Мәдениеттану Публикация учебных и научных материалов презентаций в Pdf формате на веб- ресурсах КазНУ

2 сұрақ.Белгі мен рәміз 
Қазіргі батыстық философия семиотикалық суреттемелерін 
постмодерндік әдістеме негізінде қалыптастырады. Бұл ұстанымда 
семиотикалық суреттемелер мәдени мәтіндер ретінде қарастырылады. 
Осындай 
әдістеме, 
әсіресе, 
Ж.Деррида 
шығармашылығына 
тән. 
Фоноцентризмнен тілдің таза рәміздік табиғатына бет бұрған Деррида үшін 
еуропалық мәдениет пен философияның әр түрлі «центризмдері» 
(еуропоцентризм, логоцентризм, фаллоцентризм, фоноцентризм) және де 
«центрация» қағидасы ұнамсыз. 
М.Хайдеггерден басталған еуропалық семиотикалық метафизиканың 
«деструкциясын» (бұзылуын) Ж. Деррида «деконструкцияға» – (бұзып барып 
қайта құруға) айналдырды. Дерриданың түсінігінше, бәрін – әдісті де, 
ұғымды да, жүйені де деконструкциялауға болады. Мысалы. Деррида 
батыстық философияның «мән», «құбылыс», «мақсат», «онтология», 
«метафизика» сынды ұғымдарын деконструкциялайды, сөйтіп оны болашақ 
философияның баспалдақтары ретінде пайдалануға береді. 
Бұл ұстаным қазіргі философияда кең таралған. Семиозисті 
Саудабекова Э.К санаға манипуляция жасаудың құралы ретінде қарастырса, 
неміс социологі Г. Франке санаға манипуляция жасаудың құралы 
ретіндежарнаманы алады. Осындай ұстаным орыстілді әдебиетте кең 
таралған. «Манипуляция, – дейді С.Г.Кара-Мурза, – бұл биліктің әсер етуші 
ресурстарының бірі болып табылады». А.А.Хамидов болса, Г. Франке 
сияқты, БАҚ санаға манипуляция жасаудың құралына айналып кетті дейді.
Семиотика дамыған сайын «белгі» түсінігі бірте-бірте артта қала берді, 
интегративті белгі – айтылулардың кез келген байланыс жүйелігінде 
қолданатын қызмет пен мәннің жетекшілігіндегі «мәтін» түсінігі орталылық
орын алады. Готлоб Фреге (1848-1925) бойынша семиотика дәстүрлі 
хабарламаны екі түрлі деңгейде ажыратады: денотативті (денотат хабарлама 
фактісі) және коннотативті (коннотация – мәдени әлеуметтік рәміздің 
қосымша мағынасын шартты жүктеу). Кез-келген тіл денотатив пен 
коннотативтің қиылысу нәтижесі болып табылады. Семиотика жүйесінің 
динамикалық шындығы осындай.
Ғаламдану тек сәндік үшін қолданылып жүрген түсінік емес. Соңғы 
жылдары ақпаратты цифрлау өзара байланыстағы әлемде жылдамдықты 
арттыру мақсатында көптеген таңбалық жүйелерді қалыптастырды. Бұл 
жағдай білім алуда және таратуда материал форматтары (папирустан жаңа 
медиа форматына дейін) бойынша маңызды мәселелерді туғызады. Дәл 
қазіргі кезеңде әртүрлі әлемдік мәдениеттердегі глокальды (ғаламдық және 
жергілікті) мұраны және мәдени жадыны жаңғыртуда сан алуан формалар 
мен жүйелерді этикалық тұрғыда ескеру қажет. Семиотикалық үлгілер мен 
олардың форматтарын қолдау өзгерістері мәдениет экономикасына ықпал ету 
жолдарын көрсетеді. 
Мәдениетті 
зерттеу 
ғылымында 
семиотика 
тәжірибелерімен 
тұрақтанған өзіндік даму логикасы бар. Әр дәуірдегі зерттеулердің өзіндік 

