Научные работы
жүктеу/скачать 282.34 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Key words
| ЖАС ЗЕРТТЕУШІЛЕРДІҢ
НАУЧНЫЕ РАБОТЫ ҒЫЛЫМИ ЕҢБЕКТЕРІ МОЛОДЫХ ИССЛЕДОВАТЕЛЕЙ 124 Түйінді сөздер: фразеологизмдер, термин, сөз, сөздік, соматизм, фразеоло- гиялық оралымдар, зерттеуші- ғалым, əдістер. Ключевые слова: фразеологизмы, термин, слово, словарь, соматизм, фразео- логические обороты, ученый- исследователь, методы. Key words: phraseological units, term, word, dictionary, соматизм, phraselogical turns, scientist, are a researcher, methods. 1. Кіріспе. Зерттеуші-ғалым Р.Авакова «Фразеология теориясы» атты монографиялық еңбегінде: «Фразеология – құрамы мен құрылымы тұрақты, сөйлеу кезінде конструкцияланбай, даяр қалпын сақтай отырып қолданылатын, мағына тұтастығы мен тіркес тиянақтылығы тəн бей- нелі тұрақты тіркестердің қазіргі күйін жəне тарихи қалпын зерттейтін тіл білімінің саласы» – деген болатын. Фразеологияның зерттейтін пəні – фразеолологиялық оралымдар. Оларды фразеоло- гизмдер, фразеологиялық бірліктер немесе фраземалар деп атайды. Фразеологияның жалпы лингвистика саласы ретіндегі тарихы ұзаққа бармайды. Тіл білімінің жаңа бағытын таңбалайтын «фразеология» термині жеке лингвистикалық пəні ретінде ХХ ғасырдың 40-жылдары дүниеге келді. Фразеологияның алғашқы теориялық негізі жəне осы мəселе жөніндегі идеяны дамытушы Ш.Балли болса, оның Ресей топырағындағы дамуы мен жаңа ,жеке лингвистикалық сала ретінде қалыптасып дүниеге келуі академик В.В Виноградов есімімен тығыз байланысты. Қазақ тіл білімінде алғашқылардың бірі болып ХХ ғасырдың қырқыншы жылдары профессор С.Аманжолов идиомалық тіркестер мен фразеологизмдерді зерттеуді қолға алу керектігін атап өтіп, олардың ғылыми бағыттарын к өрсеткен. Тұрақты тіркестерді «идиома- лық форманы екіге бөлуге болады: 1) образды бернелі құрама идиомалық тіркес; 2) бернесіз құрама (фразеологиялық тіркес ). Түріктанудағы фразеология туралы зерттеулер ХХ ғасырдың 50-жылдарынан бастап кең ауқымда зерттеле бастады.Тілдің байлығын көрсететін бір тілді жəне екі тілді сөздіктер жарық көрді. Лексикаграфиялық еңбектердің басылып, жарық көруі түркі тілдердіндегі фра- зеологиялық қорды жинастыруға, оларды ғылыми тұрғыдан жүйелеуге орасан зор септігін тигізеді. Алайда 1970 жылдарға дейін жарық көрген фразеологиялық сөздіктерде түркі тілде- рінің фразеологиялық қоры жан-жақты жинақтырылды деп айта алмаймыз. Қазақ фразеологизмдерін теориялық тұрғыдан зерттеу мен арнайы лексикокография- лық еңбектертерді басып шығару атақты ғалым І.Кеңесбаев еңбектерінен бастау алады. Түркі тілдес халықтардың ішінде алғашқы фундаменталды еңбекті академик І.Кеңесбаев 1977 жы- лы басып шығарды( Авакова, 14 бет). Зерттеуші-ғалым С.И. Жапақов өзінің «Эпикалық фразеологизмдердің когнитивтік не- гіздері» атты кандидаттық диссертациясында: Академик І.Кеңесбаев фольклорлық фразеологизмдердің корпусына Алдар көсе, Шықбермес Шығайбай, Қозы Көрпеш Баяндай, Қыз Жібек пен Төлегендей т.б антропоним- дік атауларды кіргізеді. Бұлар негізінен қазақ халқының тұрмыс-салтымен байланысты» (Игілікұлы, 9бет). Зерттеуші-ғалым Жанар Қоңыратбаева «ХХ ғасыр басындағы қазақ прозасы тіліндегі фразеологизмдер» атты еңбегінде: Профессор Р.Сыздықова Абай тілінің көркемдік бітімін лингвостилистикалық тұрғыдан сөз еткен «Абайдың сөз өрнегі » деген еңбегінде Абайдың фразеология саласындағы сөз құбылту тəсілдерін, жаңалықтарын талдайды. «Фразеологизм- дер – сандаған жылдар мен ғасырлардың қазынасы, бұл, бір жағынан, екінші жағынан, ол – жеке қаламгердің табысы, еңбегі, ізденісі. Фразеологиялық тіркестер– семантикалық шоғыр- лап, яғни жеке сөз мағыналарының бір-бірімен түйісуінен туған мағыналық дүниеліліктер. Демек, белгілі бір қаламгердің жалпы тілдік қазынасын жəне көркемдік байлығын зерттеуде |