292
ӛркендердің дамуы тежеліп, қисайып, жапырақтары ширатыльш,
қурап
ӛсімдік 2-3 жылда түгел жойылады.
6.3.3 Таңқурай аурулары
6.3.3.1 Таңқурайдың дидимелла ауруы (қою-қызыл дақ)
Таңқурайдың қою-қызыл дақ (дидимелла) ауруы республиканың
солтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтарында кездеседі. Ауруға
шалдыққан ӛсімдіктің сабағы, жапырақ және гүл сағағы, бүршіктері,
ӛркендері және жапырақтары залалданады. Сабақтың бойында қою-қызыл,
қоңыр немесе күлгін түсті жайылған дақтар пайда болады. Бұл дақтар,
әдетте жапырақ сағағының сабаққа жалғасқан бӛлігінен тӛмен орналасады.
Дақтар
тез ұлғайып, қоңырайып, ортасы ақшылданады да, бетінде қоңыр
түсті ipi пикнидалар түзіледі. Ӛсімдіктің бүршіктерінде, сағақтарында,
кейде жапырақ жүйкелерінде де жоғарыда
аталған белгілер мен дақтар
пайда болады.
Кӛктемде залалданған екі жылдық ӛркендердің түсі қоңырайып,
қурайды. Ауруға шалдыққан жапырақтар хлорозданып, кӛлемі кішірейіп,
гүл түйіні жетілмей майдаланып, қатты
ауырған кейбір бұтақтардың
жапырақтары дамымайды. Ӛркендер ұшынан бастап солып, сабақ
қабығында ашық-сұр, үлкен дақтар түзіліп, әр жерде қоңыр-күлгін
бӛліктер сақталады. Эпидермис қабықтан ажыpaп, шытынап, оның бетінде
кӛптеген пикнидалар түзіледі.
Жапырақта аурудың белгісі жалпақ сары жиекті, үш
бұрышты дақ
түрінде білінеді. Гүлдер мен жидектерде ауру сырт кӛзге байқалмайды,
бipaқ кеселге шалдыққан ӛркендердегі жидектер майда, дәмі қышкыл,
құрамында "С" витамині аз мӛлшерде болады (181-сурет).
Ауру қоздырғышы –
Didymeila applanata Sacc. саңырауқұлағы.
Қоздырғыштың псевдотецийлері жайпақ, қара түсті, диаметрі 150-170 мкм.
Қалталары
цилиндр тәрізді, кӛлемi 70-80 10-12 мкм. Қалтаспоралары
түссіз, екі клеткалы, ұштарына қарай жіңішкерген, кӛлемі 15-6 7 мкм.
Пикнидалары қара-қоңыр түсті, споралары бip клеткалы, түссіз,
сопақша пішінді, майда, кӛлемі 7,1-7,2 3 мкм. Саңырауқұлақ залалданған
ӛркендерде пикнида, псевдотеций және жіпшумақ түрінде қыстайды.
Кӛктемде псевдотецийлерде жетілген қалтаспоралар ӛсімдікті бастапқыда
механикалық жарақаттар арқылы залалдайды. Инкубациялық кезеңі – 6-10
күн. Кеселдің дамуына кӛктемгі және жаздың бipiншi жартысындағы мол
жауын-шашын мен жылы ауа райы қолайлы. Сонымен қатар ыза суы
жақын, ауыр топырақта жиі отырғызылған
жидектер де бұл ауруға жиі
шалдығады.