Дипломдық жұмыс «Кәсіптік білім беру үрдісінде оқытудың белсенді және интербелсенді әдістерін қолдану әдістемесі»

10 
міндетті бір-бірден дұрыс шешуді ұсынады. Еуропалық мектеп, керісінше, 
шешімдердің көп түрлілігін және олардың негіздемесін қолдайды. 
Проблемалы дәріс – мұғалім дайын тұжырымдарды ұсынбайды, тек 
сұрақ қояды және мәселені білдіреді. Ережелерді оқушылар өздері 
шығарады. Бұл әдіс өте күрделі және оқушыларда логикалық ойлаудың 
белгілі бір тәжірибесінің болуын талап етеді. 
Дидактикалық ойындар – іскерлік ойындардан айырмашылығы, 
дидактикалық ойындар қатаң регламенттеледі және мәселені шешу үшін 
логикалық тізбектің жасалуын болжамайды. Ойын әдістерін оқытудың 
интербелсенді әдістеріне жатқызуға болады. Барлығы ойынды таңдауға 
байланысты. Танымал ойындар-саяхат, спектакльдер, викториналар, КВН-
бұл интербелсенді әдістер арнасынан алынған тәсілдер, өйткені 
оқушылардың бір-бірімен өзара әрекеттесуін болжайды. 
Баскет әдіс- жағдайдың имитациясына негізделген. Мысалы, оқушы 
гид рөлінде өнер көрсетіп, тарихи мұражай бойынша экскурсия жүргізуі 
керек. Оның міндеті – әрбір экспонат туралы ақпаратты жинау және жеткізу. 
Белсенді әдістің тиімділігі: 
- сабақ тақырыбы өзара бірлесіп анықталады; 
- қосымша қажеттіліктердің көп санын талап етпейді; 
- студенттер өз сұрақтарын тұжырымдай алады; 
- мотивациясы,оқуға деген ынтасы артады; 
- оқытушы ақпараттың құзыретті көзі болып табылады. 
Белсенді әдістің кемшілігі: 
- оқытушы алдын ала кейбір мәселелерді талқылауға дайын болмауы 
мүмкін; 
- бірқатар білім алушылар ұялу, сұрақ тез тұжырымдауға қабілетсіз және 
т. б. салдарынан пассивті болып қалады; 
- жекелеген студенттер шетке кетуі мүмкін; 
- сабақтың орталық фигурасында қалатын педагогтің қысымы болуы 
мүмкін. 
А.Әлімов “ Интербелсенді әдістерді жоғарғы оқу орнында қолдану ” 
оқу құралында интербелсенді әдістің түрлеріне: пікірталас, ойындар (рөлдік, 
іскерлік оқу, өндірістік, имитациялық), Кейс стади, тренингтер, оқытудың 
компьютерлік технологияларын сипаттап көрсеткен болатын. 
Интербелсенді әдістердің оқытуда қолданылу әдіс-тәсілдері: 
Миға шабуыл – берілген тақырып бойынша сұрақтар мен жауаптардың 
немесе ұсыныстар мен идеялардың ағыны, онда дұрыс/дұрыс емес талдау 
штурм жүргізілгеннен кейін жүргізіледі. Сабақта ми шабуыл туралы 
толығырақ оқыңыз. 
Кластерлер, салыстырмалы диаграммалар, пазлдар- белгілі бір шағын 
тақырып бойынша түйінді сөздер мен проблемаларды іздеу. 
Интербелсенді сабақ аудио - және бейнематериалдарды, акт қолдану. 
Мысалы, онлайн режимінде тесттер, электрондық оқулықтармен, оқыту 
бағдарламаларымен, оқу сайттарымен жұмыс істеу. 

11 
Дөңгелек үстел (пікірталастар) — оқушылардың проблеманы, 
ұсыныстарды, идеяларды, пікірлерді ұжымдық талқылауын және бірлескен 
шешімді іздестіруді көздейтін әдістің топтық түрі. 
Іскерлік ойындар (соның ішінде рөлдік, имитациялық) — бастауыш 
мектепте де қолданылуы мүмкін өте танымал әдіс. Ойын кезінде оқушылар 
әр түрлі жағдайларға түсіп, сол немесе басқа жағдайға қатысушылардың 
рөлін ойнайды. 
Аквариум- реалити- шоуға ұқсас іскерлік ойын түрлерінің бірі. Бұл 
ретте берілген жағдайды 2-3 қатысушы жеңеді. Қалғандары тарапынан 
байқалып, қатысушылардың әрекеттерін ғана емес, сонымен қатар олардың 
ұсынған нұсқаларын, идеяларын да талдайды. 
Жоба әдісі – оқушылардың тақырып бойынша жобаны өз бетінше 
әзірлеуі және оны қорғау. 
BarСamp немесе антиконференция. Әдіс веб-мастер Тим О Рейли 
ұсынды. Оның мәні- әркім тек қатысушы ғана емес, сонымен қатар 
конференцияның ұйымдастырушысы болып табылады. Барлық қатысушылар 
берілген тақырып бойынша жаңа идеялармен, презентациялармен, 
ұсыныстармен сөз сөйлейді. Одан әрі ең қызықты идеяларды іздеу және 
оларды жалпы талқылау жүргізіледі. 
Сабақта оқытудың интербелсенді әдістеріне мастер-класстар, пікір 
шкаласын құру, ПОПС- формула, шешім ағашы жатады. 
Оқытудың барлық белсенді және интербелсенді әдістерінің басты 
міндеті- баланы оқуға үйретуге бағытталған. Жағдайды талдауға, ақпаратты 
өз бетінше іздеуге, логикалық тізбекті құруға және салмақты және дәлелді 
шешім қабылдауға негізделген сыни ойлауды дамыту маңызды. 
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, тәжірибеде тұтастай 
алғанда немесе белгілі бір класқа неғұрлым орынды элементтерді ала 
отырып, интербелсенді нысандарды пайдалану қажет. Интербелсенді әдістер 
оқу ортасын құруға мүмкіндік береді, онда теория мен тәжірибе бір мезгілде 
меңгеріледі, 
бұл 
оқушыларға 
мінез- 
құлықты 
қалыптастыруға, 
дүниетанымды, логикалық ойлауды, байланысты сөйлеуді дамытуға, сыни 
ойлауды қалыптастыруға, жеке мүмкіндіктерді анықтауға және іске асыруға 
мүмкіндік береді. Бұл ретте оқу- тәрбие процесі оқушылар жаңа және алған 
білім арасында байланыс іздейді, баламалы шешімдер қабылдайды, өз 
идеялары мен ойларын әр түрлі құралдардың көмегімен қалыптастырады, 
ынтымақтастыққа үйренеді. 
Интербелсенді әдістер еш жағдайда да дәрістік сабақтарды 
алмастырмайды, бірақ дәрістік материалды жақсы меңгеруге ықпал етеді. 
Бұл пікірлерді, қарым-қатынасты, мінез- құлық дағдыларын қалыптастыру 
үшін маңызды. Интербелсенді формаларды қолдану кезінде оқытушының 
рөлі күрт өзгереді, басты назарда болуды тоқтатады, ол тек процесті реттейді 
және оны жалпы ұйыммен айналысады, алдын ала қажетті тапсырмалар 
дайындайды және топтарда талқылау үшін сұрақтар мен тақырыптарды 
қалыптастырады, консультациялар береді, белгіленген жоспардың орындалу 
уақыты мен тәртібін бақылайды. Қатысушылар әлеуметтік тәжірибеге - жеке 

12 
және басқа да адамдарға жүгінеді, бұл ретте оларға бір- бірімен қарым-
қатынас жасауға, қойылған міндеттерді бірлесіп шешуге, жанжалдарды 
еңсеруге, жанасудың ортақ нүктелерін табуға, ымыраға келуге тура келеді. 
Психологтармен оқу қарым- қатынасы жағдайында қабылдау дәлдігінің 
жоғарылауы байқалатыны, есте сақтау жұмысының нәтижелілігі артып, 
Көңілдің тұрақтылығы, оны бөле білу сияқты тұлғаның интеллектуалдық 
және эмоциялық қасиеттері қарқынды дамып келе жатқаны анықталды, 
серіктестің қызметін талдау, оның себептерін, мақсаттарын көру қабілеті. 
Шығармашылық тапсырмалар деп оқушылардан ақпаратты жай ғана 
емес, шығармашылықты талап ететін оқу тапсырмалары түсіндіріледі, 
өйткені тапсырмада белгісіздіктің үлкен немесе аз элементі бар және әдетте 
бірнеше тәсілі бар. Шығармашылық тапсырма кез келген интербелсенді 
әдістің мазмұнын, негізін құрайды. Шығармашылық тапсырма (әсіресе 
практикалық және білім алушының өміріне жақын) оқуға мән береді, білім 
алушыларды ынталандырады.
