Педагогика институты

Рассмотрим некоторые аспекты профилактики насилия в школьной среде. Как известно, в газетах и журналах можно найти много статей, описывающих конфликтные ситуации и случаи, приведшие к уголовным преступлениям. К примеру, возьмем следующую историю «Суд да дело» (материалы подготовил Владимир Демидов):

На следствии Ербол сначала вел себя крайне вызывающе. Однако, поняв, что дело нешуточное, резко изменил свое поведение. На суде он каялся, просил у Александра прощение и даже вернул ему все отнятые деньги. И Александр, как ни странно, простил одноклассника. Но, учитывая, что преступление, которое совершил Ербол, относится к тяжким, уголовное дело, несмотря на примирение сторон, прекращено не было. Суд приговорил Ербола к двум годам лишения свободы условно. Сейчас он находится под надзором сотрудников местного РУВД.

А вот действия отца Александра районный суд расценил как превышение необходимой обороны и отправил дело на доследование. Нашлись свидетели, которые показали, что, нанеся удар ножом, он не остановился, не бросил оружие, а, напротив, выкрикнул: «Кто следующий?». Отцу мальчика вменили статью 96 УК Республики Казахстан - умышленное убийство. Теперь его, скорее всего, ждет немалый срок.

Те обстоятельства, что вымогатели были вооружены камнями, на глазах у отца избивали сына, а ему самому запросто могли проломить череп, суд почему-то не учел. Раз взял нож заранее, значит, имел умысел...»

В жизни часто случаются конфликты. Слово конфликт происходит от латинского слова conflictus, означающего столкновение. Несмотря на оттенок жестокости в переводе с латыни, конфликт и насилие не одно и то же. Однако нерешенный и затянувшийся конфликт может привести к насилию. Рост насилия среди учащихся требует решения проблемы обеспечения безопасности, приобщения к ее решению полицейских. Хотя такие меры и уменьшают количество случаев насилия в школах, но они не искореняют саму причину и часто лишь переносят эту проблему в другие сферы общества. Существует распространенное мнение, что наилучшим способом решения проблемы насилия в школах является попытка разрешить спор еще до того, как он привел к насилию, к правонарушению и преступлению.

Школа пытается справиться с личными конфликтами между учениками, преподавателями и администрацией, используя дисциплинарные методы: оставление после занятий, вызов в школу родителей и др. Однако эти методы не могут помочь ученикам решить проблему и преодолеть конфликт. Неэффективность традиционных методов решения конфликта требует новых путей.

Рассмотрим посредничество как альтернативную форму решения конфликтов. Оно включает третье, незаинтересованное лицо - посредника, который помогает спорящим найти решение проблемы, устраивающее обе стороны. Нет согласия - нет сделки.

Программа посредничества является эффективным способом решения споров в школьной обстановке. Ученики могут использовать методы посредничества и за пределами класса. С помощью таких навыков учащиеся могут решать конфликты дома со своими братьями и сестрами и с ровесниками на улице.

Процесс решения проблемы и сами занятия полезны как для посредников, так и для участников спора. Ученики, выполняя роль посредников, учатся внимательно слушать, суммировать и обдумывать полученную информацию. В дальнейшем они овладевают навыками решения проблем, управления, организации важных обсуждений между спорящими сторонами. Поскольку посредники стараются решить конфликт и предотвратить его повторение, ученики также учатся планировать будущее. Они узнают о правах и обязанностях, о последствиях и выборе, учатся мирным путем решать конфликты. Узнают, что решение может быть найдено, не прибегая к насилию. Они также учатся сочувствовать другим.

Внедрение программы посредничества в школы ставит вопрос: с чего нужно начать? С обучения каждого навыкам решения конфликтов или с подготовки группы посредников? Можно и с того, и с другого, но необходимо научить каждого навыкам организации диспута. Проблема успеха посредничества связана с изменением подхода к конфликту, улучшением дисциплины в школе.

В младших классах посредники работают на игровых площадках, в кабинетах или столовых. Вмешательство обычно должно происходить незамедлительно, посредники обращаются к спорящим с вопросом, не хотят ли они попробовать решить проблему. Если те согласны, то все находят свободное место и начинают разговаривать. Если участники спора отказываются, то посредники не настаивают. Их цель - разрешить конфликт, не привлекая полицию. Посредничество проходит в официальной обстановке, в пустых классах и не включено в основную программу.

Успешность ученического посредничества зависит от выполнения конфликтующими сторонами следующих четырех требований:

1) лица, вовлеченные в конфликт или спор, должны искренне хотеть придти к позитивному и мирному решению;

2) лица, вовлеченные в конфликт или спор, должны желать, чтобы третья сторона помогла им в разрешении конфликта;

3) в ходе примирения лица, вовлеченные в конфликт или спор, должны говорить о конкретном предмете спора, а не обсуждать другие вопросы или бывшие проблемы;

4) лица, вовлеченные в конфликт или спор, должны хотеть, чтобы принимаемое решение устраивало обе стороны.

Для участия в разрешении конфликта по программе ученического посредничества двое учащихся, которые находятся в потенциальном или реальном конфликте, должны знать эти четыре требования, быть согласны с ними. Они могут выбрать посредника для рассмотрения конфликта из числа учащихся, подготовленных по программе ученического посредничества. Заседание с участием посредника может проводиться до или после учебных занятий в школе. Если учащийся-посредник не может помочь двум сторонам придти к согласию, то к рассмотрению проблемы и мирного разрешения конфликта может подключиться взрослый посредник.

Процедура проведения ученического посредничества состоит из шести этапов.

Процедура проведения ученического посредничества и другие формы работы со школьниками по профилактике правонарушений и преступности подробно раскрываются в Книге для учащихся и Руководстве для учителя образовательной программы «Насилие в школах: Разработка профилактических планов», разработанных в Научно-информационном центре гражданского образования в 2003 году.

1. 
   Аргынов А.Х., Жумаканова Р.А. Наркотики в школах: Предупреждение злоупотребления наркотическими средствами. Книга для учащихся, 2000 (2001, 2002).-82 с.
   
2. 
   Арғынов А.Х., Жұмақанова Р.А. Жастарға нашақорлық аса қауіпті екендiгiн ескерту. Оқушыларға арналған кұрал. (2002)- 82 с.
   
3. 
   Арғынов А.Х., Жұмақанова Р.А. Жастарға нашақорлық аса қауіпті екендiгiн ескерту. Мұғалiмге басшылық, 2002. -53б.;
   
4. 
   Аргынов А.Х., Жумаканова Р.А. Насилие в школах: Разработка профилактических планов. Книга для учащихся, 2003.- 85 с.
   
5. 
   Жумаканова Р.А. Права ребенка. Методика по организации учебно-воспитательной работы по Конвенции о правах ребенка в начальной школе, 2003. -88 с.
   
6. 
   Аргынов А.Х., Жумаканова Р.А. Мы - народ Казахстана. Руководство по мультикультурному образованию в средней общеобразовательной школе. 2001.
   
7. 
   Аргынов А.Х., Жумаканова Р.А. Гражданское образование в демократическом обществе. Учебное пособие для студентов. –А. 1998 (2000). -248 с.
   
8. 
   Аргынов Д.А., Жумаканова Р.А. Обучение правам человека. Пособие для тренеров.- Алматы: Научно-информационный центр гражданского образования. 2006. -104 с.
   

ТҮЙІНДЕМЕ

Мақалада әлеуметтік-экономикалық жағдайдың өзгеруіне байланысты жасөспірімдердің арасында белең алып отырған нашақорлық, қылмыстық әрекеттер сияқты мәселелермен күресудің жолдары қарастырылған және оқушылар арасында жүргізілетін тәрбие жұмыстарының маңызына көңіл бөлінген.
РЕЗЮМЕ

В статье дается анализ состоянию правопорядка и законности в условиях изменения социально-экономической ситуации в стране. Рассматривается проблема борьбы с преступностью среди несовершеннолетних и комплексного подхода к профилактической воспитательной работе среди школьников.

Мәселелік оқыту технологиясының алға қойған мақсаты - оқушыны өздігінше ізденуге үйрету, олардың бойында танымдық пен шығармашылық қабілеттерін дамыту. Мәселелік оқыту технологиясының ерекшеліктері - оқушының белсенділіктерін арттыру, оқу материалында баланы қызықтыратындай мәселені туындату, мұнда оқушы оқу материалын сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймай, білім алу мақсатындағы қажеттілігін қанағаттандыруында меңгереді.

Модульдік оқытудағы мақсат – оқушының өздігінше жұмыс істей алуына мүмкіндікті дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген әдістері арқылы жұмыс жасауға үйрету.

Қазіргі жаңа технологиялардың алдарына қоятын мақсаты – оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескере отырып, өзбетінше ізденуін, шығармашылығын арттыруды көздейді.

Жеке тұлғаны дамыта оқыту оқытуды гуманизациялауға байланысты болып келеді. Оқу үрдісіндегі мұндай міндет сабақ барысында оқушының психикалық дамуына әсер ететін қағидалар мен ережелерге ғана сүйеніп қана қоймау керек екендігі анықталған соң алға қойылған. Бұл идеяны педагогика саласында ХХ ғасырдың 80-ші жылдары жаңашыл – педагогтар Ш.А.Амонашвили, С.Н.Лысенкова, И.П.Волков, В.Ф.Шаталов, Е.Н.Ильин ұсынды. Дамыта оқытудың мақсаты - оқушы өміріндегі қиындықтар мен көкейтесті мәселелерін, оның ақиқаттығын қабылдай алуында. Осы тұрғыда Ш.А.Амонашвили «Біз жайдары да жайсаң болып баланы өз болмысында сүйе білуіміз керек» дейді. Оқушы мұғалімнің сөзінен, қарым-қатынасынан, іс-әрекетінен өзін түсінетінін, бағалайтынын сезінуді қажет етеді. Сонымен қатар оқушыны эмпатикалық түсініп, сенімділік көрсету өте маңызды.

Эмпатикалық түсіну бағалап түсінудей емес (оқушыны жылдар бойғы қабілетінің көрсеткіштеріне қарап) оқушының қарым-қатынас кезіндегі жан-дүниесімен санаса отырып қабылдауы. Мұғалімнің болмысы, қуанышы мен қайғысы, қызығушылығы мен табысы бүркемесіз болып, сенім білдіре бөлісе алуы баланың бойына құнды қасиеттерді сіңіруге негіз бола алады. Т.И.Гончаров нағыз сабақ- сабаққа қатысқандардың (оқытушы мен оқушы) диалогі деп түсіндіреді. Оқушының танымын, белсенділігін арттыру барысында В.А.Петровский мынадай қағидаларды ұсынады: оқытуды түрлендіру, ой еңбегінің синтезі, іс-әрекеті, озық бастама, оқытуды түрлендіруде мұғалім оқушының қабылдауына, іс-әрекетің ерекшелігіне, белсенділігіне байланысты оқытудың тәсілдерін таңдап алуы жатады, ой еңбегінің синтезін, іс-әрекетін дамытуда оқыту технологиясының танымдық іс-әрекеттің бірлестігі, өмірді сезіну, сезіну арқылы қабылдау әдістерін қолдана отырып жүргізеді. Мұнда танымның, эмоцияның, іс-әрекеттің үйлесімділігі талап етіледі, озық бастамада оқшының жанына жақын, қызығушылықпен қабылдайтын іспен айналыстыруын қарастырады.

Қазіргі кезеңде педагог ғалымдар оқытудың формасын, түрлерін талдай отырып теориялық түсініктеме береді. Біз өз еңбегімізде бірнеше ғалым-дардың идеяларын қарастырып көрейік:

Оқыту үрдісінің заңдылықтары мәселесі бойынша ХХ ғасырдың 50-ші жылдары Л.В.Занковтың жетекшілігімен зерттеу жұмыстары жүргізілді. Зерттеу жұмысының мақсаты: бастауыш сынып оқушыларына арналған бағдарламаның дидактикалық жүйесін жасауда жалпы баланың психологиялық дамуына бағытталған. Олар өз жұмыстарында оқушыларды дәстүрлі әдістерден гөрі жақсы дамытудың жолдарын игеруді міндет етіп қойды. Л.В.Занковтың оқыту жүйесінің негізі мынадай қағидаларды қарастырады: бағдарламадағы материялдарды жылдамдата оқыту, теориялық білімнің негізгі атқаратын рөлі, оқу үрдісіндегі оқушылардың түсінігі, жалпы оқушыларды дамытудағы жумыстың мақсаттылығы мен жүйелілігі.

• 
  эмперикалық білім тақырыптың мазмұнын елестету мен салыстыру нәтижесінде туындайды, теориялық білім талдау процесінде жүред;
  
• 
  салыстыру процесінде анықталған тақырыптың ресми жиынтығы, ал талдауда тақырыптың жалпы мазмұнына байланысты негізі анықталады.
  

Проблемалық оқыту үш негізгі міндеттерді қарастырады. Олар: оқушының жаңалыққа деген көзқарасы, іс-әрекеті; белгісіз проблемалық жағдайдың анықталуы; белгісізді анықтау барысында оқушының алдына қойған тапсырманы орындаудағы мүмкіндігі. Проблемалық оқытудың шығу себептерін Т.В.Кудрявцев: теориялық шешім шарттарының тәжірибе жүзінде орындалмауынан, тәжірибе жүзінде нәтижеге жетіп оның теориялық негізі болмаған жағдайда туындайды, - деген.

Проблемалық оқыту оқушының теориялық пен тәжірибелік іс-әрекетінен жаңалық ашып отыруын қадағалайды. Оны мынадай жағдайда жасау көздел-ген: тапсырма оқушыға таныс теориялық білімі мен іскерлігіне негізделуі тиіс, жаңалық ретінде анықталатын белгісіз нәрсе жалпы заңдылық пен орындалуының бастамасы болады,проблемалық тапсырманың орындалуы оқушының бойында қажеттілікті туындатуын керек етеді.

Дәстүлі оқыту технологиясында мұғалім проблеманың шешуін айтып, оқушы басқаның ойын есте сақтауы болса, проблемалық оқытудың бірінші дәрежесінде оқушыны мәселенің шығатын нәтижесімен таныстыра отырып олардың өздігінше шешім жолдарын іздеуіне жағдай жасайды. Екінші деңгейде оқушыны шығатын нәтижемен таныстырмай тек бағыт береді. Үшінші деңгейде күрделі мәселені оқушының өзі тануы қажет. Нәтижесінде оқушының бойында мәселені талдап оның дұрыс шешімін табуы қалыптасады.

Мақалада бүгінгі күні кең таралған мәселелік оқыту, тірек белгілері арқылы оқыту, жобалап оқыту, саралап оқыту, білім беруді ізгілендіру, озат оқыту, модульдік оқыту сынды оқытудың жаңа технологиялар және оларды қолданудың тиімділігі қарастырылған.

Резюме

В статье рассматриваются инновационные технологии обучения - проектирование, дифференцированное обучение, модульное обучение и их эффективность.