Оқулық жалпы орта білім беру деңгейінің жаңартылған мазмұндағы

120
Абай дың көп өлең де рін де ұй қас тың жа ңа тү рін, жо ға рыда кел тір ген өлең 
ұй қас та ры нан өз ге ше түр ле рін кез дес ті ре міз. Мы са лы:
Алыс тан сер меп, 
Жү рек тен тер беп, 
Шы мыр лап бой ға жайыл ған; 
Қиуадан шау ып, 
Қи сы нын тау ып,
Та ғы ны же тіп қай ыр ған –
Тол ғауы тоқ сан қы зыл тіл,
Сөй лей мін де сең, өзің біл. 
Бұл – Абай дың «Се гізаяқ» ат ты өле ңі. Бір шума ғы 8 жол дан құ ра ла ды. 
1, 2-жол: «сер меп-тер беп» бо лып ұй қа са ды да, 3-жол дан ой аяқталмай: 
«шы мыр лап бой ға жайыл ған» бо лып, ашық қа ла тұ ра ды. 4, 5-жол «шау ып-
тау ып» бо лып, бір ұй қа са ды. Ой біт пей, уа қытша ашық қал ған 3-жол 6-жол-
мен ұй қа са ды. 7-жол 8-жол мен ұй қа са ды да, ой бі те ді. Кел тір ген үзін дінің 
ай ты лып өт кен ша лыс ұй қас тан өз ге ше лі гі: 1, 3-жол мен, 2, 4-жол мен ұй қас-
пай ды, ұй қас та ры үз дік сіз жұп-жұп бо лып ке ле ді. Жә не шума ғы не се гіз,
не ал ты жол дан құ ры ла ды. 6 жол дан тұ ра тын шумақ тө мен де гі тә різ ді лер:
Бойы бұл ғаң,
Сө зі жыл маң,
Кім ді көр сем, мен со нан –
Бет ті бас тым,
Қат ты сас тым,
Тұ ра қаш тым жал ма-жан.
(Абай)
Ұй қас тың бұл тү рін 
егіз ƒй ­ас дей міз.
Бір шумақ тың бір не ше тар мағы ша лыс ұй қас тан, бір не ше тар мағы 
шұ бырт па лы ұй қас тан, не егіз ұй қас, не бас қа ұйқас тар дан құ ра ла ды. Сөй тіп, 
бір шумақ тың өзі нің ішін де бас қа ұй қас тың тар мақ та ры қо сы лып кеп, жа ңа ша 
бір ұй қас туғыза ды. Осын дай ұй қас тар ды 
ара лас ке ле тін ƒй ­ас деп атай ды. 
Мы са лы:
Ата-ана ға көз қуа ныш –
Ал ды на ал ған ер ке сі.
Кө кі ре гі не көп жұ ба ныш,
Гүл де ніп ой өл ке сі.
Ер ке лік кет ті,
Ержет ті,
Не біт ті?
(Абай)
Өлең ге жал пы түр кір гізуші Абай ұй қас жа ғы нан да көп өз ге ше лік ен гіз ді. 
Абай дан түр лі ұй қас тар та бы ла ды. Абай қазақ өлең де рі нің бу ын, бунақ та рын 

жүктеу/скачать 5.54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: