Жусупова г. Е., Литвиненко ю. А., Жусупова а. И

40 
Өнімдерде кеңінен таралуына байланысты фолий қышқылының жеткіліксіздігі 
сирек кездеседі және бірінші кезекте ДНҚ синтезінің бұзылуымен байланысты болады. 
Фолий қышқылына қажеттілік тәулігіне 0,18-0,2 мг құрайды. 
Жасушаларда бұл витамин тетрагидрофолий қышқылына айналады:
Жетіспеушіліктің басты себептері-витаминнің абсорбциясы, метаболизмі немесе 
оның жоғары қажеттілігі, мысалы, жүктілік кезінде. Фолий қышқылының жетіспеушілігі 
кезінде қанның формалық элементтерінің түзілуінің бұзылуы басталады, қатерлі 
анемия(қаназдық) пайда болады, ауруларға қарсы тұру төмендейді. Бұл витаминге 
күнбағыс жемістері (0,79 мг/100 г), кәдімгі шетен (0,20-дан 0,55 мг/100 г-ға дейін) және 
долана (0,4 мг/100 г-ға дейін) бай. Сонымен қатар, жылдың салқын және жаңбырлы 
уақытына қарағанда күн шуақты жаз кезінде фолий қышқылы екі-үш есе көп жиналады. 
Цианкобаламин немесе В
12
витамині ағзада В
12
коферментіне айналады. Бұл өте 
күрделі құрылымды коррин қатарының қосылыстары, олар коферменттік формалардағы 
биохимиялық процестерге қатысады, тетрапирроль сақинасынан және ортасында кобальт 
ионынан тұрады. Дороти Крауфут Ходжкин рентген сәулелерінің дифракциясы әдісімен 
оның құрылымын орнатқаны үшін химия пәні бойынша Нобель сыйлығына (1964 ж.) ие 
болды. Р. Вудвард және А. Эшенмозермен жүзеге асырылған В
12
витаминінің зертханалық 
синтезі органикалық синтез жетістіктерінің бірі болып табылады. В
12
витамині тек 
микроорганизмдермен 
(актиномициндермен) 
және 
көк-жасыл 
балдырлармен 
синтезделген. Адам ағзасында бұл өндіріс үшін ішек микрофлорасы жауапты. Оның тамақ 
көзі балық, бауыр, ет, сүт өнімдері болып табылады (3-кесте). Витамин ақуыздан босап 
шығуы мүмкін, содан кейін ол белсенді болады. Асқазанда бұл процесс асқазан сөлінің 
немесе ет тұтыну кезінде трипсиннің әсерінен жүзеге асырылады. В
12
витамині қан түзілу 
және жүйке талшықтарының қалыпты дамуы үшін қажет, оған қажеттілік тәулігіне 1,5-5,0 
мкг құрайды. В
12
витамині жетіспеушілігінде пуринді және пиримидинді негіздердің 
синтезі, демек, ДНҚ синтезі зардап шегетін нәтиже болып табылатын пернициозды 
анемия дамиды. 
Аскорбин қышқылы немесе С витамині - жақсы тотықсызданатын агент, ол тез 
дегидроксиаскорбин қышқылына айналады. Реакция қайтымды болып табылады және 
дегидроксиаскорбин 
қышқылынан 
аскорбин 
қышқылына 
ауысу 
жұмсақ 
тотықсыздандырғыш агенттердің әрекеті кезінде жүзеге асырылады (18-сурет). 
N
N
H
2
N
OH
CONHCHCH
2
CH
2
COOH
COOH
H
N
N
H
N
H
C
C
C
HC
CH
CH
2
OH
HO
HO
HO
O
O
+2H
-2H
C
C
C
HC
CH
CH
2
OH
HO
O
O
O
O

