Қазіргі қазақ ЖӘне түрік тілдеріндегі септік жалғауларының сипаты исатаева Н. Ж
жүктеу/скачать 211.45 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- –in, -ın, -un, -ün
- Барыс септігі (Yönelme hali).
- –а, е.
| Ілік септігі.Ескерткіштерде ілік септік заттың, қимылдың белгілі біреуге
тән екендігін білдіреді. Ілік септіктегі сөз тәуелдік жалғаулы сөздермен тіркесіп келеді.Ілік септіктегі сӛздер –ың, -ің, -ның, -нің (-уң, -үң, -нуң, -нүң) қосымшаларының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: kitabın, dostun, ailenin, kardeşimin т.б.[4; 46] Бұл септіктің қазақ тілінде кімнің? ненің? сұрақтарына жауап беріп, -ның, -нің, -тың, -тің, -дың, -дің жалғауларын жалғайды. Мысалы: Ескінің көзі, кітаптың сөзі т.б. Сөйлем ішінде ілік септігі жалғанған сөз әрқашан анықтауыш қызметін атқарады. Ердің атын еңбек шығарады (мақал).[3; 62] Қазіргі түрік тіліндегі ілік септігі kimin? nenin?neyin?сұрақтарына жауап беріп,–in, -ın, -un, -ün, –nın, -nin, -nun, -nünжалғаулары жалғанады. –in, -ın, -un, -ün – дауыссыз дыбыстан кейін жалғанады. Мысалы:Bu tüfek kimindir? – Бұл мылтық кімдікі? –nın, -nin, -nun, -nün – дауысты дыбыстан кейін жалғанады. Мысалы:Bu tüfek Mustafanındir – Бұл Мұстафаның мылтығы [5; 56] Қазіргі түркі тілдерінде ілік септігінің жалғауы дауыстыдан немесе дауыссыздан басталуымен ерекшеленеді. Дауыстыдан басталуы Орхон- Енисей жазбаларына және қазіргі оғыз тобындағы тілдерге тән. Барыс септігі (Yönelme hali).Барыс септігігі көне түркі ескерткіштерінде мынадай қосымшалар арқылы жасалады: 1. –қа, -ке, -ға, -ге:тағқа – тауға, қапығқа – қақпаға, йерке – жерге, үгүзке – ӛзенге. –қа, -ге тұлғалары Орхон ескерткіштерінде кездеспейді, бірақ Енисей ескерткіштерінде сөздің аяғы қатаң дыбысқа бітсе де, ұяң дыбысқа бітсе де үндестік заңына сәйкес –ға, -ге қосымшалары арқылы келетін бірнеше сөзді кездестіреміз. 2. –ғару, -геру. Құранды қосымшалар. Олар барыс септіктің –қа және – ру, -рү жұрнақтары арқылы жасалған. Мысалы: йоқар-жоғары, ілгерү-ілгері, ебгерү-үйге қарай т.б. 3. –а, е. Жіктеу есімдікері мен тәуелді жалғаулы сөздерден кейін жалғанады. Мысалы: баңа-маған, ебіме-үйіме, ініме-ініме т.б. 4. –йа, -ие негізінде оғыз тілдеріне тән қосымшалар. Мысалы: бірійе-оңға, құрыйа-кейінге т.б. 5. –ру, -рү кейбір сөздерге қосыла келіп істің бағытын білдіреді. Мысалы: баңару-маған қарай, аңару-оған қарай т.б. жүктеу/скачать 211.45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|