1. Жалпы тіл білімі пəні: нысаны, мақсаты, міндеттері
жүктеу/скачать 1.14 Mb. Pdf көрінісі
|
| 5.
Көне араб тіл білімі Көне араб тіл білімінің негізгі бастауы IV ғасырлан басталған екен. Алайда тілдегі жан-жақты зерттеу жұмыстарын VII-XII ғасырларды қамтыған халипат кезеңіне жатқызсақ болады. Аталмыш кезеңде арабтар үш үлкен бөлімге созылған тіл білімін зертеді. Олар: нахв, сарф жəне таджвид. Ал жадпы тіл білімінің теориялық тілінде нахв бөлінде – тек қана синтаксисті, атап айтқанда сөз таптары мен сөйлем синтаксисіне талдаулар жасалды. Сарфтық кезеңде – сөйлем ішіндегі барша сөздердің орнына байланысты құбылуларын, кейін олардың мағыналық реңктерін зерттеді. Ал таджвид бөлімінде – дыбыстар жүйесі мен жалпы фонетикаға толық шолу жасалды. Жоғарыда аталған үш бөлім арқылы араб тіл білмінің философиялық негізі де қаланды. Сонымен қатар, көне араб тіл білімінің ерекшеленетін тұсы – біріне- бірі ұқсаған жеке тілдерді салыстыра, одан кейін бір-біріне мүлдем ұқсамайтын тілдерді де салғастыра зерттеуі. Яғни жалпы тіл біліміндегі ежелгі дəуір көне тіл білімінде алғаш болып салыстырмалы-салғастырмалы тəсілдер қолданылды. Олар бұл тəсілдер арқылы парсы жəне монғол тілдерін салыстыру арқылы бірқатар сөздіктер жасап, грамматикалық очерктердің де шығуына себепші болған. Бұл кезде бірден ойға түсетін еңбек – М.Қашқаридің «Түркі тілдерінің сөздігі» атты кітабы. Аталмыш еңбекте көне араб тіл білімінің ғана емес, сол кездегі көптеген түркі тілдес тайпалардың тілдері, тілдік белгілер мен материалдары қамтылған. Бұл кітап - көне Араб елінен шыққан ең көне тілдердің салыстырмалы еңбегі. 6. Көне түркі тіл білімі Ежелгі түркі тілі ол бірінші түркі халқының жазбаша жəне əдеби тілі болып саналады. Ежелгі түркі тіл білімінің көрнекті өкілі, ол, əрине, Махмұт Қашқари. Лингвистика тарихында алғаш рет ол салыстыру əдісін қолданды. 1072-1074 жылдары "Дивани лугат-ат түрік" атты үш томдық сөздігін жазды. Жазу ескерткіштерін ғылыми зерттеу қоғамның тарихын, оның рухани мəдениетінің тілін терең түсінуге жол ашады. Осы сəттен бастап түркологияның өнімді салаларының бірі түркі филологиясы дербес пəнге айналды. Оларды зерттеудің мақсаты тілдерді, графикалық ерекшеліктерді анықтау жəне ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін жасалған түрлі түркі жазулары мен мəтіндерінің мəдени, əдеби жəне тарихи мазмұнын көрсету үекенін бəріміз білеміз. Əрдайым халық мəдениеті мен ескерткіштерін жазбай, сонымен қатар ауызша əдебиетсіз біз толық танида немесе түсінік ала алмаймыз. Əр мəдени құндылық бір-бірімен байланысты екенін бəріміз білеміз. Бұл ежелгі түркі тіл білімі туралы айтқан кезде есімізде қалған көне түркі жазуының ескерткіштері. Бұл ежелгі түркі руникалық əліпбиі графикалық реттілікте өте бай екені белгілі. Түрік жазуының ежелгі ескерткіштері, егер түрік халқының жазуы мен жазуының ғасырлық тарихы туралы айтатын болсақ, ең алдымен лингвистикалық болып табылады. Ежелгі түркі руникалық алфавиті мұнда идеалды тəртіпті білдіретін графикалық əріптерге бай екені белгілі. Түркі руна жазуының ежелгі ескерткіштерінің кең аумағы Сібірдің оңтүстігінде орналасқан. Моңғолия, Қазақстан жəне Қырғызстан-дала жəне тау шатқалдары. Ол қол жетімді жазудан тұрады, онда екі жүзге жуық тас кесіліп, ондаған металл бұйымдарға кесілген, əртүрлі бұрғылау қондырғыларында дайындалған саз табылған, тіпті сирек жағдайларда ағаш пен сүйек сияқты заттар қолданылған. YII-IX ғасырларда ежелгі түркі тайпалары руникалық жазуды кеңінен қолданды. Сондықтан осы дəуірден бастап түркі тілдерінің материалдары салыстырмалы тарихи зерттеулерге сүйенуі мүмкін. жүктеу/скачать 1.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|