41 
Аскорбин қышқылы Дегидроаскорбин қышқылы 
18-сурет- Тотықсыздандырғыш агент ретінде аскорбин қышқылы 
С витаминінің биохимиялық рөлі, әрине, оның қалпына келтіру қасиеттерімен 
байланысты. Аскорбин қышқылының γ-лактон циклінде гидролиздің жеңілдігі оның 
құрамы шикі көкөністерге қарағанда піскен көкөністерінде аз болуына әкеледі. Аскорбин 
қышқылы көптеген өсімдік объектілерінде жеткілікті мөлшерде жиналады, мысалы, 
шайқурай (зверобой) шөбі (100 мг/100 г-дан астам), аскөк (330 мг/100 г-ға дейін), құс 
қыша (горца птичьего) (700 мг/100 г-ға дейін); қылқан жапырақты (80-300 мг/100 г-ға 
дейін), қара қарақат жапырақтары (300-470 мг/100 г-ға дейін), бөренелер (200 мг/100 г-ға 
дейін), қалақай (600 мг/100 г-ға дейін) және себезгілер (500 мг/100 г-ға); жаңғақ 
жемістерінде (200 мг / 100 г туралы). С витаминінің тамаша көзі – бұта және қайыңның 
жас жапырақтары-2,8% дейін. 
Р тобының витаминдеріне тотыққан және қалпына келтірілген флавоноид 
түрлеріне жататын табиғи қосылыстардың кең тобы жатады (19-сурет). 
Катехиндер (флаван-3-олдар) Флаванондар Халкондар 
(дигидрофлавондар) 
Лейкоантоцианидиндар Флаванон-3-олдар Дигидрохалкондар 
(флаван-3,4-диолдар) (дигидрофлавон-3-олдар) 
Антоцианидиндар Флавондар Аурондар 
Флавон-3-олдар
19-сурет-флавоноидтардың жіктелуі 
Қазіргі уақытта әртүрлі құрылымдағы 6000-нан астам табиғи флавоноидтар белгілі. 
Флавоноидтар гликозидтер түріндегі өсімдіктерде және еркін жағдайда (агликондар) 
құрамында болады, олардың құрылымында орынбасарлары ретінде алкилді, ацилді немесе 
басқа да функционалдық топтар болуы мүмкін. Таза күйінде олар түссіз немесе боялған, 
суда және спиртте еритін кристалды немесе аморфты заттар болып табылады. Өсімдік 
жасушаларында фенолды қосылыстар негізінен гүлдердің, жемістердің, жапырақтардың, 
O
OH
1
2 1
1
2
1
3
1
4
1
5
1
6
1
3
4
5
6
7
8
A
C
B
O
OH
O
O
O
OH
O
H
2
C
OH
O
O
OH
OH
O
OH
O
H
C
O
O
O
O
O
OH

42 
сабақтардың және тамырлардың эпидермиялық тіндерінің вакуольдерінде жинақталады.
Флавоноидтар өте кең ауқымды және әртүрлі органикалық қосылыстар тобы, химиялық 
құрылымы өте біркелкі. Олардың С гетероциклді сақинасының тотығу дәрежесі бойынша 
өзара ерекшеленетін 2,3-дигидро бенз-γ-пиран (флаван-3-олдар немесе катехиндер, флаван-
3,4-диолдар немесе лейкоантоцианидиндер, антоцианидиндер) және бенз-γ-пирон 
(флаванондар немесе дигидрофлавондар, флаванон-3-олдар немесе дигидрофлавон-3-
олдар, флавон-3-олдар, халкондар, дигидрохалкондар, аурондар) туындылары бар.
Флавоноидтардың алуан түрлілігі С гетероциклді сақинаның құрылымдық 
өзгерістерімен ғана емес, сонымен қатар А және В молекулаларының ароматты бөлігінде 
әртүрлі 
радикалдардың 
болуымен, 
гликозидирлеу 
дәрежесімен, 
көмірсулар 
қалдықтарының қосылу орнымен, олардың табиғатымен және санымен, қанттың тотық 
циклдарының көлемімен, гликозидтік байланыстардың конфигурациясымен, агликон мен 
гликозидтік бөліктердің жанасу сипатымен, сондай – ақ мономерлік бірліктердің 
полимерлену дәрежесімен байланысты.

жүктеу/скачать 2.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: