WWW.ENU.KZ
-ı, -i, -u, -ü – егер сөз немесе сөйлем дауыссыз дыбысқа аяқталған
жағдайда жалғанады. Мысалы
: evi – үйді, şehiri-қаланы, okulu-мектепті т.б.
–
yı, -yi, -yu, -yü – егер сөз немесе сөйлем дауысты дыбысқа аяқталған
жағдайда жалғанады. Мысалы:
parayı-ақшаны т.б.
Бұл септік жалғауының да қазақ тілі үлгісінде тәуелдену үлгісі бар.
Мысалы.
жай септеу үйім, тәуелді септеуде
үйімді. Бұл үлгі түрік тілінде
кездеспейді.
Жатыс септігі (Bulunma hali).Ескерткіштердегі
жатыс септікте тұрған
сөздер мекенін, орнын, мезглін білдіріп,
-та,-те,-да,-де жалғауларының
жалғануы арқылы жасалады. Мысалы:
ташда-таста, қағанта-қағанда,
йолта-жолда, тағда-тауда т.б. Жатыс септіктегі сөздер сөйлем ішінде
жанама толықтауыш не пысықтауыш болады.[4; 48]
Бұл септіктегі сөздер негізінде көлемдік,
мекендік және мезгілдік
мағынаны беріп,
Кімде? Неде? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы:
Жат
қораны күзеткен қартаң шалда сана жоқ (Абай); Аспанды жапқан қара
бұлт әлем-тапырақ кӛшуде (С.Мұқанов); Есімде, анам есімде, Есімнен сӛзің
қала ма (І.Жансүгіров); Байлық – еңбекте, жерде (Ы. Алтынсарин).
Жатыс септігі қазіргі түрік тілінде де мекенді білдіріп
Kimde? Nerede?
сұрақтарына жауап беріп, мынадай жалғауларды жалғайды:
-da,-de,-ta,-te.
- da – егер сөз дауыссыз немесе ашық
дауыстылардан кейін және де
сөздің соңғы дауыстысы
a, ı, o, u әріптері болса жалғанады
. Мысалы:Kitap
masada – кітап үстелде т.б.
Достарыңызбен бөлісу: