Математиканы оқытудың теориясы
жүктеу/скачать 5.94 Mb. Pdf көрінісі
|
| цш бцрыш ү г ы м ы н ы ң к ө л е м і а т а л ғ а н қ а с и е т т е р г е ие
болатын үш бүры ш ты ң барлық түрлерінен (теңқабы рғалы , теңбүйірлі, қабыргалары әр түрлі) түрады. Егер теңбуйірлі цшбцрыьи үғымын қарастырсаң, онда үш бүрыш үғы мы ны ң мазмүны на тағы мына қасиетті қосу қаж ет: екі қабырғасы тең болады. Мүндай ж ағдай да соңғы үгы м ны ң көлем і екі қабы ргасы тең болаты н ү ш б ү р ы ш тар д ан ган а түрад ы . Демек, цшбцрыш үғымы мазмүнының кеңейтілуі шектеуге, я ғн и осы үғы м к ө л ем ін н а қ т ы л а у г а ал ы п к е л д і. А л, егер т е ң б ү й ір л і ү ш б ү р ы ш ү ғ ы м ы н ы ң к ө л е м ін е н «екі ңабы ргасы ны ң тең болуы» қаси етін алы п тастаса, онда ж аң а мазмүнды қанағаттанды раты н үш бүры ш тар ж иы ны кеңейеді, яғн и барлы қ теңбүйірлі үш бүры ш тар ж и ы н ы іш к і ж и ы н болады . Б үл ж а ғд а й д а ү ғы м м а зм ү н ы н ы ң тарылуы оның көлем інің кеңею іне әкеледі. Қ арасты ры лған мысалдан м ы на заң ды лы қты аңғаруға болады: егер үғы мны ң мазмүны кеңейсе, онда оның көлемі тарылады ж әне керісінш е, егер үғы м н ы ң көлемі кеңейсе, онда оның мазмүны тары лады . Егер қ а н д ай да бір ү ғы м н ы ң к ө л ем ін ен б е л гіл і бір ерекш еліктері бойынш а басқа бір үғы м ны ң көлемі бөлініп а л ы н с а, онда а л ға ш ң ы ү ғ ы м н ы ң өзі т егі, ал б ө л ін іп 103 алынған үғым алғаш қы ға ңатысты оның пыірі деп аталады. Т ек пен тү р д ің ң аты н асы — ү ғы м д а р д ы ң ар асы н д ағы негізгі қаты нас. М ысалы, «үшбүрыш» үғы мдар класы нан т е ң б ү й ір л і ү ш б ү р ы ш т а р к л а с ы н б ө л іп а л с а қ , о н д а теңбүйірлі үш бүры ш үш ін үш бүры ш үғы м ы тектік (А) үғы м болады, ал үш бүры ш үш ін тең б үй ірлі үш бүры ш үғы мның түрі (Б) болады. Егер теңбүйірлі үш бүрыш тардың іш ін е н т ік б ү р ы ш т ы т е ң б ү й ір л і ү ш б ү р ы ш тар д ы бөліп а л с а қ , т е ң б ү й ір л і ү ш б ү р ы ш т е к т ік , ал т ік б ү р ы ш т ы теңбүйірлі үш бүры ш — түрлік үғы м болып табылады. Тектік үгымды түрлік үгымдардан бөліп алуға мүмкіндік туғызатын белгі үғы мның тцрлік айырмашылыеы делінеді. Ж о ғ а р ы д а к е л т ір іл г е н м ы с а л д а р д а ғ ы ү ш б ү р ы ш т а р класы нан теңбүйірлі үш бүры ш үғы мы н бөліп алуға мүм- к ін дік беретін «екі қабырғасы тең» белгісі ж әне теңбүйірлі үш бүры ш тан тікбүры ш ты теңбүйірлі үш бүры ш үғы мы н бөліптүраты н «бірбүры ш ы тік» белгісі сәйкес үғымдардың тү р лік ерекш елігі болады. Т е к тік үғы м н ан т ү р л ік ү ғы м ға өту үғы м ды иіектеу (үғы м ны ң көлем ін кеңейту) деп аталады . Егер үғы мдар б ір-бірім ен т е к т ік ж ән е т ү р л ік қ а т ы н а с т а болса, олар озара багынышты делінеді. Түрлік үгымдар тектік үғымға бағы ны ш ты болады. М ысалы, тецбцііірлі, теңқабыргальі, цабыргалары эр тцрлі ушбцрыштар немесе сцшр бцрышты ц ш б ц р ы ш , д о г а л б ц р ы ш т ы ц ш б ц р ы ш , т ік б ц р ы ш т ы цшбцрыш үғы мдары цшбцрыш үғы м ы на бағы ны ш ты . О қуш ы ларды ң енгізіліп отырған үғы мды меңгеру маң- сатына ж ету үш ін м үғалім нің қы зм еті үғы мны ң мазмүнын талдауға (үғым мәтініне назар аударуға, елеулі ңасиеттерін аж ы ратуға, елеулі ерекш еліктері арасы ндагы байланысты таб у ға), сон ы м ен қ а т а р ү ғы м д ы беру м ү м к ін д ік т е р ін ан ы қтауға, атап айтңанда үғы мды енгізуге ы нталанды ру мен үғы м н ы ң елеулі ер екш ел іктер ін аж ы ратуға себебін тигізетін ж атты ғуларды таңдауға бағы тталуы тиіс. 4.2. Ү ғы м ны ң ан ы қтам асы . А н ы ң там ан ы ң түрлері. А н ы қтам аға қ о й ы л аты н тал ап тар жүктеу/скачать 5.94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|