семиотикалық стилі, өзіндік мәтін талдау тәсілдері тән. Бүгінгі таңда 
семиотика философиядағы жеткілікті дамыған теория болып табылады, 
бұның тәсілдері адам қызметінің әртүрлі шеңберлерін талдауға мүмкіндік 
береді. 
Коммуникациялық 
арналар 
саналуан 
болғандығына 
сай 
коммуникациялық белгілер де көп түрлі. Олардың арасындағы 
маңыздылары: 
- 
вербальды (тілдік) арна; 
- 
вербальды емес арна; 
- 
иконикалық құжаттар арнасы; 
- 
рәміздік құжаттар арнасы; 
- 
орындау өнері арналары (музыка, би; театр); 
- 
әдебиет және әдеби тіл арнасы; 
- 
радио мен теледидар арнасы; 
- 
мультимедиялық арна. 
Осы арналар мен оларға тән таңбалар және рәміздерді зерттейтін 
арнаулы семиотикалық пәндер бар. Олардың кейбірін аталып өтелік. 
Таңбалар 
мен 
рәміздер 
адамның 
күнделікті 
тұрмыстық 
қарам-
қатынастарында жиі кездеседі.
Вербальды емес арна келесі паралингвистикалық құралдарға ие: 
-просодия – тілді вокальдандыру жүйесі – тон, интонация, тембр, 
дауыстау 
- экстралингвистика – дауыстауды эмоциональды жүргізу – күлкі, 
жылау, паузалар, жөтелу, еліктеу, ымдау, ишара
- кинесика – бет әлпеттегі қозғалыстар, жүріс-тұрыс, пантомимика , 
визуальды контакт; 
- сәлемдесу рәсімдері(такесика;) 
- проксемика – әріптестер мен қатысушылардың арасындағы 
дистанция
Мәдениет белгілер мен мағыналардың әлемі болып табылады. Бұл 
нұсқа бойынша, адам баласы мән-мағыналар жүйесінде өмір сүреді, ал бұл 
мән-мағыналар жүйесі адам баласын басқа адамдарға және жалпы қоршаған 
әлемге қатысты бағыт-бағдар беріп отырады. Сондықтан да, мәдениетті 
өзіндік ерекшелігі бар мән-мағыналар жүйесі ретінде түсініп-білу үшін 
адамдардың іс-әрекеттерінің және өзара әрекеттерінің мән-мағыналарының 
түпкі сырын ашып алу қажет. Бұл көзқарас тұрғысынан қарағанда мәдениет 
адамдардың мінез әрекеттерінің себебі болып табылатын сыртқы күш емес, 
осы мінез әрекеттің контексті болып табылады және осы контекстте ғана іс-
әрекеттің мән-мағынасын түсінуге болады. Сонымен, мәдениет шынайы 
мағыналық кеңістіктің феноменологиялық (заттандырылған) саласы болып 
табылады, ал бұл сала болса қарама-қайшылықтардың: «имманентті – 
трансцендентті», «сакральды – профанды» және т.с.с. ендірілуі және 
түсіндірілуі арқылы анықталынады.
Мәдениет – бұл белгілер жүйесі (мәдениеттің семиотикалық 
қызметі). Бұл түсіндірме алдыңғы анықтамаға мазмұны жағынан жақын, 

бірақ кейбір ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Белгілер мен мәндер мағынаға 
қарағанда оның рәміздік дәнекерлері болып табылады. Белгі деп басқа заттар 
туралы мәліметтерді сақтауға, қайта өндіруге және тасымалдауға арналған 
затты-дүниені айтуға болады. Белгілер жүйесі белгілі бір мәдениет 
қалыптарының материалды тасымалдаушы ретіндегі артефакттер мен 
шынайлықты ой жүйесі арқылы қайта өндіретін және құрайтын сана жүйесі 
(ментал) ортасында орналасады. Лесли Уайт адам баласының рәмізденуге 
деген қабілетіне тәуелді заттар мен құбылыстарды «символаттар» деп 
атайды.
Сонымен, белгілер адам баласының мағыналық іс-әрекетінің 
элементтері ретінде адамдардың рәміздеу (символдау) қабілеті көмегімен 
мәдениеттің құрылымдық мазмұнына кіреді. Олардың материалды дәнекер 
болып табылатын артефактерден еркшелігі іс-әрекеттің рәміздік дәнекер 
болуында. 
«Сонымен, бүгін біз мәдениет – ақпараттық үдеріске қосылған өзіндік 
ерекшелігі бар механизм, ол, сонымен қатар, әлеуметтік маңызы бар 
ақпараттарды қалыптастыратын және тасымалдайтын механизм болып 
табылады. Басқа сөзбен айтқанда, мәдениеттің өнімі – бұл белгілік құралдар 
арқасында қоғамда жасалынатын және сақталынатын әлеуметтік ақпарат 
екенін білдік. 

жүктеу/скачать 1.45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: