбектері ұлт тілі, сауаттылық, қазақ өнері, әдебиет, музыка» мәдениет, әлеуметтік мәселелер т.б. көптеген салаларды қамтиды. Осы салалардың әрқайсысы ұлт үшін айрықша маңызды екенін айтпаса да түсінікті. Ғалым бұл мәселелерді сөз ету барысында аталмыш проблемаларға қатысты кемелді ой айтумен қатар, жаңа ғылыми бағыттардың негізін қалады. Сондықтан жыл өткен сайын ғалым мұрасының жаңа қырлары ашылып, тың зерттеулерге жол салып келеді. Тілшінің лингвистикалық мұрасы тіл білімінің фонетика, лексикология, грамматика, морфология, әліпби, емле, терминология, синтаксис, әдеби тіл мәселелеріне арналып, іргелі проблемаларды сөз етеді. Педагогика саласының ірі маманы Фаузия Оразбаева Қ.Жұбановтың ғылыми көзқарастары мен ой-пікірлері, түйінді ғылыми тұжырымдары қазіргі тіл білімінде арнайы зерттеу нысанына айналып, жан-жақты қарастырыла бастағаны жайлы өз ойын аса білгірлікпен баяндайды. Фаузия Оразбаева аса дарындылықпен Қ.Жұбанов еңбектеріндегі тұжырымдарға айырықша зер сала келе, ғалым ұсынған тиімді әдістердің: түйінді мәселеге көңіл аудару, сөзбен суреттеу, көрнекілік, өмірге үңілдіру, еңбек процесімен байланыс, жүйелі ойға төселдіру, оқушының алдына проблема қоя оқыту, бір пәнді игерту үшін оған екінші пәнді кұрал ету т.б. – бүгінгі күннің өзекті мәселелерімен ұштасып қана қоймай, қазіргі кездегі оқытудың ең ұтымды жолы жаңа технологияның негізін салған ой-пікірлер екенін аңғарудың қажет екендігіне баса мән беруді ұсынады. Осы айтылғандарға дәлел болатын мына жайттарды сөз етеді: қазіргі жүктеу/скачать 4.33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|