Оқытудағы интербелсенді әдістер келесі міндеттерді шешуге 
көмектеседі: 
- тақтаға сызбалар, формулалар мен диаграммаларды салу қажеттігінің 
болмауы есебінен уақытты үнемдеу; 
- оқылатын материалды беру тиімділігін арттыру, өйткені оқытудың 
интерактивті құралдары оқушының түрлі сенсорлық жүйелерін іске қосады; 
- топтық жұмысты немесе ойындарды ұйымдастырудың жеңілдігі, 
аудиторияны толық тарту; 
- оқушылар мен оқытушы арасында терең байланыс орнату, ұжым 
ішіндегі климаттың жақсаруы. 
Интербелсенді әдістің негізгі мақсаты: 
- оқыту сапасын жоғарылатуда студенттің білімге құштарлығын, 
қызығушылығын, қабілеттерін, ынтасын, дербестігін шыңдау; 
- шығармашылық қарым-қатынас орнату; 
- білім алушыға өз бетімен ізденуге, талпынуға үйрету; 
- мақсат қоя білуге үйрету ; 
- оқушы өзінің жетістігін, интеллектуалды жетілуін сезінетін, білім беру 
үдерісін өнімді ететін оқытудың қолайлы жағдайларын жасау. 
Интербелсенді оқытудың мәні– барлық оқушылардың тұрақты, 
белсенді өзара әрекеттесуі жағдайында оқу үдерісі. Бұл ынтымақтастыққа, 
өзара оқытуға негізделген: мұғалім-оқушы, оқушы - оқушы. Бұл ретте 
мұғалім мен оқушы-тең құқылы, тең мәнді оқыту субъектілері. 
Интербелсенді өзара іс- қимыл оқу процесінің бір қатысушысының 
басқасынан, басқасынан бір ойдан басым болуын болдырмайды. Осындай 
қарым- қатынас кезінде оқушылар демократиялық болуға, басқа адамдармен 
қарым- қатынас жасауға, сыни ойлауға, негізделген шешімдер қабылдауға 
үйренеді. 
Интербелсенді әдістің негізгі қағидасы: “ Маған айтсаң ұмытып 
қаламын, көрсететін болсаң- есте сақтаймын, өзіме жасатсаң – үйренуге 

13 
тырысамын ”. Себебі адамның есінде естігеннен бөлек, өзінің іс- қимылдары 
және өз қолымен жасағаны қалатыны белгілі. 
Интербелсенді оқытудың негізгі мәселелері: 
- Мазмұн (не нәрсеге үйрету керек?) ; 
- Әдістеме (қалай үйрету-уйрену керек?) ; 
- Нәтиже (Не үшін керек?нәтижесі қалай болу керек) . 
- Бұндай ұстанымдар едәуір нәтижеге кенелтетін тиімді жүйе[5]. 
Оқытудың интербелсенді әдістерін пайдалану қарапайым көрнекі 
құралдардан, плакаттардан, карталардан, және т. б. басталады. Қазіргі 
уақытта заманауи технологиялар қолданылып жүр: интербелсенді тақта; 
планшеттер; компьютерлік тренажерлер; виртуалды модельдер; плазмалық 
панельдер; проекторлар; ноутбуктер және т. б. 
Интербелсенді оқыту технологиясының жүзеге асыруда бізге қажет: 
- Жағымды психологиялық орта ұйымдастыру; 
- Студенттердің қызығушылығын ояту; 
- Білім алушыларды ынталандыру; 
- Бірлесіп жасаған әрекеттерді қолдау. 
Интербелсенді 
оқытуды 
іске 
асыру 
үшін 
психологиялық-
педагогикалық жағдайлар: 
- білім алушылардың осы оқу түріне дайындығы, оларда қажетті білім 
мен дағдылардың болуы; 
- сабақта қолайлы психологиялық ахуал, бір-біріне көмектесуге 
ұмтылу; 
- бастаманы мадақтау; 
- әр оқушыға жеке көзқарас; 
- барлық қажетті оқыту құралдарының болуы. 
Интербелсенді оқытуды ұйымдастыру ережелері: 
Бірінші ереже. Жұмысқа барлық қатысушылар қатыстырылуы тиіс. 
Осы мақсатта барлық қатысушыларды талқылау процесіне қосуға мүмкіндік 
беретін технологияларды пайдалану пайдалы. 
Екінші ереже. Қатысушылардың психологиялық дайындығына 
қамқорлық жасау керек. Әңгіме сабаққа келгендердің барлығы 
психологиялық тұрғыдан қандай да бір жұмыс түрлеріне тікелей қосылуға 
дайын емес. Осыған байланысты жұмысқа белсенді қатысқаны, өзін- өзі 
жүзеге асыру үшін мүмкіндік бергені үшін үнемі көтермелеу пайдалы. 
Үшінші ереже. Интербелсенді технологияда білім алушылар көп 
болмауы керек. Қатысушылар саны мен оқыту сапасы тікелей тәуелді болуы 
мүмкін. Қатысушылардың оңтайлы саны 25 адамға дейін. 
Төртінші ереже. Үй- жай қатысушылар үлкен және кіші топтарда 
жұмыс істеу үшін оңай ауысатын есеппен дайындалуы тиіс. 
Бесінші ереже. Рәсімдер мен регламентті нақты бекіту (белгілеу). Бұл 
туралы ең басында келісіп, оны бұзбауға тырысу керек. Мысалы: барлық 
қатысушылар кез келген көзқарасқа шыдамдылық танытады, әркімнің сөз 
бостандығына құқығын құрметтейді, оның қадір- қасиетін құрметтейді. 

14 
Алтыншы ереже. Семинарға қатысушылардың топтарға бөлінуіне 
назар аударыңыз. Бастапқыда ол еріктілік негізінде салу жақсы. Содан кейін 
кездейсоқ таңдау принципін пайдалану орынды. 
Жетінші ереже. Білім алудағы үйренудің басты мақсаты – тұлғаның 
дамуы, оның ішінде әсіресе ойлау қабілеті мен шығармашылық өркендеуі. 
Ал жазу жұмыстары – шырқаудың биік шыңы. Сабақ барысында жазу 
жұмыстарын жиі- жиі беріп отырған жөн. Студенттердің бүгінгі сабақтан 
әсері, алған білімі, талқылаған ойын жазбаша жеткізу арқылы өз “ менін ” 
қалыптастырады. Жазу жұмыстары- студенттің білімін бағалауда дәлелді 
нысан. 
Сегізінші ереже. Кері байланыс деп- өтілген сабақтың мазмұны, әдіс-
тәсілдері, оның тиімділігі, қандай дәрежеде өткендігі жайлы баға беруі, 
студеттердің пікірлері, сезімдері, қорытындылары, келесі сабақтағы өз 
қажеттіліктерін келтіруі. Бұл пікірлер арқылы оқытушы өткізген сабағына 
баға беріліп, оның ұтымды жақтарын, сонымен қатар кемшіліктерін анықтап, 
өз жұмысына толықтырулар енгізе алады. Студенттер сабақ соңында: 
- сабақ қалай өтті? 
- сабақтан қандай жаңалық алдыңыз? 
- осы тақырып бойынша тағыда не білгіңіз келеді? 
- сабақтың өтілуі бойынша қандай ұсыныстарыңыз бар? 
- келесі сабақта қандай мәселеге назар аудару керек деп ойлайсыз?–
деген сынды сұрақтарды ауызша шолу жасап, анонимді түрде жазбаша жауап 
жазады. 
Кері байланыс оқытушы мен студент арасында сенімге негізделген 
қарым- қатынас орнатуға бағытталады. Сонымен қатар, келесі сабақты 
жоспарлауға, сабақты талдауға, бағалауға әсерін тигізеді, тиімді көмек түрі 
бола алады. 
Табысты оқыту үшін білім беру мекемесінің міндеті – адамның ең 
жоғары табысқа жетуіне жағдай жасау. 
Білім беру саласындағы жаңа әдістердің пайда болуы, олардың білім 
саласына енгізілулері, әсіресе кәсіптік оқыту орындарындағы білікті, 
ізденуші маман болуға жетелейтін белсенді оқу әдістерінің енгізу 
барысындағы қарама- қарсы субъективті және объективті себептерге 
қарамастан, өзіндік даму жолы, өзіндік даму құқығы, жеке шығармашылық 
ойлар қалыптасқан. Оқытудың интербелсенді әдістері білім беру 
парадигмасына бағытталған жеке даумы мүмкіндіктерімен қамтамасыз етеді, 
себебі олар гуманизация және гуманитаризация мәселелерін жаңа 
мемлекеттік білім беру стандарттарына сәйкестендіреді. 
Осылайша, педагогикалық белсенді және интербелсенді әдістерді игеру 
кәсіптік білім беру орындарының педагогикалық құрамдарының маңызды 
тапсырмасы болып табылады. Оқу барысындағы, нәтижелі, сапалы 
эвристикалық шығармашылық мақсаттарды нықтау, орнықтыру мамандарды 
дайындаудың барлық жүйесінде сапалы дүниелерді талап етеді. 

жүктеу/скачать 2.29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: